Ο Πανοπέας είναι αρχαία Φωκική πόλη που βρισκόταν κοντά στα σύνορα των Φωκέων με τους Βοιωτούς. Στη θέση της αρχαίας πόλης βρίσκεται σήμερα το χωριό Άγιος Βλάσιος. Ο αρχαίος Πανοπέας παρουσιάζει ίχνη κατοίκησης από το 18ο αι. π.Χ. Στα μυκηναϊκά χρόνια (14ος-11ος αι. π.Χ.) διέθετε ισχυρή κυκλώπεια οχύρωση, λείψανα της οποίας σώζονται στη νότια κλιτύ του λόφου της ακρόπολης. Οι πρώτοι κάτοικοι του Πανοπέα ήταν Φλεγύες. Σύμφωνα με τον μύθο ο ιδρυτής του Πανοπέα ήταν ο ήρωας Πανοπέας, γιος του Φώκου. Ο Πανοπέας αναφέρεται από τον Ηρόδοτο καθώς ήταν μία από τις Φωκικές πόλεις που κατέστρεψαν οι Πέρσες (480 π.Χ.) κατά την κάθοδό τους προς την Αθήνα (Ηρόδοτος (8,34 κπ). . Η πόλη καταστράφηκε για δεύτερη φορά από τον Φίλιππο της Μακεδονίας κατά τον Γ' Ιερό πόλεμο. Κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 198 π.Χ.. Ο Πλούταρχος (Συλλ. 16) αναφέρει ότι το 86 π.Χ. η πόλη λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τον Σύλλα.
Ο Παυσανίας που πέρασε από την περιοχή τον 2ο αιώνα μ.Χ. και γράφει Παυσανίας (Χ, 3, 4 1- 6):
«Είκοσι σταδίων από τη Χαιρώνεια βρίσκεται η πόλη των Φωκέων Πανοπεύς, αν μπορεί κανείς να την ονομάσει κι αυτή πόλη, μολονότι ούτε κανένα οικοδόμημα για τους άρχοντες έχει ούτε γυμναστήριο ούτε θέατρο ούτε αγορά ούτε νερό κατεβαίνει σε κρήνη . Οι άνθρωποι εδώ κατοικούν σε μια χαράδρα, κάτω από απλές καμπυλούμενες στέγες που μοιάζουν πολύ με καλύβες των βουνών*.
Έχουν όμως κι αυτοί όρους που ξεχωρίζουν τη δική τους χώρα από τη χώρα των γειτόνων και στέλνουν και αυτοί αντιπροσώπους στο φωκικό συνέδριο. Λένε πως η πόλη πήρε το όνομά της από τον πατέρα του Επειού και πως οι ίδιοι αρχικά δεν ήταν Φωκείς, αλλά Φλεγύες που διέφυγαν στη Φωκίδα από την περιοχή του Ορχομενού. Κοιτάζοντας τον παλιό οχυρωματικό περίβολο των Πανοπέων υπολογίζομε πως είναι περίπου εφτά σταδίων (περίπου 1300 μ.).
Στη μνήμη μας έρχονται οι στίχοι του Ομήρου, οι σχετικοί με τον Τιτυό, όπου ο Όμηρος ονόμασε την πόλη των Πανοπέων καλλίχορον και οι σχετικοί με τη μάχη πάνω στο νεκρό του Πατρόκλου, όπου ανάφερε πως ο βασιλιάς των Φωκέων Σχεδίος, ο γιος του Ιφίτου που σκοτώθηκε από τον Έκτορα, κατοικούσε στον Πανοπέα. Ο λόγος, για τον οποίο ο βασιλιάς κατοικούσε εδώ χρησιμοποιώντας ως φρούριο τον Πανοπέα μας φαίνεται πως ήταν ο φόβος των Βοιωτών, γιατί στο μέρος αυτό το πέρασμα από τη Βοιωτία στη Φωκίδα είναι ευκολότερο.
Για ποιο λόγο όμως ονόμασε ο Όμηρος στο άλλο χωρίο τον Πανοπέα καλλίχορον δεν μπορούσα πριν να το καταλάβω. Το διδάχτηκα από τις ονομαζόμενες στους Αθηναίους Θυιάδες**: οι θυιάδες είναι γυναίκες της Αττικής που μαζί με τις γυναίκες των Δελφών πηγαίνουν κάθε δεύτερο έτος στον Παρνασσό για τις θρησκευτικές τελετές προς τιμήν του Διονύσου. Υπήρχε συνήθεια κατά την πορεία τους από την Αθήνα οι θυάδες αυτές σταίνουν χορούς σε διάφορα μέρη, μεταξύ αυτών και στον Πανοπέα. Φαίνεται λοιπόν πως το επίθετο που αποδίδει ο Όμηρος στον Πανοπέα υπαινίσσεται το χορό τυν Θυιάδων.
Στον Πανοπέα, πλάι στο δρόμο, υπάρχει ένα οικοδόμημα μικρό από ωμά πλιθιά και μέσα σ’ αυτό άγαλμα από πεντελίσιο μάρμαρο που άλλοι λένε πως παριστάνει τον Ασκληπιό και άλλοι τον Προμηθέα. Παρουσιάζουν και αποδείξεις για τη δεύτερη άποψη: υπάρχουν στη χαράδρα πέτρες, καθεμιά από τις οποίες θα μπορούσε να αποτελέσει επαρκές φορτίο ενός κάρου. Οι πέτρες αυτές έχουν το χρώμα του πηλού, όχι εκείνου που γίνεται από χώμα, αλλά εκείνου που σχηματίζεται σε μια χαράδρα ή αμμουδερό χείμαρρο και έχουν και μια οσμή που πλησιάζει πολύ την οσμή του ανθρωπίνου δέρματος. Λένε πως αυτές είναι υπολείμματα του πηλού εκείνου, από τον οποίο ο Προμηθέας έπλασε ολόκληρο το ανθρώπινο γένος. Αυτού στη χαράδρα υπάρχει και τάφος του Τιτυού***. Η περιφέρεια του συσσωρευμένου πάνου χώματος είναι περίπου ένα τρίτο του σταδίου (60 με 65 μ.)».
Σχόλια Παπαχατζή: Παυσανίου Ελλάδος Περιηγήσεις- Φωκικά).
*Πολλές αρχαίες πόλεις,
φημισμένες παλαιότερα , είχαν εκλείψει στα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας και άλλες
βρίσκονταν σε έσχατη παρακμή, όπως ο Πανοπεύς που επί Παυσανία κατοικούνταν από
ολιγάριθμους φτωχούς αγρότες. Τα υπολείμματα του παλιού Πανοπέα δεν χρειάζονταν
θέατρο και ευπρεπή δημόσια κτίρι, διατηρούσαν όμως τον τίτλο της πόλης και την
ψήφο στο κοινό των Φωκέων
** Το όνομα Θυία δίνονταν στη μητέρα του ήρωα Δελφού, επώνυμου του τόπου που είχε υπό την προστασία ο πύθιος Απόλλωνας. Τον πύθιο Απόλλωνα παρουσιάζουν μερικές παραδόσεις ως πατέρα του Δελφού, ενώ άλλες παρουσιαζουν τον τοπικό ήρωα Καστάλιο ως σύζυγο της Θυίας και πατέρα του δελφού. Ο παυσανίας αναφέρει τη Θυία ως κόρη του Κασάλιου και ως πρώτη ιέρεια του Διονύσου στους δελφούς. Έτσι δόθηκε μια εξήγηση για το όνομα Θυιάδες που επικράτησε να δίνεται στις γυναίκες που τελούσαν στον Παρνασσό, μέσα σε ιερό ενθουσιασμό, τα διονυσικά όργια.
***Ο γίγας Τιτυός συνάντησε κοντά στον Πανοπέα τη Λητώ, η οποία πήγαινε στους Δελφούς και την τράβηξε βίαια « πόω κατασχεθείς», κατά τον Απολλόδωρο 1,4,1. Εκείνη επικαλέστηκε τα παιδιά της Απόλλωνα και Άρτεμη, τα οποία σκότωσαν τον Τιτυό. Δυο γύπες του τρώνε το ήπαρ, καθώς ο Τιτυός είναι πεσμένος στο έδαφος, όπου καταλαμβάνει εννιά πλέθρα.
Η ακρόπολη του Πανοπέα ( 38.49558, 22.79648)
Στην κορυφή ενός επιμήκη και πετρώδους λόφου σώζονται μέρη του τείχους και τετράγωνοι πύργοι που περιέκλειαν την ακρόπολη του αρχαίου Πανοπέα. Τα τείχη αυτά είναι καλοκτισμένα με μεγάλες ορθογώνιες πέτρες (ισοδομικό κτίσιμο). Ορισμένα τμήματα των τειχών είναι πολυγωνικά. Κατεβαίνοντας από το βουνό έκλειναν μέσα και μέρος της πεδιάδας.
Οχυρωμένες είναι και οι δύο κορυφές του λόφου, καθεμιά με ιδιαίτερο τείχος. Η
οχύρωση δεν είναι της ίδιας εποχής, όπως φαίνεται από τη διαφορετική τοιχοδομία
των μερών. Τα παλαιότερα τείχη της πόλης κτίστηκαν είτε στα μέσα του 4ου αιώνα
και κατεδαφίστηκαν από το Φίλιππο το Β΄μετά το 346 π.Χ., είτε κατά τον
επανοικισμό των φωκικών πόλεων που έγινε λίγο πριν τη μάχη της Χαιρώνειας το
338 π.Χ. Διαθέτει τρεις πύλες εισόδου στη βόρεια, τη δυτική και νότια πλευρά (πηγή: http://odysseus.culture.gr ).
Στον Πανοπέα υπάρχει και ένας μεσαιωνικός πύργος, στην κορυφή της ακρόπολης, μάλλον φράγκικος.
Κατά πάσα πιθανότητα ο πύργος λειτουργούσε σαν παρατηρητήριο και φρυκτωρία. Είχε οπτική επαφή με τον πύργο του Παρορίου τον πύργο Θουρίου και το κάστρο της Λιβαδειάς.
Ο πύργος έχει διαστάσεις 7,0x7,0μ με πάχος τοίχων 1,40μ. Σήμερα σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση σε ύψος 2,60 μέτρα. Είναι χτισμένος κυρίως με υλικό από το αρχαίο κάστρο με συμπληρώσεις πλίνθων (πηγή:https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=panopeas).
 |
| Το χωριό Άγιος Βλάσης |
Το 1907 ο Γ. Σωτηριάδης ανέσκαψε στη γειτονική περιοχή κλασικούς τάφους. Το 1959 οι R. Hope Simpson - J. Lazenby περισυνέλεξαν μυκηναϊκά όστρακα (14ος-11ος αιώνας π.Χ.) από την περιοχή και επισήμαναν την ύπαρξη μυκηναϊκων κιβωτιόσχημων τάφων
 |
| Μέσα στην ακρόπολη |
 |
| ΝΔ είσοδος |
 |
| ΝΔ είσοδος |
 |
| Στο δυτικό τμήμα της ακρόπολης |
 |
| Δημόσιο κτίριο εντός της ακρόπολης |
Αεροφωτογραφίες : Γιώργος Στάντζος
