Άτη και Λιτές

Η θεά Άτη σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία είναι  προσωποποίηση της συμφοράς, των απερίσκεπτων πράξεων, της παραπλάνησης του μυαλού, της συσκότισης του νου σταλμένη από τους θεούς, της ψευδαίσθησης.  Ο Ησίοδος στη «Θεογονία» αναφέρει ότι ήταν κόρη του Δία και της Έριδας και είχε αδελφή τη Δυσνομία. 

 

Από την Ιλιάδα μαθαίνουμε ότι η Άτη, ήταν δυνατή, με πόδια πολύ γερά και γρήγορα για να μπορεί να φτάνει παντού πάνω στη γη και να βλάφτει τους ανθρώπους.  Ξωπίσω της έτρεχαν οι χωλές, αλλήθωρες  και άσχημες Λιτές (προσωποποίηση της μετάνοιας), σταλμένες από τον πατέρα τους, τον Δία, προσπαθώντας να γιάνουν τις πληγές που προκάλεσε η Άτη.

 

Κατά τη συμφιλίωση του Αγαμέμνονα με τον Αχιλλέα, ο αρχιστράτηγος των Ελλήνων, μιλώντας μπροστά σε όλους τους πολεμιστές, έλεγε πως για το κακό που είχε γίνει, το φταίξιμο δεν ήταν δικό του και πως ο Δίας, η Μοίρα και οι Ερινύες του είχαν βάλει στο μυαλό του την Άτη, αυτή που όλους τους ζημιώνει, που μ’ ελαφρό ποδάρι δεν πατά πάνω στη χώμα, μα πάνω στα κεφάλια των ανθρώπων.

 

 Τα θύματά της είναι ανίκανα για λογικές επιλογές, μένουν ανήμπορα να διακρίνουν το ηθικό και το σκόπιμο. Τη δύναμη της Άτης τη φαντάζονταν τόσο μεγάλη, ώστε πίστευαν πως και ο Ζευς ο ίδιος προσβλήθηκε απ’ αυτήν. Έτσι η Ήρα τον παρέσυρε να ορκιστεί τρομερό όρκο, που τον ανάγκασε κατόπιν να επιβάλει στον γιο του τον Ηρακλή να μπει στη δούλεψη του Ευρυσθέα, εκτελώντας τους φοβερούς άθλους που εκείνος του ζητούσε.

 Σύμφωνα με την παράδοση, αυτή ήταν και η αρχή των κακών για τους ανθρώπους. Όταν ο Ζευς κατάλαβε το πάθημά του, άρπαξε την Άτη από τα μαλλιά και την έδιωξε από τον Όλυμπο. Έτσι αυτή ήρθε στη γη, προκαλώντας στους ανθρώπους το κακό και την αταξία. 

 

 Λέτε η Άτης, που κατοικεί πλέον  μόνιμα στη γη, να ναι εκείνη που  "θολώνει" το μυαλό των ανθρώπων και δεν πράττουν το σωστό;

Θα μπορέσουν άραγε οι Λιτές να γιατρέψουν το κακό και να λάμψει το καλό;

 

Θέμις και Νέμεσις

Οι πρόγονοί μας από πολύ νωρίς αντελήφθησαν ότι μέσα στο υλικό περιβάλλον που ζούσαν υπήρχαν νόμοι φυσικοί και ηθικοί. Και πως η τάξη που επικρατούσε στη δημιουργία, ήταν αποτέλεσμα αυτών των νόμων. Όλη αυτή την κατάσταση που ήταν διάχυτη και φανερή σε κάθε άνθρωπο, την προσωποποίησαν στο πρόσωπο της θυγατέρας του Ουρανού και της Γαίας, της μεγάλης Τιτανίδας Θέμις.

Εικ. 1: Θέμις, άγαλμα από τον Ραμνούντα Αττικής – 3^ος αι. π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών

Ήταν αυτή που φρόντιζε να υπάρχει δικαιοσύνη και ηθική τάξη ανάμεσα στους ανθρώπους, προστάτευε τη φιλοξενία και γενικά ήταν με το μέρος του κάθε αδύνατου και κάθε αδικημένου.

Ο Ησίοδος θεωρεί δεύτερη γυναίκα του Δία μετά την Μήτιδα. Αντίθετα ο Θηβαίος ποιητής Πίνδαρος μας πληροφορεί ότι η Θέμις ήταν η πρώτη σύζυγος του Δία και οι Μοίρες ήταν εκείνες που ανέβασαν την ουράνια Θέμιδα με μια χρυσοστόλιστη φοράδα από τις πηγές του Ωκεανού κι ανάμεσα από λαμπερούς δρόμους πάνω στον Όλυμπο για να γίνειο γάμος.

Ήταν η πρώτη κάτοχος του Μαντείου των Δελφών, το οποίο κληρονόμησε από τη μητέρα της την Γαία μαζί με την προφητική της ικανότητα, και το οποίο στη συνέχεια το χάρισε στην αδελφή της Φοίβη, γιαγιά του Απόλλωνα. Όταν γεννήθηκε ο Απόλλωνας, η Θέμις ήταν η πρώτη που έσταξε στο στόμα του μερικές σταγόνες από νέκταρ και αμβροσία, θεωρούμενη έτσι τροφός του Απόλλωνα και στον οποίο στη συνέχεια παραδόθηκε το Μαντείο.

Το όνομα Θέτις προέρχεται από το ρήμα τίθημι που σημαίνει θέτω, τοποθετώ, ορίζω, απονέμω, επιδικάζω, αποφασίζω. Θέμις σημαίνει τον θεσμό, τον ισχύοντα άγραφο εθιμικό νόμο, τον νόμο που έχει καθιερωθεί μέσα από κοινή και μακροχρόνια χρήση.

Σύμφωνα με τον Όμηρο η Θέμις εκτελεί καθήκοντα κήρυκα του Δία και στο όνομά του συγκαλεί το Συμβούλιο των θεών και εξαγγέλλει τις αποφάσεις του Δία, οι οποίες ονομάζονται «Διός Θέμιστες» (Ιλ. Υ.4-6) 

Εικ. 2: Η Νέμεσις δείχνει κάτι με το δάχτυλό της στην Ελένη… αττικός αμφορέας

Τις «θέμιστες» τις παίρνει από τον Δία ο εκάστοτε βασιλεύς που ενεργεί κατ’ εντολήν του Μεγάλου Άνακτα. Επίσης «θέμιστες» αποκαλούσαν και τους νόμους και τις αποφάσεις της ανθρώπινης δικαιοσύνης, η οποία είχε ουράνια προέλευση, αφού καθιερώθηκε από τις πρώτες θεότητες και προσπαθούσε να αντιγράψει τη δικαιοσύνη του Ολύμπου. Αλλά και ο ίδιος ο Δίας ήταν προστάτις του δικαίου (Πλούταρχος Ηθικά 106Ε).

Η Θέμιδα προσαγορευόταν άλλοτε «Ιχναία θεά» δηλαδή αυτή που ανακαλύπτει τα ίχνη κάθε αδικίας και καταπάτησης του νόμου και άλλοτε «Πανδέρκης θεά» επειδή δεν της διέφευγε τίποτα (παν +δέρκομαι = αυτός που παρατηρεί τα πάντα).

Παριστάνεται με κλειστά μάτια, δηλαδή τυφλή για να τονιστεί η αμεροληψία της, κρατώντας έναν ζυγό στο αριστερό της χέρι, που αντιπροσωπεύει τη Δικαιοσύνη, η δε αλυσίδα και το ξίφος συμβολίζουν την αυστηρή εφαρμογή αυτής.

Θυγατέρες του Διός και της Θέμιδος είναι οι τρεις Ώρες, οι θεές με τη χρυσή ταινία στο μέτωπο. Οι Ώρες δεν είναι οι εποχές του έτους, όπως αργότερα τις παρίσταναν οι μεταγενέστεροι ποιητές, αλλά αποτελούν και αυτές, όπως εξ άλλου φαίνεται και από τα ονόματά τους, ηθικές προσωποποιήσεις που εκπροσωπούν τα μεγαλύτερα αγαθά μέσα στην Κοινωνία. Τα ονόματά τους είναι: Ευνομία, καλοί νόμοι, Δίκη, δικαιοσύνη, ισονομία και Ειρήνη, της οποίας την ανάγκη φαίνεται πως είχαν κατανοήσει οι πρόγονοί μας από πολύ νωρίς.

Επίσης η μεγάλη θεά έφερε στον κόσμο και τις άλλες τρεις κόρες του Δία τις Μοίρες, την Κλωθώ, που συμβολίζει το παρόν και είναι αυτή που γνέθει το νήμα της ζωής, τη Λάχεση, που μοιράζει τους κλήρους και συμβολίζει το μέλλον αφού καθορίζει τι θα λάχει (εξού και η λέξη λαχείο) στον καθένα και η Άτροπος, συμβολίζει το παρελθόν και είναι αυτή που κόβει με ψαλίδι το νήμα της ζωής των ανθρώπων.

Όταν περιφρονείτε η Θέμις από τους ανθρώπους καταφτάνει η Νέμεσις, η θεά που φροντίζει να μοιράζει (νέμειν) στον καθένα ό,τι του ανήκει σύμφωνα με τη θέση του, να επιβάλλει τη δικαιοσύνη και να καθορίζει τις ποινές, να αφαιρεί την ευτυχία από όσους την είχαν αποκτήσει χωρίς να το αξίζουν και να προκαλεί την εκδίκηση των θεών για όποιον δεν αναγνώριζε ότι την ευτυχία του τη χρωστούσε στην εύνοιά τους.

Εικ. 3: Νέμεσις, Μουσείο Λούβρου , 2ος αι. π.Χ.

Η Νέμεσις ήταν κόρη της Νύχτας την οποία γέννησε δίχως σύντροφο, και είχε αδελφές τις Μοίρες, τις Εσπερίδες και την Έριδα. Κάποτε την είδε ο Δίας και την αγάπησε. Επειδή όμως εκείνη τον απέφυγε, ο θεός κατάφερε να ενωθεί ερωτικά μαζί της αφού μεταμορφώθηκε σε κύκνο και μεταμόρφωσε και την αγαπημένη του σε χήνα. Από την ένωσή τους έκαναν ένα αυγό, και λένε πως από αυτό το αυγό γεννήθηκε η Ελένη, η αφορμή του Τρωικού Πολέμου.

Ο Ησίοδος προφήτεψε ότι όταν οι θεές Αιδώς και Νέμεσις που επιβλέπουν τη ζωή των ανθρώπων, θα φύγουν οριστικά από τη γη, στα άσπρα ντυμένες, θα επιστρέψουν στον Όλυμπο, τότε οι θεοί θα εξαφανίσουν το τωρινό γένος των ανθρώπων, το σιδερένιο, όπως εξαφάνισαν και τα προηγούμενα, δηλ. το χρυσό, το αργυρό, το χάλκινο και το ηρωικό.

Ιερά της Θέμιδος υπήρχαν στη Θεσσαλία, Αττική, Βοιωτία και Ολυμπία. Η λατρεία της είχε διαδοθεί σ’ όλη την Ελλάδα. Στο Εθνικό Μουσείο τη Αθήνας σώζεται ωραιότατο άγαλμά της, του 3ου αι. π.Χ. από τον Χαιρεστράτη, που βρέθηκε στον Ραμνούντα Αττικής

Η Νέμεσις λατρευόταν στο αττικό δήμο Ραμνούντα, γι’ αυτό έφερε και την προσωνυμία Ραμνουσία δίπλα στη στοργική Θέμιδα, στην Κω, στη Μυτιλήνη, στη Σμύρνη, στην Κύζικο και στην Πασμασό της Καππαδοκίας.

Είναι προφανές σήμερα αυτό που ονομάζουμε «ανθρώπινη Δικαιοσύνη» δεν εκπροσωπείται από τη Θέμιδα και την Νέμεση, τις οποίες προσβάλλει και διασύρει εφόσον υπηρετεί και εκφράζει μια ανθρώπινη Νομιμότητα του σημερινού «Σιδηρούν Γένους των ανθρώπων» η οποία όλο και απομακρύνεται από τους Φυσικούς και Ηθικούς κανόνες.

 

Η Νέμεσις ζωγραφίζει  - Ραμνούς

 

Στη ρωμαϊκή μυθολογία  η θεά της Δικαιοσύνης είναι η Γιουστίκα. Παριστάνεται τυφλή κρατώντας στο αριστερό της χέρι ζυγαριά και στ΄ άλλο σπαθί.

 

Η Δικαιοσύνη και η Δίκη κυνηγούν το έγκλημα- 1808 Rierre Payl Prudhon