Δυτικά του Δερβενίου και σε απόσταση 5 χιλιομέτρων, στα όρια Κορινθίας και Αχαΐας βρίσκεται ο παράλιος οικισμός Μαύρα Λιθάρια με το αρχαίο του λιμάνι, άγνωστο από τους περισσότερους και «λησμονημένο» από την αρχαιολογική υπηρεσία, μιας και δεν υπάρχει καμία ταμπέλα που να δηλώνει την ύπαρξή του, όπως και τόσοι άλλοι αρχαίοι τόποι.
 |
| Αρχαίο Λιμάνι, ότι έχει απομείνει από την ανθρώπινη παρέμβαση |
Στην αρχαιότητα ήταν επίνειο της Αρχαίας Αίγειρας, της οποίας ίχνη, όπως το θέατρό της, βρίσκονται στο κοντινό λόφο Παλιόκαστρο. Είχε την ίδια ονομασία με την αρχαία πόλη ή αναφερόταν ως λιμήν των Αιγειρατών. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, το λιμάνι απείχε 12 στάδια από την κυρίως Αίγειρα, Υπεράσια την αναφέρει ο Όμηρος, όπου με 6 καράβια και υπό τη διοίκηση του Αγαμέμνονα έλαβε μέρος στην εκστρατεία κατά της Τροίας.
 |
| Αρχαίο Θέατρο Αγείρας |
Με το όνομα Αιγείρα (Παυσανίας VII 26: 2-4) η πόλη γνώρισε μεγάλη άνθιση κατά τους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους όπως μαρτυρούν και τα σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που σώζονται στον λόφο. Το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας αναφέρεται από τον Παυσανία (VII, 26: 1-9) και από τον Πολύβιο (IV, 57).
Τα ίχνη του αρχαίου λιμανιού παρατηρούνται στη δυτική έξοδο των Μαύρων Λιθαρίων προς την Αχαΐα, κοντά στη σύγχρονη μαρίνα του Δερβενίου. Το όνομα του οικισμού αναφέρεται από ξένους περιηγητές και οφείλεται στους λίθινους όγκους σκοτεινού χρώματος που υψώνονται στην ακροθαλασσιά κοντά στο λιμάνι.
Τα κατάλοιπα του αρχαίου λιμανιού ταυτίστηκαν αρχικά από τον περιηγητή Leake (1836: 386-387), αλλά εκτός από μεμονωμένες αναφορές δεν έχουν αποτελέσει μέχρι στιγμής αντικείμενο συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας. Εντούτοις εξαιτίας του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει από γεωλογική άποψη, λόγω της μεγάλης ανύψωσης της ακτογραμμής μελετήθηκε από γεωλόγους και φυσικούς επιστήμονες.
Το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας ανοίγεται στη βάση του λόφου του Παλαιόκαστρου, τα κατάλοιπα του εκτείνονται σε έκταση περίπου 100μ. κατά μήκος της ακτής και σώζονται καλύτερα στο ανατολικό κυρίως τμήμα. Οι εγκαταστάσεις, υπολείμματα κυματοθραύστη και μόλου, βρίσκονται σήμερα στην ξηρά. Η ακτογραμμή της εποχής κατασκευής του λιμανιού εντοπίζεται σε ύψος περίπου 4μ. πάνω από την σημερινή επιφάνεια της θάλασσας.
 |
| Οι κυματοθραύστες |
Η τοπογραφία του αρχαίου λιμανιού της Αιγείρας έχει δυστυχώς αλλοιωθεί σημαντικά από γεωλογικούς παράγοντες, ανύψωση και διάβρωση της ακτής, αλλά κυρίως από ανθρωπογενείς παράγοντες, εκτεταμένη οικοδόμηση και λιθολόγηση.
Λόγω της μεγάλης ανύψωσης της ακτής κατέστη δυνατό να ερμηνευθεί η στρωματογραφία του λιμανιού και να γίνουν παρατηρήσεις ως προς τον τρόπο κατασκευής του. Σώζονται υπολείμματα δύο κυματοθραυστών ή κυματοθραύστη και μόλου, οι οποίοι θα εκτείνονταν προς βορρά. Βάσει των ανέμων που κυριαρχούν στην περιοχή (ΒΑ και κυρίως ΒΔ) εκτιμάται ότι οι μόλοι-κυματοθραύστες είχαν κατασκευαστεί με διεύθυνση α. ΒΔ και β. ΒΑ. Η είσοδος του λιμανιού τοποθετείται μεταξύ του κυματοθραύστη με διεύθυνση ΒΑ και του βράχου που ορίζει και προστατεύει το λιμάνι από τα δυτικά.
Οι κατασκευές εδράζονταν πάνω στο φυσικό βυθό από άμμο. Το κομμάτι που βρίσκεται μέσα στη θάλασσα κατασκευάστηκε από υδραυλικό κονίαμα, κροκάλες και θραύσματα πετρωμάτων της περιοχής μέσα σε ξύλινο καλούπι. Πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας η κατασκευή αποτελούνταν από μεγάλους πελεκημένους λίθους τοποθετημένους στην εξωτερική πλευρά και εγκάρσια ανά διαστήματα, και πλήρωση του εσωτερικού με χυτό υλικό.
Το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας αποτελεί τυπικό παράδειγμα ρωμαϊκού λιμανιού ως προς την τεχνική της κατασκευής με την εκτεταμένη χρήση χυτών υλικών.
Το λιμάνι χρονολογήθηκε με μεγαλύτερη ακρίβεια βάσει των δεδομένων που προέκυψαν από τις ανασκαφές στα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης. Η κατασκευή αυτού του αρκετά δαπανηρού έργου τοποθετείται στην περίοδο ακμής της πόλης 2ος -α΄ μισό του 3ου αι. μ.Χ., και ίσως γύρω στα χρόνια της βασιλείας του αυτοκράτορα Μάξιμου Θράκα (236-238 μ.Χ.). Επίσης βάσει των ερευνών που έγιναν στο αρχαίο θέατρο διαπιστώθηκε πως αυτό εγκαταλείπεται στα 250 μ.Χ., οπότε και διακόπτονται, χωρίς να ολοκληρωθούν ποτέ, οι οικοδομικές εργασίες επισκευής του. Το γεγονός αυτό καθώς και η εγκατάλειψη του λιμανιού αποδόθηκαν βάσει γεωλογικών μελετών σε μεγάλο και καταστροφικό σεισμό στα τέλη του 3ου αι. μ.Χ. από τον οποίο η πόλη πιθανότατα δεν μπόρεσε να ανακάμψει.
Τα συμπεράσματα τα οποία έχουν μέχρι σήμερα εξαχθεί για την τοπογραφία και την κατασκευή του αρχαίου λιμανιού βασίζονται σε παρατηρήσεις που έχουν γίνει στα ορατά κατάλοιπά του. Το γεγονός ότι δεν έχει διενεργηθεί ανασκαφική έρευνα εμποδίζει σημαντικά την κατανόηση και αποκατάσταση του συνολικού σχεδίου του λιμανιού. Εντούτοις παραμένει μια πολύ σημαντική αρχαιολογική θέση καθώς είναι ένα από τα λίγα ρωμαϊκά λιμάνια που σώζονται στον ελλαδικό χώρο και ίσως το μοναδικό που σώζεται εξολοκλήρου στην ξηρά.
 |
| Ο βράχος στα δυτικά του λιμανιού |
Τα Μαύρα Λιθάρια έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο κατά την ελληνική επανάσταση. Στις 4 Ιανουαρίου 1823 διεξήχθη εκεί η περίφημη ομώνυμη μάχη μεταξύ Ελλήνων υπό τους οπλαρχηγούς Παναγιωτάκη Γεραρή, Ζαΐμη και Πετμεζά, με στρατό 3.500 ατόμων υπό το Ντελή Αχμέτ από την μεγάλη στρατιά του Δράμαλη. Από την μάχη εκείνη, μόνο 600 Τούρκοι διεσώθησαν φεύγοντας προς την Πάτρα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε λειτουργήσει στην περιοχή του οικισμού λιγνιτωρυχείο, από όπου εξήγαγαν κάρβουνο, λιθάνθρακα και ανθρακίτη που φορτώνονταν σε πλοία με προορισμό τις ευρωπαϊκες χώρες. Εναέριο σύστημα με βαγονέτα και προβλήτες στην παραλία εξυπηρετούσαν την όλη παραγωγική διαδικασία.
 |
| Άγιος Παντελεήμονας -πιθανή θέση αρχαίου ναού |
Υποστηρίζεται ότι στα Μαύρα Λιθάρια στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος υπήρχε αρχαίος ναός και αργότερα μοναστήρι.
 | ||
| Άποψη του λιμανιού από τα Ανατολικά. - φωτ. tovima.gr | |
Η θέα προς Δ. από τον βράχο
 |
| Αρκεί να χουμε ένα σπίτι πάνω στη θάλασσα! Καμιά ευαισθησία ούτε στην ιστορία ούτε και στο περιβάλλον! |
Στη δεκατετία του 70, μαθήτρια του εξαταξίου γυμνασίου Δερβενίου πηγαίναμε περίπατο στα Μαύρα Λιθάρια αλλά κανείς δεν μας είχε μιλήσει για το αρχαίο λιμάνι. Τι κρίμα! Πέρασαν αρκετές δεκαετίες από τότε που έμαθα για την ύπαρξή του. Το καλοκαίρι του 2020 το επισκέφτηκα, όμως το τοπίο έχει αλλάξει από τότε που ήμουν μαθήτρια, η πρόσβαση στη θάλασσα και στο λιμάνι δύσκολη, έχουν κτιστεί σπίτια πάνω στο κύμα, υπάρχουν βέβαια κάποια σκαλιά που σε οδηγούν στην παραλία και στην δυτική πλευρά του λιμανιού, αλλά και αυτά είναι κρυμμένα μέσα στις καλαμιές.
Το αρχαίο λιμάνι στα Μαύρα λιθάρια αιώνες τώρα βρίσκεται εκεί κρυμμένο, λησμονημένο, σε πλήρη εγκατάλειψη από την πολιτεία. Ίσως κάποιοι σύγχρονοι περιηγητές, αναζητητές τόπων και μύθων λησμονημένων να το ανακαλύψουν.
ΠΗΓΕΣ:
http://aigeira2.blogspot.com/2011/07/blog-post_9931.html
https://el.wikipedia.org