Το κάστρο του Γλα στην Κωπαΐδα

Στο 114ο χιλιόμετρο η νέα εθνική οδός Αθηνών-Λαμίας περνάει έξω από το χωριό του Κάστρου. Στρίβοντας στον κόμβο του Κάστρου δεξιά και ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο προς το Κόκκινο, στον βορειοανατολικό μυχό της πεδιάδας και άλλοτε λίμνης της Κωπαΐδας, θα συναντήσει ο επισκέπτης έναν χαμηλό βραχώδη λόφο ακανόνιστου τριγωνικού σχήματος, τον Γλα. Την εποχή που η Κωπαΐδα ήταν λίμνη ο Γλα  ήταν νησί.

Ο βράχος σε υψόμετρο 119 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, έχει μήκος 900 μ. στην κατεύθυνση ανατολή-δύση και μέγιστο πλάτος στην δυτική πλευρά του 580 μ. στην κατεύθυνση βοράς-νότος. Το ύψος του από τη γύρω πεδιάδα κυμαίνεται από 9,50 έως 38 μέτρα.

Στην κορυφή του λόφου υπάρχει οχυρωμένη ακρόπολη κατασκευασμένη από τους Μινύες του Ορχομενού κατά τον 13ο-14ο αιώνα π.Χ.. Η ακρόπολης του Γλα  είναι επταπλάσια από αυτή των Μυκηνών και δεκαπλάσια από αυτή της Τίρυνθας. Εν τούτοις παραμένει άγνωστη στους πιο πολλούς.

Το όνομα Γλα προέρχεται από παραφθορά της τουρκαλβανικού Κουλά = κάστρο, φρούριο και δεν είναι το γνωστό το αρχαίο όνομα του. Πιθανόν εκεί να ευρίσκετε  η ομηρική πολυστάφυλλος Άρνη.

Ο οχυρωματικός τείχος είναι ενιαίος και περιλαμβάνει ολόκληρο το λόφο, συνολικού μήκους 3 χλμ. και πάχους  περίπου 5,50 μ.  με ύψος 2 έως 6 μ., ενώ η οχυρωμένη έκταση καλύπτει επιφάνεια 200 στρεμμάτων. Είναι η μεγαλύτερη σε έκταση οχυρωμένη μυκηναϊκή ακρόπολη της Ελλάδας που έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα.

Είχε τρεις κανονικές πύλες, τη Δυτική, τη Bόρεια και τη Nότια και μία διπλή, τη Nοτιοανατολική. Tο οχυρό επικοινωνούσε προς την πεδιάδα και προς τα αναχώματα των αποστραγγιστικών έργων με υπερυψωμένους δρόμους ενισχυμένους με πλευρικά λίθινα αναλήμματα.

Η διπλή νοτιοανατολή πύλη

 Εκατέρωθεν των πυλών υπάρχουν δύο ορθογώνιοι προμαχώνες. Στην εξωτερική πλευρά κάθε πύλης, υπήρχε δίφυλλη πόρτα, ενώ εσωτερικά σχηματίζεται μία αυλή, στη μία πλευρά της οποίας υπάρχει ορθογώνιος χώρος που ονομάζεται φυλάκιο. Η νότια κύρια πύλη αποτελείται από  δυο ισχυρούς πύργους πλάτους 5,80 μ. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο δεξιός προεξέχει του τείχους κατά 11,50 μ. και ο αριστερός μόνο 6 μ., με αποτέλεσμα οι αμυνόμενοι να μπορούν να βάλλουν από τα πλάγια κατά των επιτιθεμένων.

Χτίστηκε περίπου το 1.300 π.Χ. ώστε οι άρχοντες της περιοχής να επιβλέπουν την πεδιάδα και αργότερα τη λειτουργία των αποστραγγιστικών  έργων. Το τείχος έχει κυκλώπεια κατασκευή. Στην κατασκευή του δεν έχει χρησιμοποιηθεί συνδετική ύλη. Αυτό είναι χαρακτηριστικό των κυκλώπειων κατασκευών για να αντέχουν στους σεισμούς. Με το σεισμό ανοίγουν τα τοιχώματα των λίθων και κλείνουν. Στα ριζά του λόφου υπάρχουν καταβόθρες – στάνες όπου οι κτηνοτρόφοι φυλάνε τα πρόβατά τους.

 Ο έφορος Ι. Θρεψιάδης ανακάλυψε της ακρόπολης  μια μεγάλη κατοικία ή ανάκτορο, το Μέλαθρον, που ίσως να ανήκε στον ηγεμόνα ή στους αξιωματούχους του βασιλιά του Ορχομενού. Στο κεντρικό σημείο της ακρόπολης βρισκόταν ένα συγκρότημα κτηρίων που ονομάζεται αγορά. Το συγκρότημα αυτό αποτελείτε από ομοιόμορφα κτήρια και δωμάτια. Στα δωμάτια αυτά βρέθηκαν πιθάρια με μεγάλες ποσότητες απανθρακωμένων σιτηρών. Αν και τα κτήρια της αγοράς προορίζονταν μάλλον για την αποθήκευση των αγροτικών προϊόντων, οι τοίχοι τους ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες.

Σχέδιο Αγοράς

 Υπήρχαν δρόμοι που ένωναν τις τέσσερις πύλες του κάστρου και αναχώματα περιμετρικά για να εμποδίζουν την εισροή νερού.
Η ακρόπολη του Γλα δεν είχε μεγάλη διάρκεια ζωής. Τα κτίριά της καταστράφηκαν από πυρκαγιά γύρω στο 1200 π.Χ.  και οι κάτοικοι φεύγοντας, φαίνεται πως πήραν μαζί τους το μεγαλύτερο μέρος του υλικού πολιτισμού τους.

To 2010 ξεκίνησε νέα έρευνα στον Γλα υπό την ηγεσία του αναπληρωτή καθηγητή του Dickinson College, Χριστόφορου Μαγγίδη , υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και ομάδας αρχαιολόγων. Ο κ. Μαγγίδης και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν μια συστηματική γεωφυσική έρευνα της ακρόπολης με την χρήση γεωραντάρ, ενός ηλεκτρικού βαθμιδόμετρου, και δορυφορικές εικόνες. Η ομάδα επικεντρώθηκε κυρίως στις ανεξερεύνητες περιοχές και σε ορισμένες που είχαν ήδη ανασκαφεί. Σύμφωνα και με τα τελευταία ευρήματα του κ. Μαγγίδη, η ακρόπολη του Γλα ήταν μια καλά οχυρωμένη μικρή πόλη που «δεν ήταν κενή έξω από τα κεντρικά περιβλήματα αλλά προφανώς καλύπτεται με πολλά κτίρια διαφόρων χρήσεων, εκ των οποίων τουλάχιστον πέντε μεγάλα και καλά συγκροτήματα κτιρίων, εκτεταμένες κατοικημένες συνοικίες και σμήνη άλλων κτιρίων που εκτείνονται μεταξύ αυτών συμπλέγματα, (ημι) κυκλικές κατασκευές (σιλό), μια δεξαμενή, σκάλες, τοίχοι αντιστήριξης και βεράντες.

Αναπαράσταση τοιχογραφίας (Σπύρος Ιακωβίδης).

αεροφωτ. νέων αρχιτεκτονικών καταλοίπων

Συνεχίζονται οι ανασκαφές από πρόγραμμα (2018-2022),  της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας,  υπό τη διεύθυνση της Δρ. Έλενας Κουντούρη, Προϊσταμένης της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ, με την στενή συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας και την υποστήριξη του Δήμου Ορχομενού και της Ενορίας Παναγίας Σκριπούς. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, το Ίδρυμα Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλόπουλου και το Ίδρυμα Ψύχα.

Ευρήματα από πρόσφατες ανασκαφές

Νέα ευρήματα  - διπλός πέλεκυς από χαλκό

Η είσοδος στο κάστρο