Τήλεφος και Αύγη

Ο Τήλεφος ήταν γιος του Ηρακλή και της Αύγης.  Η Αύγη ήταν κόρη του βασιλιά της Τεγέας Αλεού ή Άλεου και της Νέραιας, κόρη του Περέου, απόγονου του ήρωα της Αρκαδίας Αρκάδα. Ο Ηρακλής πηγαίνοντας στην Ήλιδα για να πολεμήσει τον Αυγεία ο οποίος είχε αρνηθεί  να του δώσει την αμοιβή για τον καθαρισμό των στάβλων του, συνάντησε την Αύγη σε ένα  συμπόσιο που παρέθεσε ο βασιλιά πατέρας της και την ερωτεύτηκε.  Ο Αλεός είχε αφιερώσει την κόρη του στη θεά Αθηνά γιατί σύμφωνα με ένα χρησμό ο γιος της κόρης του θα σκότωνε τους Αλεάδες και θα έπαιρνε το θρόνο. Την δε κόρη του την είχε απειλήσει με θάνατο αν παντρευόταν. Η Αύγη έμεινε έγκυος από τον Ηρακλή και γέννησε ένα αγόρι  μέσα στο ναό της θεάς Αθηνάς, εκεί όπου είχε συνευρεθεί με τον Ηρακλή, και το άφησε  εκεί.  Επειδή στη χώρα είχε πέσει λοιμός ο Αλεός μπήκε στο ναό και ανακάλυψε το παιδί της κόρης του. Πήρε το μωρό και το εγκατέλειψε στο όρος Παρθένιο για να πεθάνει.   Σώθηκε όμως με την επέμβαση των θεών: μια ελαφίνα που μόλις είχε γεννήσει το δέχτηκε και αυτό στο στήθος της και στη συνέχεια ανατράφηκε από τους βουκόλους που τον βρήκαν, οι οποίοι του έδωσαν το όνομα Τήλεφος,από το "θηλή" και "έλαφος". Το παιδί το μεγάλωσε ο βασιλιάς Κόρυθος.  Όταν ήρθε η ώρα ο Τήλεφος να μάθει για τους γονείς του απευθύνθηκε στο μαντείο των Δελφών και έμαθε την ταυτότητα των γονέων του.

Τήλεφος και ελαφίνα, Αρχαιολογικό  Μουσείο Νάπολης

Μόλις ο Τήλεφος ενηλικιώθηκε πήγε στη Μυσία, όπου συνάντησε τη μητέρα του Αύγη, η οποία είχε παντρευτεί τον βασιλιά Τεύθραντα μετά τη διάσωσή της από την οργή του πατέρα της. Στην αρχή την ερωτεύθηκε και ήθελε να την πάρει για γυναίκα του χωρίς να γνωρίζει ότι είναι μητέρα του, αλλά με τη θεϊκή επέμβαση αποκαλύφθηκε η συγγένεια και ο Τήλεφος τελικώς έλαβε ως σύζυγό του την κόρη του Τεύθραντα, την Ιέρα, και διαδέχθηκε έτσι τον Τεύθραντα στον θρόνο της Μυσίας.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ο βασιλιάς Αλεός έβαλε μητέρα και μωρό μέσα σε μια λάρνακα και την έριξε στη θάλασσα, Η λάρνακα ξεβράστηκε στους πρόποδες του όρου Κάϊκου, όπου τους βρήκε ο Τεύθραντας, την παντρεύτηκε και μεγάλωσε το παιδί της σαν δικό του ( Στρ.  13. 1. 69). Ή τους έδωσε στον ναυτικό Ναύπλιο, γιο του Ποσειδώνα, με διαταγή να τους πετάξει στη θάλασσα. Όμως ο Ναύπλιος τους έσωσε και τους πούλησε σε δουλεμπόρους  ως δούλους. Αυτοί τους πήγαν στη Μυσία, στην αυλή του βασιλιά Τεύθραντα, ο ποίος και παντρεύτηκε την Αύγη   (Διόδωρος Σικ. 4.33.6-12).  

 Στην Ησιόδεια παράδοση (7ος/6ος αι. π.Χ.) οι θεοί προστάζουν τον Τεύθραντα να υιοθετήσει μια κόρη, με την οποία σμίγει ο Ηρακλής περνώντας από την Τευθρανία στο δρόμο του για την Τροία. Έτσι γεννιέται ο βασιλιάς των Μυσών Τήλεφος, για τον οποίο ωστόσο σημειώνεται ότι είναι αρκαδικής καταγωγής (Ησίοδ. απ. 165).  Η ανώνυμη κόρη, επομένως, πρέπει να είναι η Αύγη, αν και εν προκειμένω λείπει η γνωστή αιτία εκδίωξής της από τον πατέρα της, εφόσον η συνεύρεσή της με τον Ηρακλή έπεται της υιοθεσίας της. 

Ηρακλής και Τήλεφος - Ο Ηρακλής με τον μικρό Τήλεφο εμφανίζεται σε νομίσματα από τη Μικρά Ασία αλλά και σε γλυπτικές συνθέσεις, ιδιαίτερα του 2ου και 3ου αι. π.Χ.

 Ήδη στην Ιλιάδα ανιχνεύονται απηχήσεις του μύθου της άστοχης εκστρατείας των Ελλήνων στην Τευθρανία. Κατά την πρώτη απόπειρά τους να εκστρατεύσουν στην Τροία, δύο μόλις χρόνια μετά την απαγωγή της Ελένης, οι Έλληνες από λάθος υπολογισμούς αποβιβάζονται στη Μυσία πιστεύοντας ότι πρόκειται για την Τροία   και άρχισαν να την λεηλατούν.

Ο Τήλεφος πήρε τα όπλα και τους απώθησε σκοτώνοντας μεταξύ άλλων, τον Θέρσανδρο εγγονό του Οιδίποδα. Όμως ο θεός Διόνυσος δεν το συμπαθούσε, διότι δεν του απέδιδε τιμές, και έτσι καθώς τους καταδίωκε τα πόδια του μπερδεύτηκαν στα κλαδιά μιας αμπέλου που φύτρωσε από τη γη, δίνοντας την ευκαιρία στον Αχιλλέα να τον τραυματίσει  με το δόρυ του.  Το δόρυ του Αχιλλέα ήταν το ίδιο σταχτί δόρυ που έλαβε ο Πηλέας από τον Χείρωνα όταν παντρεύτηκε την Θέτιδα. Ο Αχιλλέας, που το πήρε από τον πατέρα του, το χρησιμοποίησε στον πόλεμο στην Τροία και όπως λένε, ουδείς μεταξύ των Αχαιών ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσει (Απολλόδωρος, Επιτομή, 3,17). Σύμφωνα με τον Φιλόστρατο (Ηρωικός, 23, 24), ο Πρωτεσίλαος απέσπασε την ασπίδα του Τήλεφου  και έτσι επέτρεψε στον Αχιλλέα να τον τραυματίσει. Οι Αχαιοί ηττήθηκαν στις όχθες του Κάικου ποταμού και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Μέρα με τη μέρα βασανιζόταν όλο και περισσότερο από τους φρικτούς πόνους της πληγής. Έτσι ζήτησε την χρησμοδότηση από τον Απόλλωνα για τη θεραπεία του. Η απάντηση ήταν ότι κανένας δεν θα μπορούσε  να τον θεραπεύσει εκτός από το ίδιο το δόρυ που τον τραυμάτισε. Όταν ο Τήλεφος το άκουσε αυτό πήγε στο βασιλιά Αγαμέμνονα ντυμένος με κουρέλια και με τη συμβουλή της Κλυταιμνήστρας άρπαξε τον μικρό Ορέστη από την κούνια, απειλώντας να τον σκοτώσει εάν οι Αχαιοί δεν τον θεράπευαν. Οι Αχαιοί, τότε, γνωρίζοντας από έναν χρησμό ότι δεν θα μπορούσαν να καταλάβουν την Τροία χωρίς την παρουσία του Τήλεφου, δεν δίστασαν να συμφιλιωθούν μαζί του και  ζήτησαν από τον Αχιλλέα να τον θεραπεύσει. 

Αττική ερυθρόμορφη πελίκη. Βρέθηκε στο Βούλτσι (Vulci) της Ετρουρίας. Αποδίδεται στον αντιγραφέα του Ζωγράφου του Σικάγου. Ο Τήλεφος, ικέτης στο βωμό, απειλεί να σκοτώσει τον Ορέστη, αν ο Αχιλλέας δεν του γιατρέψει την πληγή στο μηρό, που δηλώνεται εδώ με επίδεσμο. Ο Ορέστης απλώνει το χέρι του προς τον Αγαμέμνονα (αριστερά).

 Ο Αχιλλέας είπε ότι δεν ήξερε την τέχνη της ιατρικής, αλλά ο Οδυσσέας του είπε ότι:  «Ο  Απόλλωνας δεν μιλάει για σένα, αλλά καλεί το δόρυ, τον δράστη της πληγής».  Τότε ετοιμάστηκε ένα ίαμα, αποξέοντας την σκουριά από το δόρυ. Από τότε έχει μείνει και η έκφραση «το δόρυ του Αχιλλέα γιατρεύει τις πληγές που προξενεί».

Μάχη του Αχιλλέα και Τήλεφου

Οι Αχαιοί έπειτα τον προσκάλεσαν να ενωθεί μαζί τους για την  κατάκτηση της  Τροίας, αλλά αυτός αρνήθηκε διότι είχε νυμφευτεί τη Λαοδίκη, θυγατέρα του Πριάμου. Σε αντάλλαγμα για το καλό που έπραξαν για τη θεραπεία του, τούς  έδειξε τις θέσεις και τα μονοπάτια της Τροίας και έπειτα αναχώρησε για τη Μυσία. Αντίθετα ο γιος του Ευρύπυλος συμμετείχε στον πόλεμο μαζί με δυνάμεις από την Μυσία, από την πλευρά των Τρώων,  και σκοτώθηκε από τον Νεοπτόλεμο, τον γιο του Αχιλλέα.

 Ο Υγίνος αναφέρει ως σύζυγο του Τήλεφου τη Λαοδίκη (101.5), κόρη του Πριάμου, ενώ άλλοι την αδελφή του Τρώα βασιλιά, την Αστυόχη, από την οποία απέκτησε το διάδοχο Ευρύπυλο.  Ο Τάρχωνας και ο Τυρρηνός είναι τα παιδιά που απέκτησε από την Ιερά. Παιδιά του είναι και ο Κυπάρισσος, η Ρώμη και ο Λατίνος.

Το τραύμα του Τήλεφου που δεν θεραπευόταν είχε γίνει παροιμιώδες: « Τηλέφειον τραύμα (λεξικό Σουδας).  Το σημείο που τραυματίστηκε ήταν ο αστράγαλός του (Απολλόδωρος Επιτομή, 3,17). Έτσι ο Τήλεφος μπήκε στην κατηγορία των σημαδεμένων στα κάτω άκρα με ένα σημάνει, επιτρέποντας την αναγνώριση, όπως Οιδίπους, ο Οδυσσέας και άλλοι. 

Ο Αχιλλέας ξύνει τη σκουριά του δόρατός του στην πληγή του Τήλεφου

Η ιστορία του Αχιλλέα που θεράπευσε την πληγή του Τήλεφου, με ρινίσματα από το δόρυ του», επισημαίνει ο καθηγητής Χειρουργικής και Ιστορίας της Ιατρικής κ. Στέφανος Γερουλάνος, «αποτελούσε ένα γρίφο για την ιατρική κοινότητα». Καναδοί ερευνητές ανακοίνωσαν αποτελέσματα έρευνας σύμφωνα με την οποία τα ρινίσματα χαλκού στις ανοιχτές πληγές δημιουργούν στατικό ηλεκτρισμό ο οποίος έχει την ιδιότητα να εξουδετερώνει τα βακτηρίδια που προκαλούν λοιμώξεις» (καθημερινή: "O Αχιλλέας, ο Τήλεφος και τα βακτηρίδια").

Θεραπεία του Τήλεφου

Προς τιμήν του Τήλεφου υπήρχε ναός στο Παρθένιο Όρος και στην Πέργαμο, ενώ η ιστορία του ενέπνευσε αρχαίους τραγικούς ποιητές και καλλιτέχνες. Η ζωή του Τηλέφου είναι το θέμα της μικρότερης από τις δύο ζωφόρους του Βωμού της Περγάμου που εκτίθεται στο  Μουσείο Περγάμου του Βερολίνου. Η κατασκευή της ζωφόρου υπολογίζεται ότι άρχισε το 165 π.Χ. Τα τμήματα της ζωφόρου βρέθηκαν διάσπαρτα στη βάση του Βωμού. Μετά από δεκαετίες μελέτης και αναστήλωσης μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο με συμφωνία με την τότε Οθωμανική κυβέρνηση και τοποθετήθηκαν σε ένα παλαιότερο μουσείο το 1901-1908. Αργότερα μεταφέρθηκαν στο σύγχρονο μουσείο που εγκαινιάστηκε το 1930. Μεταφέρθηκαν για προστασία στη διάρκεια του Β' ΠΠ και σε διάφορα μέρη μετά τον πόλεμο. Η ζωφόρος επανατοποθετήθηκε το 1994/95

Η θεραπεία του Τήλεφου, Μουσείο της Περγάμου

Ερμηνεία του μύθου

Ο μύθος του Τήλεφου απηχεί τις συγκρούσεις την εποχή των επάλληλων ελληνικών αποικιστικών ρευμάτων στη Μικρά Ασία. Οι Αρκάδες φτάνουν πρώτοι στη Μυσία, επιβάλλονται στον εγχώριο πληθυσμό και συγκρούονται με ένα δεύτερο κύμα Ελλήνων αποίκων, που επιχειρούν να εγκατασταθούν στην περιοχή. Οι Περγαμηνοί θεωρούσαν ότι κατάγονταν από τους Αρκάδες εκείνους που έφτασαν στη Μικρά Ασία μαζί με τον Τήλεφο (Παυσ. 1.4.6). Σε κάποιες επιγραφές ονομάζονται Τηλεφίδαι. Διατείνονταν ότι την Πέργαμο την ίδρυσε ο Τήλεφος, ο οποίος θεωρούνταν προπάτορας της δυναστείας των Ατταλιδών. Διάφορα επεισόδια της ζωής του Τήλεφου και της μητέρας του Αύγης κοσμούσαν την εσωτερική ζωφόρο του περίφημου βωμού της Περγάμου.

Ο Μιθριδάτης ΣΤ' Ευπάτωρ εξάλλου εμφανίζεται στην τέχνη ως Ηρακλής αλλά και ως Τήλεφος (και μάλιστα σε σχέση με τον Ηρακλή). Στα χρόνια που βασίλευε στην Πέργαμο ο Μιθριδάτης, ο οποίος ως επίγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είλκε την καταγωγή του από τον Ηρακλή, επιχειρήθηκε, για λόγους πολιτικής προπαγάνδας, να ταυτιστεί περαιτέρω με τον επίσης καταγόμενο από τον Ηρακλή, θεωρούμενο πρώτο βασιλιά της Περγάμου, Τήλεφο.

Από τα Ελληνιστικά χρόνια κάποιοι μύθοι συνδέουν τον Τήλεφο μέσω των παιδιών του με την Ιταλία. Σύμφωνα με μια διήγηση, από την Ιερά ο Τήλεφος απέκτησε τον Τάρχωνα και τον Τυρσηνό ή Τυρρηνό, οι οποίοι μετά την πτώση της Τροίας μετανάστευσαν στην Ετρουρία (Λυκόφρ. 1245-1250· Σχολ. σε Λυκόφρ. 1249).

 Η Ρώμη εξάλλου, στην οποία κατά μία εκδοχή αποδίδεται η ίδρυση της Ρώμης, εμφανίζεται ως κόρη του Τήλεφου και σύζυγος του Αινεία (Πλούτ., Ρωμ. 1.2). Σε μερικά ρωμαϊκά μνημεία μάλιστα συνδυάζονται τα δύο θέματα του θηλασμού του Τήλεφου από την έλαφο και του Ρωμύλου και του Ρώμου από τη λύκαινα.(Πηγή για την ερμηνεία του μύθου:  Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού).

Βιβλιογραφία - πηγές:

Υγίνος " Μύθοι" εκδ. Εύανδρος 

Ησίοδος

Ελληνικός Πολιτισμός: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos

Εγκυκλοπαίδεια Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού : Τήλεφος και Αύγη