Ο χρόνος στην κλασσική Ελλάδα

 Ομιλία του καθηγητή Βασίλη Κάλφα στο Μουσείο Ηρακλειδών

  

 Ο χρόνος είναι το πιο πολύπλοκο φυσικό μέγεθος, αλλά και μια δύσκολη φιλοσοφική έννοια. Στην ελληνική αρχαιότητα η μελέτη του χρόνου άρχισε σχετικά αργά. Ως στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα δεν υπάρχει στην Ελλάδα ένα αποδεκτό και στοιχειωδώς επαρκές ημερολόγιο, που μπορεί να συντονίζει το ηλιακό έτος με τους σεληνιακούς μήνες, παρά τις απαιτήσεις της δαιδαλώδους και απαιτητικής πολιτικής ζωής στις μεγάλες πόλεις. Ο χρόνος και οι επιπτώσεις του στη ζωή των ανθρώπων αποτελεί βασικό θέμα για τους τραγικούς ποιητές, όχι όμως και για τους φιλοσόφους. Η πρώτη φιλοσοφική προσέγγιση του χρόνου γίνεται στον Τίμαιο του Πλάτωνα, στα μέσα του 4ου αιώνα και αμέσως μετά ο Αριστοτέλης θα αφιερώσει μια σημαντική πραγματεία στον χρόνο στα Φυσικά του.

 Η ομιλία βρίσκεται στην πιο κάτω διεύθυνση του blod.gr:


https://www.blod.gr/lectures/o-hronos-stin-klassiki-ellada/?fbclid=IwAR3m_AMx02iHgRQduQTwwraoq7FzVEtankUfefpfYAIfpLtYsBtjp6Z1oCw

Γεωμυθολογική προσέγγιση του ποταμού Αχελώου και των Εχινάδων

«Μια Γεωμυθολογική προσέγγιση του ποταμού Αχελώου και των Εχινάδων νήσων»  από τον Ιωάννη Μπαντέκα, Drs Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Κύνος, ο αρχαιολογικός χώρος στις Λιβανάτες

Στην άκρη της πόλης των Λιβανατών, 3 χλμ. ΒΑ της σε χαμηλό λόφο που βρίσκεται στη θέση Πύργος ή Πάτι βρίσκεται αρχαιολογικός χώρος στον οποίο εντοπίστηκαν, ύστερα από ανασκαφές ερείπια αρχαίου οικισμού τα οποία έχουν ταυτιστεί με την ομηρική πόλη Κύνος της Οπουντίας Λοκρίδας. Ο λόφος έχει ύψος 15 μ. από τη στάθμη της θάλασσας και η ανώτερη επιφάνειά του έχει έκταση 200Χ70μ. Το λόφο τον βρίσκουμε παίρνοντας το δρόμο δίπλα στη θάλασσα από τις Λιβανάτες. 

Ο Κύνος αναφέρεται από τον 'Ομηρο, ως μια από τις πόλεις της ανατολικής Λοκρίδος που μετείχαν στην Τρωική εκστρατεία (Ιλιαδα, ΙΙ, 531-533). Η ανατολική Λοκρίδα αποτελούσε τμήμα του μυκηναϊκού κόσμου και ο Κύνος ήταν το κυριότερο λιμάνι της, που σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές κατοικήθηκε από τον Δευκαλύωνα και την Πύρρα (Στράβων ΙΧ, 4,2) ή από τον ήρωα Λοκρό που έδωσε το όνομά του στην περιοχή.

Ο Κύνος δεσπόζει ενός ζωτικού χερσαίου δρόμου και ελέγχει ένα σημαντικό θαλάσσιο πέρασμα στο βόρειο Ευβοϊκό κόλπο. Φαίνεται ότι ο λόφος δημιουργήθηκε από την επίχωση αλλεπάλληλων στρωμάτων κατοίκησης. Οι ανασκαφές στο Β.Δ τμήμα του έδειξε ότι η θέση χρησιμοποιήθηκε συνεχώς από την Τελική Νεολιθική (4300-3200π.Χ) μέχρι τους Βυζαντινούς χρόνους (5ος - 6ος αι. μ.Χ) 

Τα σωζόμενα αρχιτεκτονικά λείψανα όμως ανήκουν κυρίως στην Ύστερη εποχή του Χαλκού, 12ος αι. π.Χ. Μεταξύ των στρωμάτων αυτών και των θεμελίων των υπερκείμενων κτισμάτων της Υστεροελλαδικής περιόδου, θεμέλια τοίχων αποτελούν ένδειξη για την παρουσία και των πρώιμων Υστεροελλαδικών φάσεων (14ος -13ος αι. π.Χ).

Τα κτίσματα της Υστεροελλαδικής, με πλίνθινους τοίχους σε θεμέλια από αργούς λίθους, ανήκαν σε συγκροτήματα οικιών με αποθηκευτικούς χώρους και εργαστήρια. μερικά δωμάτια περιείχαν δοχεία από άψητο πηλό για αποθήκευση της συγκομιδής. Τμήμα δαπέδου κεραμικού κλιβάνου, όστρακα κακής όπτησης και σκουριές αποτελούν ενδείξεις παραγωγής κεραμικών αγγείων και μεταλλουργίας. 

 







Τα κτίσματα καταστράφηκαν από σεισμό στα μέσα του 12ου αι. π.Χ. Στο στρώμα καταστροφής αυτής της φάσης βρέθηκαν τμήματα κρατήρων με παραστάσεις πολεμικών πλοίων και κομμάτια πήλινων ομοιωμάτων πλοίων, τα οποία παρέχουν πληροφορίες για τύπους σκαφών και ναυμαχίες της Ύστερης εποχής του Χαλκού.

Μετά το σεισμό τα κτήρια ανοικοδομήθηκαν ή επιδιορθώθηκαν και εφοδιάστηκαν με μεγάλους πίθους αντί για πήλινες θήκες. Ωστόσο, και αυτά κάηκαν στο τέλος του 12ου αι. π.Χ από φωτιά, η οποία ίσως προκλήθηκε από σεισμό. Τα ερείπια ισοπεδώθηκαν και μικρά κτίσματα κατασκευάστηκαν αμέσως μετά.

Βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές μικροί κιβωτιόσχημοι τάφοι. Τα κτερίσματα από τους τάφους ήταν φτωχά καθώς οι νεκροί στον Κύνο θάβονταν κατά κύριο λόγο «ακτέριστοι».

Σε έναν νεκρό είχε δοθεί ένα πήλινο σφονδύλι, σε άλλον ένα όστρεο, σε άλλον μία λεπίδα οψιανού. Κατ’ εξαίρεση σε μια ταφή, ανάμεσα στα κόκαλα του νεκρού, βρέθηκε ένα χάλκινο σκουλαρίκι και ένας μικρός μινύειος αμφορίσκος με χάραγμα από τεφρό πηλό. Σε έναν άλλο τάφο βρέθηκαν τέσσερα αγγεία τοποθετημένα γύρω από το ανώτερο τμήμα του κορμού του νεκρού. 
Σημαντικότερα μεταξύ των κινητών ευρημάτων αποτελούν όστρακα από κρατήρες καθώς και μια σειρά από πήλινα ειδώλια πλοίων. Τα όστρακα από τα αγγεία και τα ειδώλια βρέθηκαν όλα στις επιχώσεις που δημιουργήθηκαν κατά την πρώτη καταστροφή του οικισμού από σεισμό στα μέσα του 12ου αι. π.Χ..

Σε ένα τμήμα κρατήρα που αποκαλύφθηκε εικονίζεται ένα πλοίο, που αντιστοιχεί στην ομηρική περιγραφή των πλοίων των Αχαιών. Τέσσερα ακόμη όστρακα ισάριθμων κρατήρων, στα οποία αναγνωρίζονται παραστάσεις ίδιας θεματολογίας, καθιστούν τον Κύνο πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την αρχαία ναυπηγική.

Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει ένα παιδικό παιχνίδι,πήλινο πλοιάριο, που είχε ρόδες για να κυλάει, το οποίο αποτελεί το πρώτο και μοναδικό μέχρι στιγμής δείγμα παιδικού παιχνιδιού στη Μυκηναϊκή Ελλάδα

Στην Ελληνιστική περίοδο χρονολογείται το οχυρωματικό τείχος, το οποίο περιβάλλει την κορυφή του λόφου. Την εποχή της Ρωμαιοκρατίας, ο λόφος ξανακατοικείται με κτήρια που θεμελιώνονται πάνω από τα μυκηναϊκά. Η πρώιμη Βυζαντινή περίοδος επίσης επιβεβαιώνεται από την παρουσία κτηρίων.

Σκηνές ψαρέματος -Μουσείο Αταλάντης

Ο Αίαντας αρπάζει την Κασσάνδρα

Η περιοχή συνδέεται η περιοχή συνδέεται με δυο επιφανείς ομηρικούς ήρωες, τον Πάτροκλο και τον Αίαντα τον Λοκρό, μέχρι τώρα δεν έχουν εντοπιστεί από τις ανασκαφές ανακτορικά κέντρα ή μνημειακά ταφικά αρχιτεκτονήματα.  

ψάρεμα

 

                                                                                                      

Τάφος του Μινύα στον Ορχομενό

Στο δυτικό άκρο του σημερινού Ορχομενού, στους πρόποδες του Υφάντειου λόφου,  βρίσκεται ένα. από τα πιο έξοχα και εντυπωσιακά μνημεία των Μινυών  ο περίφημος «Θησαυρός» ή τάφος του Μινύα . Σε αυτόν πρέπει να είχαν ταφεί μέλη της βασιλικής οικογένειας των Μινυών Υπολογίζεται ότι χτίστηκε κατά τη 2η χιλιετηρίδα π.Χ.

 Βρίσκεται κοντά στα ερείπια του προϊστορικού οικισμού που αναπτύχθηκε στον Ορχομενό και κοντά στο μεταγενέστερο θέατρο της πόλης.

Ο Παυσανίας χαρακτηρίζει το μνημείο «θησαυρό» αλλά κατά τον Χρήστο Τσούντα είναι τάφος. Όμως δεν αποκλείεται να κτίστηκε αρχικά  για τάφος. Κι ύστερα χάρη στην ιερότητά του και το κύρος του, να χρησιμοποιήθηκε  και για τη φύλαξη θησαυρών, μας λέει ο Παπαρηγόπουλος.   Ωστόσο ανεξάρτητα από το σκοπό για τον οποίο είχε κατασκευαστεί το μνημείο, πρόκειται για ένα σπουδαίο έργο. Δίκαια ο περιηγητής ο Παυσανίας γράφει: "ο θησαυρός του Μινύα, σωστό θαύμα, δεν υστερεί από κανένα άλλο πράγμα απ'  όσα είναι μέσα ή έξω από την Ελλάδα".

Το μνημείο ήταν ορατό και φημισμένο για πολλούς αιώνες μετά την αρχική του χρήση και φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Ο τάφος ήταν άθικτος και πρέπει να αποτελούσε αξιοθέατο της περιοχής τουλάχιστον μέχρι και το 2ο αιώνα μ.Χ., όταν επισκέφθηκε τον Ορχομενό ο περιηγητής Παυσανίας και με θαυμασμό περιέγραψε την κατασκευή της θόλου.

O Παυσανίας όταν επισκέφθηκε, το 160 μ.Χ. το «Θησαυρό του Μινύου», θαύμασε τον τρόπο κατασκευής του, αντιπαραβάλλοντάς τον με τα κυκλώπεια τείχη της Τίρυνθας και τις πυραμίδες της Αιγύπτου (Παυσανίου, Βοιωτικά ΙΧ, 38), καθώς ο τάφος ακόμη και τότε, 15 αιώνες μετά την κατασκευή του, διατηρούσε άθικτη τη θόλο και το δρόμο του.

Στους αιώνες που ακολούθησαν, το μνημείο σταδιακά καλύφθηκε με επιχώσεις, αλλά εξακολουθούσε να είναι ορατό. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι περιηγητές που επισκέπτονταν τον Ορχομενό αναφέρουν τη θόλο του κατεστραμμένη.

Ο επισκέπτης ακόμα και σήμερα μένει κατάπληκτος από τη μεγαλοπρέπειά του. Είναι από τους πιο εύγλωτους μάρτυρες της περασμένης δόξας και του μεγαλείου των Μινύων. Ο  καθηγητής της αρχαίας ελληνικής τέχνης  Χρ. Τσούντας αναφέρει «Είναι από τα μνημειακώτερα και μεγαλοπρεπέστερα οικοδομήματα όλης της Κρητομυκηναϊκής αρχιτεκτονικής». 

Το μνημείο έφεραν στο φως οι ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν στα 1881-1885, αν και πρώτος επιχείρησε το 1803, χωρίς επιτυχία, ο γνωστός άγγλος Έλγιν. Ο τάφος όταν ανασκάφηκε από τον Σλήμαν δεν είχε γλυτώσει από τους τυμβωρύχους και γι' αυτό δεν βρέθηκαν αντικείμενα χάλκινα ή ασημένια ή χρυσά όπως σε άλλους θολωτούς Μινυακούς τάφους.

 Μετά τον Σλήμαν έκαναν ανασκαφές το 1893 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και στη συνέχεια Γερμανοί αρχαιολόγοι, με επικεφαλείς τους H. Bulle και A. Furtwaengler, στα 1903 και 1905. Το 1914 έγινε η αναστήλωση του μνημείου από τον Αναστάσιο Ορλάνδο.

Οι ανασκαφές αυτές έφεραν στο φως νεολιθικούς συνοικισμούς με κυκλικά και τετράγωνα θεμέλια σπιτιών, τάφους 3.000 χρόνων π.Χ., ανάκτορα, Ασκληπιείο  μυκηναϊκής εποχής  και άλλα που είναι δείγματα ότι ο τόπος κατοικήθηκε χωρίς χρονικά κενά από τη νεολιθική εποχή.

Για τους αρχαιολόγους ο τάφος του Μινύα , τόσο για την τεχνική του τελειότητα, όσο και για την εσωτερική του διακόσμηση, θεωρείται ανώτερος του τάφου του Ατρέως των Μυκηνών κι ένα από τα πιο έξοχα μνημεία της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής.

Ο τάφος ήταν υπέργειος,  μαρμάρινος και αποτελείται από τέσσερα μέρη, το δρόμο (μία τάφρο), το στόμιο (είσοδος), τη θόλο (πελώριο κυκλικό οικοδόμημα με κωνική στέγη), και το θάλαμο (ορθογώνιο πλευρικό μικρό δωμάτιο).
Η θόλος, που είναι το σημαντικότερο από τα τέσσερα μέρη, είναι μια τεράστια κυκλική αίθουσα και έχει διάμετρο δαπέδου 14 μέτρα και τοιχώματα από πελεκημένα μάρμαρα ισοδομικά τοποθετημένα έτσι ώστε να σχηματίζουν δακτυλίδια. Τα δακτυλίδια αυτά όσο ανεβαίνουν γίνονται διαρκώς μικρότερα, ώσπου κλείνουν την κορυφή και σχηματίζουν έτσι μια θολωτή κυψέλη.

Η είσοδος είναι μεγαλοπρεπής και επιβλητική. Αρχικά είχε μήκος 30 μ. και είναι κατασκευασμένη από ασβεστόλιθο. Η πόρτα της μεγάλης αίθουσας, πλάτους 2,76 μέτρων και ύψους 5,60 μέτρων, σκεπάζεται με ένα τεράστιο υπέρθυρο ογκόλιθο 6 μέτρα μήκος και βάρους άνω των 120 τόνων.
Οι τοίχοι της εισόδου  του  τάφου και ο θάλαμος – το κυρίως νεκρικό δωμάτιο  είχαν διακομιστεί  με χάλκινους  ίσως και με χρυσούς ρόδακες. Το δάπεδο του θαλάμου ήταν χαλκοστρωμένο, όπως το χαλκόστρωτο παλάτι του Δία  πάνω στον Όλυμπο, που περιγράφει ο Όμηρος, όπως ο ναός της χαλκηοίκου Αθηνάς  στη Σπάρτη.

Οι διακοσμήσεις στο εσωτερικό του τάφου βεβαιώνονται από τις υποδοχές τους τοίχους κι από το μικρό απομεινάρι πλάκες χαλκού σφηνωμένου ανάμεσα στο δάπεδο και τον τοίχο αριστερά της εισόδου.   

Το εσωτερικό του τάφου πρέπει να είχε διακόσμηση με χάλκινα και χρυσά κοσμήματα και χαλκοστρωμένο το δάπεδό του, πράγμα που βεβαιώνεται από τις υποδοχές στους τοίχους κι από ένα απομεινάρι πλάκας χαλκού σφηνωμένο ανάμεσα στο δάπεδο και τον τοίχο αριστερά της εισόδου. Στη θόλο γίνονταν οι θυσίες και οι νεκρικές τελετές.
Στο κέντρο της θόλου σώζεται μαρμάρινο βάθρο μήκους 5,73 μ., που προστέθηκε κατά την ελληνιστική εποχή και επάνω του ήταν στημένα αγάλματα των θεών.

Στα βορειοανατολικά της θόλου υπάρχει μικρή πόρτα ύψους 2,12 μέτρων και πλάτους 1,44 μέτρων που συγκοινωνεί με το θάλαμο (μικρό ορθογώνιο τετράπλευρο δωμάτιο)

 Παρόμοιο πλευρικό δωμάτιο υπάρχει σε δύο ακόμη περιπτώσεις βασιλικών τάφων: στο θολωτό τάφο του Ατρέα στις Μυκήνες, που ήταν σύγχρονος με τον τάφο του Μινύα, και στο θολωτό τάφο Α στις Αρχάνες της Κρήτης.

Η οροφή του θαλάμου είναι καλυμμένη με πρασινωπές λεπτές λίθινες τετράγωνες πλάκες, σκαλισμένες με σπείρες, ρόδακες και άνθη παπύρου. Με παρόμοιες πλάκες, που έφεραν περίτεχνη πλούσια διακόσμηση κι αυτές,  φαίνεται –από απομεινάρια, που βρέθηκαν- ότι ήταν καλυμμένοι και οι τέσσερις κάθετοι τοίχοι του.

Δεν είναι γνωστό σε τι χρησίμευε το πλευρικό δωμάτιο. Ίσως ήταν οστεοφυλάκιο.

Ο τάφος είναι βασιλικός, γιατί μόνο οι βασιλικοί τάφοι ήταν θολωτοί ενώ των λαϊκών ήταν θαλαμωτοί.

Έθιμα ταφής στα Μυκηναϊκά χρόνια

 

Ο νεκρός μεταφερόταν μέσα στον τάφο πάνω σε ξύλινο φορείο, καλυμμένο με ύφασμα ή δέρμα. Τον τοποθετούσαν στο δάπεδο του ταφικού θαλάμου ή σε λάκκο, σε ύπτια στάση και σπανιότερα στη συνεσταλμένη εμβρυακή στάση . Στο μυκηναϊκό νεκροταφείο της Τανάγρας συνήθιζαν να τοποθετούν τους νεκρούς μέσα σε πήλινα κιβώτια, τις λάρνακες.

Οι συγγενείς και οι φίλοι άφηναν γύρω από το νεκρό τα κτερίσματα, δηλ. δώρα και ορισμένα προσωπικά αντικείμενα. Τα κτερίσματα ήταν αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, σφραγίδες, όπλα και εργαλεία, λύχνοι, θυμιατήρια. Επίσης πρόσφεραν καρπούς και λουλούδια.  

Τα είδη των κτερισμάτων που βρίσκουμε στους τάφους μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για το φύλο – άνδρα, γυναίκα- την ηλικία, την κοινωνική θέση, την εργασία και τον πλούτο των νεκρών, καθώς και τις σχέσεις της κοινωνίας με τους άλλους λαούς.

Μερικές φορές χρησιμοποιούσαν ένα λίθο κάτω από το κεφάλι του νεκρού αντί για μαξιλάρι. Τα χέρια του τα τοποθετούσαν στα πλευρά του ή τα σταύρωναν πάνω στην κοιλιά του.

Χάρη στις εικονιστικές παραστάσεις των ταναγραίων λαρνάκων γνωρίζουμε μερικές από τις νεκρικές τελετές.

Γινόταν η εκφορά του νεκρού  στον τάφο, όπου τον νεκρό τον συνόδευαν συγγενείς και φίλοι προσφέροντας δώρα. Συγκεντρώνονταν γύρω από τον νεκρό και οι γυναίκες θρηνούσαν τραβώντας τα μαλλιά τους, όπως γίνεται ακόμα και σήμερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, είχαν και τελετουργικούς χορούς.  Κατά τη διάρκεια των νεκρικών τελετών γίνονταν αθλητικοί αγώνες προς τιμήν των νεκρών.

Αφού είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία της ταφής , οι συγγενείς έκλειναν την είσοδο με λίθους και γέμιζαν το δρόμο με χώμα.   

Η σφραγίδα της Πύλου: ένα θαύμα τεχνολογίας και τέχνης που «απλώς δεν έπρεπε να βρίσκεται εκεί»

Ποιος απεικονίζεται τελικά στην περιώνυμη σφραγίδα και γιατί οι αρχαιολόγοι μπαίνουν στον πειρασμό να συσχετίζουν το εύρημα με τα ομηρικά έπη; 

 Κατά τη διάρκεια του 2015, αρχαιολόγοι που πραγματοποιούν ανασκαφές σε αρχαίο τάφο της Πύλου στη νοτιοδυτική Ελλάδα, εντοπίζουν ένα αντικείμενο, μικρότερο από 2,5 εκ., που μοιάζει με κάτι σαν μεγάλη χάντρα. Το βάζουν στην άκρη και επικεντρώνονται σε πιο σημαντικά κατά την άποψή τους αντικείμενα, μεταξύ των οποίων αρκετά χρυσά κοσμήματα που βρέθηκαν μέσα στον πλούσιο τάφο. Ωστόσο, λίγο αργότερα, όταν ένας συντηρητής επιχείρησε να απομακρύνει τις επικαθήσεις χώματος από την επιφάνεια της χάντρας, συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για κάτι διαφορετικό: για έναν σφραγιδόλιθο από αχάτη με εγχάρακτο σχέδιο. Αυτό που απεικονιζόταν πάνω στη σφραγίδα, ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακό, αφού έδειχνε έναν πολεμιστή σε μάχη με δυο άλλους, ένα χαρακτικό άφταστης τέχνης με λεπτομέρειες που δεν ήταν ορατές αμέσως και δια γυμνού οφθαλμού.

 Η σφραγίδα παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με τη λεπτομέρεια του χαρακτικού που εμφανίζεται πάνω της. Από την άλλη, το θέμα είναι αν η σκηνή που απεικονίζει είναι εμπνευσμένη από την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» του Ομήρου και με κάποιο τρόπο, απεικονίζοντας ένα συγκεκριμένο γεγονός, συνέβαλε στην προφορική παράδοση των ομηρικών επών.

 «Η λεπτομέρεια είναι εκπληκτική, ειδικά δεδομένου του μεγέθους. Αισθητικά, είναι ένα αριστούργημα μικροτεχνίας», δήλωσε ο John Bennet, διευθυντής της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, εκ των πλέον φημισμένων αρχαιολογικών ινστιτούτων. 

«Η εκπληκτική σκηνή μάχης πάνω στον σφραγιδόλιθο, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της τέχνης του Αιγαίου, ικανή να συγκριθεί μόνο με τα σχέδια του Μιχαήλ Άγγελου που παρουσιάζονται τώρα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης», δήλωσε ο Malcolm H. Wiener, ειδικός στην προϊστορία του Αιγαίου και επίτροπος του Met. 

Ο σφραγιδόλιθος της Πύλου όπως βρέθηκε.

 Οι αρχαιολόγοι αρχικά το άφησαν στην άκρη αφού προτίμησαν να ασχοληθούν με άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο. Alexandros Zokos/University of Cincinnati Δείτε το slideshow Ο σφραγιδόλιθος της Πύλου όπως βρέθηκε. Οι αρχαιολόγοι αρχικά το άφησαν στην άκρη αφού προτίμησαν να ασχοληθούν με άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο. Alexandros Zokos/University of Cincinnati Ας σημειωθεί ότι ο τάφος μέσα στον οποίο βρέθηκε ο πολύτιμος λίθος, ανακαλύφθηκε τον Μάιο του 2015 από τους Jack L. Davis και Sharon R. Stocker, αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι που είχαν εργαστεί σε ανασκαφές στην Πύλο για περισσότερα από 25 χρόνια. 

«Ήταν μετά από τον καθαρισμό, κατά τη διαδικασία της λήψης φωτογραφιών των ευρημάτων που ο ενθουσιασμός μας αυξήθηκε καθώς σταδιακά συνειδητοποιούσαμε ότι βρισκόμασταν απέναντι σε ένα αριστούργημα», έγραψαν στο περιοδικό Hesperia. 

Η σφραγίδα, από την άλλη, παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με τη λεπτομέρεια του χαρακτικού που εμφανίζεται πάνω της. Από την άλλη, το θέμα είναι αν η σκηνή που απεικονίζει είναι εμπνευσμένη από την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» του Ομήρου και με κάποιο τρόπο, απεικονίζοντας ένα συγκεκριμένο γεγονός, συνέβαλε στην προφορική παράδοση των ομηρικών επών. 

Σημαντική αρχαία επιγραφή που είχε χαθεί, εντοπίστηκε στην Αμοργό 28.12.2018 Σημαντική αρχαία επιγραφή που είχε χαθεί, εντοπίστηκε στην Αμοργό Ο ιδιοκτήτης της σφραγίδας, γνωστός και ως Πολεμιστής με τους γρύπες,  λόγω και του μυθικού τέρατος που απεικονίζεται στον τάφο του, εικάζεται ότι τάφηκε εκεί γύρω στο 1450 π.Χ., ενώ επίσης πιθανολογείται ότι έζησε σε μια κρίσιμη περίοδο, όταν πλέον ο μινωικός πολιτισμός μεταφέρθηκε σε βασίλεια της ηπειρωτικής Ελλάδας.

 Οι τοπικοί αρχηγοί, όπως ο Πολεμιστής, ίσως είχαν χρησιμοποιήσει πολύτιμα αντικείμενα από την Κρήτη για να διαφημίσουν την ένταξή τους στην ελληνόφωνη ελίτ του αρχαίου μυκηναϊκού πολιτισμού, τον πρώτο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Οι απόγονοί τους, έναν αιώνα περίπου αργότερα, έχτισαν τα μεγάλα παλάτια στην Πύλο, τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, θέσεις που αναφέρει και ο Όμηρος.

 Ο Δρ Ντέιβις και η Δρ Stocker πιστεύουν ότι η σφραγίδα, όπως και άλλα αντικείμενα στον τάφο του Γρύπα Πολεμιστή, κατασκευάστηκε στην Κρήτη, καθώς τόσο λεπτοδουλεμένα έργα δεν κατασκευάζονταν στην ηπειρωτική Ελλάδα την εποχή εκείνη. Για την ακρίβεια, και όπως εξηγούν οι ειδικοί, είναι τόσο λεπτομερής η δουλειά, που λογικά ο χαράκτης θα χρειαζόταν μεγεθυντικό φακό για να προχωρήσει σε τέτοια τέλεια απόδοση της σκηνής. Βέβαια, ας θυμόμαστε ότι για εκείνη την εποχή στην Κρήτη, δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά περί εργαλείων μεγέθυνσης εικόνων, πράγμα που κάνει τους δύο αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι ο χαράκτης ήταν ένα μοναδικό ταλέντο που χάθηκε στους αιώνες.

 Ο Fritz Blakolmer, εμπειρογνώμονας της τέχνης του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, υποστηρίζει ότι η σφραγίδα δεν είναι παρά ένα μικροσκοπικό αντίγραφο ενός πολύ μεγαλύτερου πρωτοτύπου, μάλλον διακοσμημένου με γυψομάρμαρο, όπως εκείνα που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη. Ο ίδιος σημειώνει ότι η σφραγίδα πρέπει να έχει κατασκευαστεί με μεγεθυντικό φακό, ασχέτως αν δεν υπάρχουν αναφορές για τη χρήση τέτοιων εργαλείων εκείνη την εποχή. Ο ίδιος απλώς δεν πιστεύει ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής είχαν τόσο πιο έντονη όραση από τους ανθρώπους του σήμερα.

Μεγέθυνση του σχεδίου που βρίσκεται πάνω στον λίθο της Πύλου. Tina Ross/University of Cincinnati Μεγέθυνση του σχεδίου που βρίσκεται πάνω στον λίθο της Πύλου. Tina Ross/University of Cincinnati  

Το άλλο παράξενο της σφραγίδας είναι ότι ο νικητής της μάχης φοράει στο χέρι του ένα αντικείμενο που μοιάζει με κόσμημα, έναν αντίστοιχο σφραγιδόλιθο με κορδόνι, αλλά θυμίζει το σχήμα της σφραγίδας. Ξέρουμε ότι οι δύο νεκροί πολεμιστές της σκηνής ανήκαν στην ίδια ομάδα, επειδή φορούν εξάρτυση με το ίδιο μοτίβο. 

Όσο για την πιθανή σχέση της σφραγίδας με τα ομηρικά έπη είναι ενδιαφέρουσα, αλλά αόριστη. Αρχαιολόγοι, όπως ο Heinrich Schliemann, με σοβαρή προϋπηρεσία στις ανασκαφές της Τροίας και των Μυκηνών, πίστευαν ακράδαντα ότι στην «Ιλιάδα» γινόταν λόγος για ιστορικά γεγονότα και οι πεποιθήσεις τους ενισχύονταν από τα σπάνια τεχνουργήματα που εντόπιζαν στις ανασκαφές τους. Ωστόσο, ο Γρύπας Πολεμιστής θάφτηκε γύρω στο 1450 π.Χ., γεγονός που τον απομακρύνει από τις πρώτες γραπτές εκδόσεις των Ομηρικών Επών. Παρ 'όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η προφορική παράδοση πίσω από τα ομηρικά έπη προέρχεται από τη Γραμμική Β', το πρώτο ελληνικό σύστημα γραφής.

 Η Γραμμική Β' προσαρμόστηκε από τους Μυκηναίους από τη Γραμμική Α, που χρησιμοποιούνταν από τους Μινωίτες. Οι παλαιότερες γνωστές επιγραφές Γραμμικής Β χρονολογούνται στο 1450 π.Χ. και η γραφή εξαφανίστηκε μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού γύρω στο 1200 π.Χ. Αυτός είναι και ο λόγος που εικάζεται ότι η προφορική παράδοση που οδήγησε στα ομηρικά έπη πιθανόν να εκτείνεται σε επτά αιώνες. «Δεν λέμε ότι πρόκειται για μια απεικόνιση από τον Όμηρο», εξηγεί η Δρ. Stocker, ωστόσο παραδέχεται ότι θα ήταν διασκεδαστικό να πιστέψει κανείς ότι η σφραγίδα απεικονίζει τον Αχιλλέα. Από την πλευρά του, ο δρ. Blakolmer, επίσης, θεωρεί δελεαστικό να βλέπεις τις φιγούρες στη σφραγίδα ως ομηρικούς ήρωες, όπως ο Έκτορας ή ο Νέστορας, αλλά όπως τονίζει, αυτός είναι ένας πειρασμός στον οποίο η αρχαιολογική κοινότητα πρέπει να αντισταθεί. Όπως άλλωστε από κοινού τονίζουν, αυτά είναι λάθη που οι αρχαιολόγοι έκαναν πριν από 50 χρόνια. «Αν είναι να κάνουμε λάθη, ας κάνουμε τα δικά μας, ας μην επαναλάβουμε τα παλιά», λένε. 

Καθώς, όμως, δεν μπορεί να υπάρξει επιστημονική τεκμηρίωση για τη λεπταίσθητη δουλειά που απαιτεί μια μινιατούρα χαρακτικής, πλέον διάφορα σενάρια εξυφαίνονται στο διαδίκτυο για τον ρόλο που η Χημεία και μια τεχνολογία άγνωστη προς εμάς μπορεί να χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της σφραγίδας της Πύλου.

 Φυσικά, όσο δεν υπάρχουν αποδείξεις για τη μέθοδο που χρησιμοποιούσε ο ταλαντούχος χαράκτης της σφραγίδας της Πύλου, μόνο εικασίες θα μπορούν να γίνονται, τόσο από τους ειδικούς όσο και από τους λάτρεις των αρχαιολογικών ανακαλύψεων που πολύ συχνά παρασύρονται σε ευφάνταστες θεωρίες, που, ωστόσο καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα.

Πηγή: www.lifo.gr

 THE LIFO TEAM 8.1.2019 | 11:34 2697 5