« Όταν ανατείλουνε οι Πλειάδες, οι κόρες του Άτλαντα, δώστε να αρχίσει ο θέρος, και όταν βασιλεύουνε δώστε να αρχίσει το όργωμα… Και δώσε προσοχή στην ώρα που θ’ ακούσεις του γεράνου τη φωνή να κράζει τα χρονιάτικα ψηλά πάνω απ’ τα σύννεφα. Φέρνει σημάδι πως ώρα είναι ν’ αρχίσεις το όργωμα και δείχνει πως η εποχή του βροχερού χειμώνα πια σιμώνει… Κι όταν φανεί για τους θνητούς η μέρα της σποράς, εμπρός, όλοι δουλειά! Κι οι υπηρέτες και ο αφέντης, και ή στεγνή ή νοτερή η γης, δουλεύετέ την στην εποχή που είναι το όργωμα, τρέχοντας από χάραμα πολύ, γιατ΄ έτσι θα δεις και τα χωράφια σου καρποί να τα γεμίζουν…». (Ησίοδος, στο έργο του « Έργα και Ημέραι»).
Και ο σοφός λαός λέει:
«Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σακιά δε γιόμισες»
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ' αλώνι.
Ο Νοέμβρης με βροχή, σκάβει, σπέρνει όλη τη γη.
Η Πούλια βασιλεύοντας το μήνυμά της στέλνει. Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους.
Ο Οκτώβριος και ο Νοέμβριος είναι οι μήνες της σποράς. Όμως επειδή οι καιρικές συνθήκες δεν είναι σε όλη την Ελλάδα οι ίδιες, η έναρξη της σποράς διαφέρει. Η εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, 21 Νοεμβρίου, σφραγίζει το τέλος ή αλλού το μέσον της σποράς. Ο λαός την Παναγία, που τη θεωρεί προστάτρια της σοδειάς, τη ονομάζει Αποσπορίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα αλλά και Πολυσπορίτισσα
Την παραμονή ή και ανήμερα των Εισοδίων, αλλά και του Αγίου Ανδρέα, οι νοικοκυρές σε πολλά μέρη της Ελλάδας έβραζαν όσπρια και δημητριακά μαζί (καλαμπόκι, σιτάρι, ρεβύθια, κουκιά, φασόλια, φακές και άλλα), τα πολυσπόρια ή «μπουμπόλια» ή «μπουσμπουρέλια». Οι άνθρωποι έτρωγαν από αυτά και μοίραζαν στη γειτονιά «για να γίνουν τα σπαρμένα».
Ένα πιάτο από αυτά το «εισάγουν» στην εκκλησία, όπου διαβάζεται κατά τη λειτουργία και μοιράζεται στο εκκλησίασμα. Ένα μέρος του επιστρέφεται στο σπίτι. Από αυτό δίνουν στα ζώα, ρίχνουν στο χωράφι για «να αναπαυθεί ο σπόρος». Αλλού παίρνουν πολυσπόρια και πάνε στη βρύση για να την ταΐσουν ή να την νίψουν. Ρίχνουν τα σπόρια στο νερό και λένε: «Όπως τρέχει το νερό να τρέχει το βιό». Κατόπιν παίρνουν νερό και γυρίζουν στο σπίτι.
Τα πολυσπόρια έχουν τις ρίζες του στην αρχαιότητα, στη λεγόμενη «Πανσπερμία». Οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν πανσπερμία στη Δήμητρα και τους Δαίμονες της ευφορίας της γης καθώς και στον ψυχοπομπό Διόνυσο και τις ψυχές των νεκρών, την τρίτη ημέρα των Ανθεστηρίων, τους λεγομένους Χύτρους, όταν ήταν ανοιχτός ο Άδης.
Αλλά και κατά την εποχή της συγκομιδής καρπών των δένδρων, που συμπίπτει με τους μήνες Οκτώβριο-Νοέμβριο, τον μήνα Πυανεψιώνα, οι πρόγονοί μας τιμούσαν τον Απόλλωνα και την Άρτεμη στα Πυανόψια ή Πανόψια ή Πυανέψ(ε)ια, με προσφορά «απαρχών», των πρώτων καρπών. Έβραζαν κουκιά, πύανα, είτε μόνα τους είτε με άλλα όσπρια και ξεφλουδισμένο σιτάρι προσφορά στους θεούς. Κατά τη διάρκεια της γιορτής τα παιδιά, των οποίων ζούσαν και οι δυο γονείς, περιέφεραν την «Ειρεσιώνη», ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης τυλιγμένο με νήματα ( έρια) κόκκινα και άσπρα. Πάνω της κρεμούσαν παντός είδους πρώτους καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, εκτός του μήλου και του αχλαδιού). Επίσης κρέμαγαν και μικρά μπουκαλάκια με λάδι και μέλι, κρασί και μεταλλικές μπάλες με τον Ήλιο και τη Σελήνη. Μετά το τέλος της περιφοράς κρεμούσαν την Ειρεσιώνη στην πόρτα του ναού του Απόλλωνα. Ήταν έκφραση ευχαριστίας για την γονιμότητα του έτους που πέρασε και παράκληση για συνέχιση της γονιμότητας και ευφορίας το επόμενο έτος.
Το έθιμο με τα πολυσπόρια συνεχίζεται και σήμερα από κάποιες νοικοκυρές, κυρίως από αγροτικές οικογένειες, αλλά και από κάποιους πολιτιστικούς συλλόγους.
 |
| Παραμονή της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας -αρχαιολογικός χώρος Ελευσίνας |
Στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, πάνω από το Τελεστήριο, κάθε χρόνο ανοίγει το εκκλησάκι της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, την παραμονή των Εισοδίων, όπου πραγματοποιείται εσπερινός. Μετά το πέρας του εσπερινού ο σύλλογος της Ελευσίνας « Αδράχτι» διανέμει στον κόσμο τα πολυσπόρια μέσα σε πλαστικά κυπελάκια.
Τα πολυσπόρια ετοιμάζονται στο Λαογραφικό Μουσείο της πόλης, γυναίκες βράζουν στα σπίτια τους όσπρια (όπως ρεβίθια, φασόλια και φακές), αλλά και στάρι, αναβιώνοντας την αγροτική παράδοση που ήθελε ο καθένας να βράζει ό,τι παρήγαγε. Κατόπιν, τα πηγαίνουν στο Λαογραφικό Μουσείο, όπου μέσα σε ένα καζάνι γίνεται η «σύβραση», δηλαδή το βράσιμο όλων των παραπάνω μαζί με πετιμέζι, ρόδι και σταφίδες.
 |
| Λαογραφικός σύλλογος" Αδράχτι" |
Το έθιμο των πανσπερμίας - πολυσπορίων είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα συνέχειας ανά τους αιώνες μιας λατρευτικής συνήθειας του λαού, μια ευχαριστήρια προσφορά στη Δήμητρα – Παναγία, μια ευχαριστήρια προσφορά στη μάνα φύση και στη ζωοδότρα γη, που του χαρίζει τα απαραίτητα για τη ζωή του.
Η βαρβάρα ή τα βάρβαρα έθιμο
Πολυσπόρια φτιάχνονται και την παραμονή της Αγίας Βαρβάρας, 3 Δεκέμβρη, τα οποία ονομάζονται βαρβάρα ή βάρβαρα, κόλλυβα, κολυβόζουμο χυλός ή σταρόζουμο. Το έθιμο συναντάται στη Θράκη, Ανατολική Μακεδονία και σε κάποια νησιά του Αιγαίου.Το έθιμο της βαρβάρας έχει την καταγωγή του στην Ιωνία, όπου οι πρόγονοί μας γιόρταζαν τα «πολυσπόρια» προς τιμήν της Θεάς Εκάτης.
Στη Μ. Ασία παραμονή της Αγίας Βαρβάρας έφτιαχναν τα βάρβαρα και μελόπιτες, πίτα με αλεύρι που την περιέχυναν με μέλι. Έβαζαν τις μελόπιτες σε ένα τραπέζι, το οποίο πήγαιναν σε ένα τρίστρατο. Εκεί πήγαινε ο παπάς και έκανε παράκληση, κατόπιν η νοικοκυρά έκοβε τη μελόπιτα και την μοίραζε στον κόσμο. Από το μέλι της πίτας έκαναν σταυρό στην πόρτα τους.
Για να φτιάξουν τα βάρβαρα οι γειτόνισσες κάθε σταυροδρομιού, πήγαιναν η κάθε μια από κάτι, που χρειαζόταν, άλλη πήγαινε σιτάρι, που το κοπάνιζε εκεί έξω στο σταυροδρόμι, άλλη ζάχαρη, σταφίδες, αμύγδαλα, καρύδι και μυρωδικά. Τα έβραζαν εκεί έξω και το πρωί φώναζαν τον παπά να τα διαβάσει και κατόπιν τα μοίραζαν στα σπίτια τους. Το έθιμο αυτό αργότερα οι Μικρασιάτες το συνέχισαν στα τρίστρατα χωριών και πόλεων της καινούρια τους πατρίδας.
