Λαφύστιον όρος, Πόντζα

Λαφύστιον (Λαφύττω – Λαφύσσω = καταβροχθίζω   Λαφύστιος =λαίμαργος

 

Σύμφωνα με τον Παυσανία από την Κορώνεια ως το  Λαφυστίο όρος  είναι είκοσι στάδια εκεί υπήρχε τέμενος του λαφυστίου Διός με λίθινο άγαλμά του και βωμό. Εδώ πήγε ο Αθάμας για να θυσιάσει τα παιδιά του. Λίγο πιο πάνω βρίσκεται ναΐσκος του Ηρακλή Χάροπα. Οι Βοιωτοί λένε ότι  εδώ ήταν η είσοδος στον Άδη. Από εκεί βγήκε ο Ηρακλής όταν πήγε να πάρει τον Κέρβερο. Πιστεύεται ότι ο ναΐσκος του Χάροπα Ηρακλή ήταν στη θέση του εξωκλησιού των Ταξιαρχών.

Η λατρεία του Ηρακλή Χάροπα είναι γνωστή σε μας από τις απελευθερωτικές επιγραφές που έχουν βρεθεί εντοιχισμένες στο εξωκκλήσι αλλά και στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, μεταξύ της Κορώνειας και του Σωληναρίου. Μία εξ αυτών βρίσκεται ως δεξιά παραστάδα της ωραίας πύλης και είναι χαραγμένη σε αρχαίο μαύρο λίθο.   

Το απελευθερωμένο πρόσωπο αφιερώνεται στον Ηρακλή Χάροπα και δεν επιτρέπεται να τον υποδουλώσει κανείς στο μέλλον. Η δε ιέρεια του ναού εξουσιοδοτείται να προστατεύει τα δίκαια των προσώπων αυτών, καθώς και όποιος  άλλος πολίτης της Κορώνειας επιθυμεί ή άλλος  Βοιωτός. 
Όποιος σκλαβώσει απελεύθερο χαρακτηρίζεται ιερόσυλος, ορίζεται χρηματικό πρόστιμο υπέρ του απελεύθερου. Η αφιέρωση γινόταν στον Ηρακλή Χάροπα γιατί όταν οργιζόταν ήταν θεός φοβερός.

  

 Στη Πόντζα οι πρόγονοί μας είχαν ανεγείρει ναό των Νυμφών  και Χαρίτων και ναό της Θεσμοφόρου Δήμητρας, που πανηγύριζε το Φθινόπωρο στα Θεσμοφόρια, εις ανάμνηση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτων.Οι Ρωμαίοι είχαν κτίσει θερινά ανάκτορα όπου παρέμεναν και οι «κρηνών επιμεληταί» ή «κρηνοφύλακες», που κανόνιζαν τη διανομή των νερών  τα καλοκαίρια. Υπήρχε ακόμη και ειδυλλιακό κοιμητήρι.  

Αρχαία Κορώνεια (Κουτομουλά επί τουρκοκρατίας )

Μετά το ιερό της Ιτωνίας προχωρώντας μπαίνουμε στην αρχαία Κορώνεια και συγκεκριμένα συναντάμε πρώτα την αγορά που ήταν πλησιέστερα στο τέμενος της θεά. 

Η ακρόπολη της Κορώνειας βρίσκεται σε ύψωμα, δύο χιλιόμετρα περίπου

εντοιχισμένες αρχαίες πέτρες στη βρύση

δυτικά του σημερινού χωριού της Αγίας Παρασκευής, και είναι ανάμεσα σε δυο ρέματα, ανατολικά ο Κουάριος ή Κωράλιος και δυτικά ο Φάλαρος, το ρέμα της Πόντζας. Η αρχαία Κορώνεια ήταν κτισμένη στην πλαγιά το λόφου της ακρόπολης από τη μεριά της Κωπαΐδας.

Αναφέρεται από τον Όμηρο στον κατάλογο των πόλεων που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Ο Παυσανίας αναφέρει ως ιδρυτή της Κορώνειας τον εγγονό του Σίσσυφου, τον   Κόρωνο και αδελφό του Αλίαρτου.

Ο ιστορικός Θουκυδίδης και ο γεωγράφος Στράβων αναφέρουν ότι η Κορώνεια ιδρύθηκε από τους Βοιωτούς της θεσσαλικής Άρνης- Σοφάδες Καρδίτσας

Μεσαιωνικός πύργος

Οι Βοιωτοί 60 χρόνια μετά την άλωση της Τροίας διώχτηκαν από τους Θεσσαλούς και εγκαταστάθηκαν στη χώρα που σήμερα ονομάζεται Βοιωτία. Στην Κορώνεια όπου ίδρυσαν το ναό της Ιτωνίας Αθηνάς.

Στην πλαγιά του λόφου αλλά και στην κορυφή υπήρχαν πολλά δημόσια οικοδομήματα και ιδιωτικά σπίτια της αρχαίας Κορώνειας καθώς και η ακρόπολη. Στην ανατολική πλευρά του λόφου υπήρχε αρχαίο θέατρο. Στην κορυφή του λόφου σήμερα υπάρχει ένας μεσαιωνικός πύργος

εντοιχισμένες αρχαίες πέτρες στον πύργο

Εκτός από το ναό της Ιτωνίας Αθηνάς στην αγορά υπήρχε σπουδαίος βωμόςτου Ερμή του επιμήλιου (μήλον=πρόβατον) δηλαδή του θεού των κοπαδιών, βωμός των ανέμων, ναός της Ήρας με άγαλμά της, που στο χέρι της έχει Σειρήνες, έργο του Θηβαίου γλύπτη Πυθόδωρου. Υπήρχαν ακόμη ναοί του  Ηρακλή Παλαίμονα και του Κόρωνου, ιδρυτή της πόλης.

Από επιγραφές του 4^ου και 3^ου αι. που βρέθηκαν, έγιναν γνωστές μερικές λατρείες της Κορώνειας, όπως των Διοσκούρων, της θεσμοφόρου Δήμητρας, των αιγυπτιακών θεοτήτων Σάραπι, Ίσι και Άνουβι.

Μάχες της Κορώνειας στην αρχαιότητα

• Το 446 π.Χ. Οι Αθηναίοι πέφτουν σε ενέδρα Βοιωτών κοντά στο ναό της Ιτωνίας Αθηνάς και υφίστανται πανωλεθρία.

• Το 394 π.Χ. ο Αγησίλαος νίκησε το συμμαχικό στρατό των Αθηναίων, Θηβαίων, Κορινθίων ...

• Το 219 π.Χ λεηλατήθηκε από τους Αιτωλούς

• Το 196 π.Χ.  λεηλατήθηκε  από τους Ρωμαίους
  

Το ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στην Κορώνεια

Ακολουθώντας τα χνάρια του Παυσανία μετά τις Αλαλκομενές και χωρίς να λοξοδρομήσουμε φτάνουμε στο Ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς και αποτελούσε τον τόπο του κοινού των Βοιωτών της Κορώνειας.

Ρωμαϊκό αντίγραφο της Ιτωνίας Αθηνάς

Η λατρεία της Ιτωνίας Αθηνάς προέρχεται από τη Θεσσαλία και μεταφέρθηκε στη Βοιωτία, όταν οι Βοιωτοί μετοίκησαν στην περιοχή. Η πόλη Ίτωνος της Θεσσαλίας ιδρύθηκε  από τον Δευκαλίωνα γιο του Προμηθέα και θεωρούνταν η τρίτη αρχαιότερη πόλη των Ελλήνων.

Tο  Ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στη Θεσσαλία βρισκόταν κοντά στις όχθες του ποταμού Σοφαδίτη (Κουράλιου), στην πόλη «Ίτωνος». Ήταν πανθεσσαλικό και ομοσπονδιακό κέντρο και η Ιτωνία Αθηνά ήταν προστάτιδα όλων των Θεσσαλών.

Το ναό της Ιτωνίας Αθηνάς στην Κορώνεια τον ίδρυσε ο εγγονός του Δευκαλίωνα, Ίτωνας, Στη Θεσσαλία προς τιμήν της  τελούνταν μεγάλη γιορτή, τα Ιτώνια το ίδιο και στην Κορώνεια. Η φύση της θεάς ήταν πολεμική, γι’ αυτό στα θεσσαλικά νομίσματα παρουσιάζεται πάνοπλη (πρόμαχος), ενώ στον πόλεμο οι Θεσσαλοί επικαλούνταν τη συμπαράστασή της.

Στο ναό της Ιτωνίας Αθηνάς στην Κορώνεια υπήρχα τα χάλκινα αγάλματα της θεάς και του Δία, έργα του Αγοράκριτου, μαθητή του Φειδία αλλά και αγάλματα των Χαρίτων. Την Ιτωνία Αθηνά παρίσταναν οι αρχαίοι να φορεί στο στήθος αιγίδα, να κρατά στο αριστερό της χέρι ασπίδα και να κραδαίνει με το δεξί της χέρι το δόρυ, δείχνοντας έτσι την ακατάβλητη μαχητικότητά της. 

Γλυπτό ανάθημα

Στο εσωτερικό του ναού υπήρχαν φυλαγμένες τρεις χρυσές ασπίδες τις οποίες έκλεψε μαζί με τα στολίδια που είχε το  άγαλμα της Αθηνάς, ο Αθηναίος τύραννος Λαχάρης, που διωγμένος από την Αθήνα είχε καταφύγει στην Κορώνεια, τον οποίο και σκότωσαν οι Κορωναίοι.

Εντός του ναού ήταν στημένα ψηφίσματα του κοινού των Βοιωτών και γλυπτά αναθήματα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν μεταγενέστερα για τις οικοδομικές ανάγκες των κατοίκων και κάποια από αυτά είναι εντοιχισμένα σε χριστιανικές εκκλησίες της περιοχής.

Στο ναό εκτός από τα Ιτώνια, γιόρταζαν προς τιμή της θεάς Αθηνάς Ιτωνίας και τη μεγαλύτερή τους κοινή εθνική  γιορτή οι Βοιωτοί, τα  « Παμβώτια». Μια ετήσια εορτή και χρονολογείται από την κλασική εποχή. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, η οποία περιλάμβανε ιππικούς αγώνες, σταματούσε κάθε εχθροπραξία. 

Η Ιτωνία Αθηνά στην Κορώνεια ήταν κέντρο του Κοινού των Βοιωτών.

Στο Κοινό των Βοιωτών αρχικά μετείχαν οι πόλεις: Κορώνεια, Λεβάδεια, Χαιρώνεια, Κώπες, Αλίαρτος, Θήβα, Θεσπιές, Τανάγρα, Πλαταιές. Στη συνέχεια  προστέθηκαν οι πόλεις Ανθηδών, Ωρωπός, και πολύ αργότερα και Ορχομενός. Υπήρχαν όμως και μικρότερες πόλεις όπως: Ογχηστός, Ασπληδών, Όλμονες Ύητος, Ακραφνία, Θίσβη, Λεύκτρα, Ελευθερές, Χαλία. Οι Βοιωτάρχες μεριμνούσαν για τις γιορτές, το κοινό δίκαιο όριζαν τα μέτρα και τα σταθμά, έκοβαν τα κοινά νομίσματα  και γενικά έλυναν όλες τις διαφορές.
  

Βοιωτικά νομίσματα  

Πολύ σπουδαία ήταν τα αργυρά και χάλκινα βοιωτικά νομίσματα που κόβονταν στην Κορώνεια και ήταν τα ομορφότερα της Ελλάδας.

Από τη μια πλευρά είχαν την στρογγυλή ασπίδα με τις ημικυκλικές τομές και από την άλλη είχαν την κεφαλή της Ιτωνίας Αθηνάς ή το Γοργόνειο.

Για το Γοργόνειο υπάρχει ο μύθος της Ιοδάμας, ιέρεια στο ναό της Ιτωνίας Αθηνάς και κόρη του Ίτωνα. Μια νύχτα μπήκε στο ναό και είδε την Αθηνά να φορά χιτώνα με κεντημένο επάνω του την κεφαλή της Μέδουσας κι απολυθώθηκε αμέσως. Από τότε στο βωμό της μια γυναίκα άναβε καθημερινά φωτιά και φώναζε τρεις φορές ότι «η Ιοδάμα ζει και ζητάει φωτιά». Όταν πέρασε ο Παυσανίας το έθιμο αυτό συνεχιζόταν.