Ελικώνας,το μέγα και άγιο βουνό που βασίλευαν οι Μούσες

Ο Ελικώνας είναι ένα μακρύ ορεινό συγκρότημα το οποίο στο νοτιοδυτικό τμήμα της Βοιωτίας κατά μήκος του Κορινθιακού κόλπου, από το Νεοχώρι μέχρι το Στείρι, με μήκος 35 περίπου χιλιόμετρα και πλάτος 15 έως 20 χιλιόμετρα

 Αποτελείται από πολλές συμπλεκόμενες οροσειρές. Η ψηλότερη κορυφή του είναι η Παλιοβούνα (1748 μ.) και δεύτερη το Τσίβερι (1563 μ.). Βόρεια του κεντρικού Ελικώνα και με κατεύθυνση από δυτικά προς βόρεια συναντάμε τα όρη Μεγάλη Λούτσα (1549μ.), Ξεροβούνι και Κολέδες (1487μ.). Στα ανατολικά εκτείνεται η οροσειρά Μοτσάρα με κορυφή το Ζαγαρά ή Μεγάλη Τσούκα (1512μ.), η οποία κατά την αρχαιότητα θεωρούταν ο καθαυτός Ελικώνας.

Στις ανατολικές πλαγιές του Ζαγαρά εκτεινόταν το Άλσος των Μουσών, όπου υπήρχε και ο βωμός του Ελικωνίου Διός. Το όνομα Ελικών δόθηκε πιθανότατα στο ορεινό αυτό σύμπλεγμα από τη διάταξη που έχουν οι οροσειρές γύρω από τον κεντρικό Ελικώνα η οποία παραπέμπει στο σχήμα της έλικας.

 Ένας αρχαίος μύθος λέει πως πήρε το όνομά του από το Ελικώνα, τον περίφημο «υφάντη ποικίλων υφασμάτων», που ήταν γιος του Ακεσσού, ο οποίος ασκούσε την ίδια τέχνη. "Ο Ελικώνας χάρισε στη θεά Αθηνά το αραχνοΰφαντο πέπλο που θα φορούσε στο γάμο της Αρμονίας. Μετά το γάμο η Αθηνά το κρέμασε σε « ευθυτενή δρυ », πάνω στο ιερό βουνό που το ονόμασε Ελικώνα".

Ο Πλούταρχος, στην Πραγματεία του περί «Ποταμών και Βουνών» παραθέτει τον παρακάτω περιγραφικό θρύλο για την ιδιαιτερότητα των δύο κύριων βουνών που ανήκουν στην αλυσίδα που περικυκλώνει τη Βοιωτία:

 «Ο Ελικώνας και ο Κιθαιρώνας ήταν αδέρφια: αλλά πολύ διαφορετικά μεταξύ τους στην διάθεση και τον χαρακτήρα. Ο μεν ήταν ήπιος και ευγενής, και σωστός στα καθήκοντά του απέναντι στους γονείς του, τους οποίους φρόντιζε στα γηρατειά τους. Ο Κιθαιρώνας από την άλλη, ήταν ζηλόφθονος και άπληστος. Επιθυμούσε να αποκτήσει ολόκληρη την περιουσία της οικογένειας για τον εαυτό του. Για να την αποκτήσει, φόνευσε τον πατέρα του, και κατόπιν πέταξε τον αδερφό του με δόλιο τρόπο σε έναν γκρεμό, αλλά παρασύρθηκε και ο ίδιος, από την ορμή με την οποία έσπρωξε τον αδερφό του και έπεσε και αυτός στον γκρεμό. Έπειτα από τον θάνατό τους, με την θέληση των Θεών, οι δύο αδερφοί μεταμορφώθηκαν στα δύο Βουνά που φέρουν το όνομά τους. Ο Κιθαιρώνας, λόγω της ασέβειας του, έγινε η κατοικία για τις Ερινύες• οι Μούσες και οι Νύμφες λόγω του ευγενικού και στοργικού χαρακτήρα του, επέλεξαν τον Ελικώνα σαν το αγαπημένο τους στέκι».

Σε μια ενεπίγραφη αναθηματική στήλη της ελληνιστικής εποχής    ο Ελικώνας παριστάνεται με μορφή γέροντα με μακριά μαλλιά και γένια ο οποίος αναδύεται από βραχώδη κορυφή.

Τη στήλη, που βρέθηκε το 1889 στην Κοιλάδα των Μουσών, ανέθεσε ο Ευθυκλής Αμφικρίτου στις εννέα Μούσες.

Από γεωλογική άποψη ανήκει στη γεωμορφολογική ζώνη Παρνασσού-Γκιόνας και παρουσιάζει ορισμένα κοιτάσματα βωξίτη. Μεγάλο μέρος του Ελικώνα καλύπτεται από έλατα και βελανιδιές. Ο Παυσανίας περιγράφει τον Ελικώνα ως το πιο γόνιμο και γεμάτο ζωή όρος ενώ αναφέρει ότι είναι το πιο πλούσιο σε αυτόχθονα φυτά και θαυματουργά βότανα. Τα περισσότερα από αυτά αποτελούν αντίδοτο σε θανατηφόρα δηλητήρια που ήταν γνωστά εκείνη την εποχή. Έτσι λοιπόν, όπως επισημαίνει ο Παυσανίας, στον Ελικώνα ούτε από τσίμπημα φιδιού δεν πεθαίνει κανείς…

Πολύ πλούσια επίσης είναι και η πανίδα. Μπορεί κανείς να συναντήσει πολλά είδη ζώων όπως αλεπούδες, λαγούς, λύκους και τσακάλια ενώ μπορεί ν’ ακούσει τον κούκο Μάη μήνα, να δει κουκουβάγιες και διάφορα άλλα είδη πουλιών.

Ιπποκρήνη

Κρύα νερά τρέχουν από τις πολλές πηγές όλο σχεδόν το χρόνο. Στον Ελικώνα βρίσκονται και οι δυο πηγές αφιερωμένες στις Μούσες: η Αγανίππη και η Ιπποκρήνη που τα νερά τους τις εμπνέουν.

Η νύμφη Αγανίππη ήταν κόρη του ποταμού Περμησσού. Στις πρόποδες του Ελικώνα βρίσκεται πηγή αφιερωμένη σ’ αυτήν η οποία έχει το όνομά της. Η πηγή ήταν υπό την προστασία των Μουσών γι’ αυτό ονομάζονταν και «Αγανιππίδες».Ο Ησίοδος της δίνει το επίθετο «μελάνυδρος»,γιατί στον πυθμένα της ίσως είχε μαύρη άμμο.

Η πηγή Ιπποκρήνη δημιουργήθηκε όταν το φτερωτό άλογο, ο Πήγασος, παιδί του Ποσειδώνα και της Μέδουσας Γοργώ, χτύπησε την οπλή του στο όρος και ευθύς αμέσως ανάβλυσε νερό. Ιπποκρήνη επίσης ονομαζόταν μια πηγή στην Τροιζήνα, στην οποία εξαγνίστηκε ο Ορέστης μετά τη δολοφονία της μητέρας του, Κλυταιμνήστρας. (Παυσανίας).

Ο αστεροειδής 5085 Ιπποκρήνη (5085 Hippocrene), που ανακαλύφθηκε το 1977, πήρε το όνομά του από τη μυθική αυτή πηγή.

Ο ποιητής Ησίοδος αναφέρει και άλλες και πηγές που ήταν άντρα των

Πήγασος

Μουσών: «Λούζουν τα μικρά τους σώματα στο νερό του Περμεσσού ή της Ιπποκρήνης ή του στοιχειωμένου Ολμειού». 

Στον Ελικώνα βρίσκεται επίσης η πηγή όπου ο Νάρκισσος εμπνεύστηκε από την ίδια την ομορφιά του.

Στον Ελικώνα, δίπλα στην πηγή Ιπποκρήνη, υπήρχε βωμός του Διός του Ελικωνίου. 

 Από τον Ελικώνα, στον αυχένα του Ζαγαρά με την Κουρσάρα - στη θέση Πολιάνα - πηγάζει ο ποταμός Περμησσός, που σήμερα λέγεται και Άσκρης ρέμα και χύνεται στον Κορινθιακό κόλπο.

Ο Ολμειός είναι ένα άλλο ποτάμι της Θεογονίας που πηγάζει από τον Ελικώνα, στα νερά του οποίου λούζονταν οι Μούσες για να έχουν έμπνευση. Ίσως είναι το ρέμα Ζαγαράς, που είναι ένα από τα πολλά ρέματα που έχουν τις πηγές τους στον Ελικώνα και ενώνεται με τον Περμησσό.

 Στον Όμηρο, σε μια σύντομη επίκληση στον Ποσειδώνα, ο θεός χαρακτηρίζεται «κύριος του Ελικώνος» προφανώς γιατί ως θεός των θαλασσών και των υδάτων προκάλεσε τη δημιουργία των πηγών του Ελικώνα.

Ο Ελικώνας είναι λοιπόν ένα βουνό στην περιοχή μας περίφημο από την αρχαιότητα.

Ο Δίας εγκατέστησε τις εννέα κόρες του στο βουνό αυτό για να γίνει το σπίτι τους κοντά στην πηγή Ιπποκρήνη  και να διδαχθούν από τον Απόλλωνα την ικανότητα της μαντικής, τις τέχνες και τις επιστήμες.

Στόμιο της Ιπποκρήνης

Στους πρόποδες του  Ελικώνα υπήρχε το μοναδικό άλσος των Μουσών, αρχαίος λατρευτικός χώρος, με περίφημα αγάλματα. Ελάχιστα ίχνη του άλσους παραμένουν μέχρι σήμερα για τα έμπειρα μάτια των μελετητών.

Η φήμη του Ελικώνα έφτασε στην αρχαιότητα στα πέρατα της οικουμένης, θεωρώντας τον την κατοικία των  Ελικωνιάδων Μουσών και το κέντρο της τέχνης και των επιστημών. Το επίθετο Ελικώνιος εκτός από τις Μούσες δόθηκε στον Απόλλωνα, στον Ερμή και στον Ποσειδώνα, ο οποίος λατρευόταν ιδιαίτερα στην Βοιωτία.

βωμός του Διός

Σήμερα εξακολουθεί να φημίζεται για τις πηγές του, το φυσικό τοπίο, την υπέροχη θέα του . Ο Ελικώνας είναι ένα μέρος που αξίζει  να περπατήσει κανείς και να απολαύσει τις ομορφιές της φύσης. Για το λόγο αυτό πολλοί ορειβατικοί και άλλοι σύλλογοι στις μέρες μας προγραμματίζουν εκδρομές και δραστηριότητες στον Ελικώνα.

Άσκρα ή Άσκρη

Στους ανατολικούς πρόποδες του ορεινού όγκου του Ελικώνα, κάτω από την σκιά του, στον ιερό χώρο που ύμνησαν οι Μούσες, σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, βρίσκεται η πανέμορφη κωμόπολη της Άσκρης (Παλαιοπαναγιά).
Στο λεξικό του Ησύχιου το λήμμα Άσκρα σημαίνει δρυς άκαρπος. Δρύες είναι τα δένδρα γύρω από τo ύψωμα Κουρσάρα, κοντά στο οποίο βρισκόταν η αρχαία Άσκρη. Την αρχαιότητα της Άσκρης, πριν από όλους τους οικισμούς του Δήμου, και με ελληνικό φύλλο (Αιολείς), καταδεικνύουν και τα λείψανα μυκηναϊκής εποχής που υπάρχουν στον οχυρωματικό περίβολο της ακρόπολης, στην Ιπποκρήνη και στο βωμό του Δία. Η πρώτη αναφορά στην Άσκρη γίνεται από τον Ησίοδο ο οποίος, με το έργο του, δίνει πολλά στοιχεία για αυτή.

Η σημερινή Άσκρη αποτελεί συνέχεια της αρχαίας πόλης που κτίστηκε, σύμφωνα με τον Παυσανία από τον Οίοκλο  και  τους Αλωάδες, Ώτο και Εφιάλτη, οι οποίοι σύμφωνα με τον Απολλόδωρο κατάγονταν από τον «Έλληνα» τον γιο του Δευκαλίωνα Έλληνας – Αίολος – Κανάκη - Αλωέας – Αλωάδες . Ο Οίοκλος ήταν γιος του Ποσειδώνα και της  νύμφης Άσκρης από την οποία πήρε την ονομασία της, η πόλη που ίδρυσε στη Βοιωτία.

O Ώτος και ο Εφιάλτης είχαν μητέρα την Ιφιμέδεια και πατέρα τους τον Αλωέα, γιο του Ποσειδώνα. Η Ιφιμέδεια αγαπούσε πολύ τη θάλασσα γι` αυτό και πήγαινε συχνά περιπάτους. Συνήθιζε να παίρνει νερό με τις χούφτες της και να το ρίχνει στο στήθος της. Εκεί την ερωτεύθηκε ο Ποσειδώνας και πλάγιασε μαζί της και απέκτησαν δυο γιους, δυο δίδυμους γίγαντες, τον Ώτο ( που το όνομά του βγαίνει από το ρήμα ωθέω= αλωνίζω τα σιτηρά).και τον Εφιάλτη ( που το όνομά του προέρχεται από το ρήμα εφάλλομαι = πατάω σταφύλια).

Οι Αλωάδες έφεραν μαζί τους και τη λατρεία των Μουσών, οι οποίες έκτοτε ονομάζονται Ελικωνιάδες, ενώ η άνω κοιλάδα του Περμησσού ποταμού, Κοιλάδα των Μουσών Ήταν δυο γίγαντες με πρωτοφανή σωματική διάπλαση και θεωρούνταν αγροτικοί δαίμονες, οι οποίοι αργότερα ανακηρύχθηκαν ήρωες της γεωργίας.

Οι Αλωάδες ήταν τόσο δυνατοί που έλεγαν πως ήθελαν να φτάσουν τους θεούς και γι` αυτό έβαλαν την Όσα πάνω στον Όλυμπο και το Πήλιο πάνω στην Όσα.  Ο Απόλλωνας τους τιμώρησε με θάνατο για την αλαζονεία τους αυτή.

Λέγεται, επίσης, ότι ο Ώτος προσπαθούσε να κατακτήσει την Ήρα και ο Εφιάλτης την Άρτεμη, γι` αυτό έδεσαν τον Άρη και τον κράτησαν δεμένο δεκατρείς μήνες δεμένο στην πόλη Βίεννο της Κρήτης, μέχρι που τον ελευθέρωσε ο Ερμής. Από την Βίεννο της Κρήτης μετέφεραν δύο είδη σταφυλιών, τα «βαθυχρώμους σταφυλάς» και τας «ροδόχρους»

Στην Άσκρη υπήρχε ναός του Απόλλωνα και κάστρο. Σήμερα υπάρχουν λιγοστά ερείπια του κάστρου και του ναού του Απόλλωνα. Η ακρόπολη της Άσκρης ήταν επάνω στο Πυργάκι. Εκεί, στο δυσπρόσιτο ύψωμα «Κερησσός» με τη μοναδική θέα, υπάρχουν τα ερείπια ενός πύργου της ιστορικής εποχής και οχυρωματικός περίβολος μυκηναϊκής εποχής. Χαμηλότερα φαίνονται και άλλες δύο σειρές τειχών. Στους πρόποδες του Ελικώνα, είναι ο κύριος αρχαιολογικός χώρος της Άσκρης.