Ηρώο Καλυδώνας

 Σε ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας Καλυδώνας, έξω από τη νοτιοδυτική πύλη της πόλης, έχει αποκαλυφθεί από την δεκαετία του 1920 ταφικό μνημείο, γνωστό ως Ηρώο της Καλυδώνας. Τα ηρώα στην αρχαιότητα ήταν ταφικά μνημεία αφηρωισμένων προσώπων που μετά το θάνατό τους ελάμβαναν ιδιαίτερες τιμές και λατρεύονταν ως ήρωες. Στην περίπτωση της Καλυδώνας το πρόσωπο αυτό ήταν κάποιος Λέων που έφερε τον τίτλο «Νέος Ηρακλής», ο οποίος έκτισε το μνημείο για τον εαυτό του γύρω στο 100 π.Χ., όπως αποδεικνύουν επιγραφές που βρέθηκαν στο κύριο δωμάτιο του κτηρίου. Το Ηρώο είναι γνωστό και ως Λεόντειο.

Κάτοψη του μνημείου έτσι όπως έχει αποκατασταθεί από τους ανασκαφείς  E. Dyggve, Fr. Poulsen και Κων/νο Ρωαμαίο. (η εικ. από το βιβλίο Αρχ. Χώρος  Καλυδώνας)

Οι ερευνητές θεωρούν το Λέοντα πρόγονο μίας σημαντικής οικογένειας της Καλυδώνας, στον οποίον οι απόγονοί του έκαναν αφιερώσεις. Ο τίτλος «Νέος Ηρακλής» δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, γιατί συναντάμε ανάλογα παραδείγματα χρήσης τοπικών μυθολογικών παραδόσεων για την ηρωοποίηση επιφανών ατόμων ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. Η Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή ανακαλύπτει και πάλι μία παράδοση που ήταν παλιά: οι επιφανείς πολίτες των πόλεων γίνονται ήρωες που εξελίσσονται σε πρωταγωνιστές της μυθολογίας και της ιστορίας. Το Λεόντειο δεν ήταν το μοναδικό ταφικό μνημείο που περιελάμβανε το νεκροταφείο της πόλης είναι όμως, το πιο εντυπωσιακό που έχει ανασκαφεί.

Το μνημείο αποτελεί ένα ασυνήθιστο κτήριο, με διαστάσεις  37,50 X34,40 μ.,  που μοιάζει περισσότερο με παλαίστρα, παρά με Ηρώο. Η κάτοψή του ήταν σχεδόν τετράγωνη με μεγάλη αυλή στο κέντρο, 16,78Χ 16,78μ., που περιβαλλόταν από εικοσιοκτώ κίονες δωρικού ρυθμού, 8 από κάθε πλευρά. Το δάπεδο της αυλής ήταν από πατημένο χώμα, εκτός από μια στενή περιμετρική ζώνη που ήταν στρωμένη με βότσαλα και κονίαμα. Στις τέσσερις γωνίες του περιστυλίου υπήρχαν μικρές ορθογώνιες δεξαμενές από πωρόλιθο, που χρησίμευαν στην απορροή των νερών των στεγών. Εδώ ελάμβαναν χώρα αθλητικοί αγώνες ή άλλες εκδηλώσεις στο πλαίσιο των λατρευτικών τελετών. Πιθανόν περιμετρικά της αυλής αναπτύσσονταν χώροι - μικρά δωμάτια στη δυτική, ανατολική και νότια εσωτερική πλευρά. Υπήρχαν συνολικά επτά δωμάτια. Από αυτά τα I, II,III και IV βρίσκονταν κατά μήκος της ανατολικής πλευράς. Ολόκληρη τη νότια πλευρά του μνημείου καταλάμβανε ένας επιμήκης χώρος, V που σώζεται αποσπασματικά. Στη βόρεια πλευρά του βρίσκονταν τα VΙ, VΙΙ, τα οποία ήταν και τα σπουδαιότερα.  

 Στο κέντρο του εξωτερικού τοίχου της δυτικής πλευράς του μνημείου ανοιγόταν ημικυκλική εξέδρα, στραμμένη  προς το εσωτερικό του περιστυλίου.  Σε αυτή την εξέδρα πιθανόν να έστεκε κάποιο άγαλμα θεού, ίσως της Άρτεμης.

Στη ΒΔ πλευρά του μνημείου υπήρχε εξωτερική αυλή με κτιστό περίβολο, που επικοινωνούσε με το περιστύλιο. Στο εσωτερικό της υπήρχε ένα κτιστό πηγάδι και μια ορθογώνια δεξαμενή,

Η πρόσβαση στο μνημείο ήταν από τη βόρεια πλευρά, μέσω μιας κλίμακας, η οποία κατερχόταν από την πλευρά της πόλης και κατέληγε μπροστά από την κυρίως είσοδο, που βρισκόταν στη ΒΑ του γωνία. Η είσοδος πλαισιωνόταν από μνημειακή πρόσταση με οκτώ τετράπλευρα στηρίγματα δωρικού ρυθμού.

Στο υπόγειο ενός εκ των δωματίων της βόρειας πλευράς υπήρχε τάφος - κρύπτη που αποτελούσε τον πιο σημαντικό χώρο. Ο υπόγειος ταφικός θάλαμος, «μακεδονικού» τύπου, ο οποίος καλυπτόταν με κτιστή καμάρα. Για την κατασκευή του μνημείου είχε λαξευτεί το φυσικό έδαφος και στη συνέχεια είχε κτιστεί ο τάφος με ασβεστόλιθους

Στο θάλαμο οδηγούσε κτιστός δρόμος, μήκους 5,37 μ. και πλάτους 1,05 μ., τα τοιχώματα του οποίου είχαν στεγανοποιηθεί με κονίαμα. Ο δρόμος προσεγγιζόταν με μια κλίμακα από εννέα σκαλοπάτια. Η είσοδος του τάφου έκλεινε με μαρμάρινη θύρα, η οποία ήταν απομίμηση ξύλινης με μεταλλικά διακοσμητικά στοιχεία, που εφάρμοζε σε επιμελημένες  λίθινες παραστάδες. Στο τύμπανο που σχηματιζόταν πάνω από την πόρτα διατηρήθηκαν κατάλοιπα χρωματιστού κονιάματος.

Ηρώο: φαίνεται ο υπόγειος νεκρικός θάλαμος

     

 

   Ο νεκρικός θάλαμος ήταν ορθογώνιος, με διαστάσεις 1,90 Χ 2.92 μ.  Στο εσωτερικό υπήρχαν δύο μαρμάρινες σαρκοφάγους σε μορφή κλινών με μαρμάρινα στρώματα  προσκεφάλια για τους νεκρούς. Από ίχνη χρώματος φαίνεται ότι αρχικά ήταν ζωγραφισμένες. Η χρήση των σαρκοφάγων πιθανώς ήταν κυρίως συμβολική και όχι πραγματική, καθώς τουλάχιστον η μικρότερη είχε εσωτερικά χωρίσματα.

Η βόρεια κλίνη και το υποπόδιο (αναπαράσταση): φωτ.  από το βιβλίο"Αρχ. χώρος Καλυδώνας"

Μπροστά από τις κάθε μία σαρκοφάγους υπήρχαν από ένα υποπόδιο. Το μεγαλύτερο, μπροστά από τη βόρεια κλίνη, κατέληγε σε δυο πόδια με τη μορφή πελμάτων λιονταριού. Ήταν διακοσμημένο με ανθοφόρα κλαδιά και διπλό φύλλο άκανθας στο κέντρο, το οποίο περιέβαλλαν μικρά τυλιγμένα φίδια. Το δεύτερο ήταν μικρότερο και απλούστερα διακοσμημένο.

Όλο το δωμάτιο έφερε στους τοίχους σιδερένια άγκιστρα, που μάλλον είχαν χρησιμοποιηθεί για την ανάρτηση προσφορών, όπως γιρλάντες, άνθινα στεφάνια, υφάσματα ή άλλα αντικείμενα, σύμφωνα με γνωστά παράλληλα και ζωγραφικές απεικονίσεις τάφων.  Οι σαρκοφάγοι, οι οποίες έχουν υποστεί καταστροφές από αρχαιοκάπηλους, διατηρούν την ανάγλυφη διακόσμηση κατά μίμηση χάλκινων και ξύλινων προτύπων. Ενδεχομένως, ο τάφος αυτός αποτέλεσε τον πυρήνα, γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε ολόκληρη η κατασκευή.

Ακριβώς επάνω από την ταφική κρύπτη υπήρχε η μεγαλύτερη αίθουσα του Ηρώου, VII, η οποία είχε σχήμα ταυ (Τ) με διαστάσεις 12,5 Χ 5,58 μ.  και φιλοξενούσε τις λατρευτικές τελετουργίες. Βρισκόταν λίγο ψηλότερα από το επίπεδο του περιστυλίου και επικοινωνούσε με αυτό με είσοδο πλάτους 6,68 μ. Το δωμάτιο έφερε περιμετρικά στις τρεις πλευρές του δέκα μαρμάρινα θρανία αριθμημένα με γράμματα, ορισμένα τα οποία διατηρήθηκαν στη θέση τους σπασμένα.

Στο βάθος του δωματίου VII ανοιγόταν προς το βορρά και σε λίγο ψηλότερο επίπεδο ένας συνεχόμενος χώρος που προεξείχε εξωτερικά από το περίγραμμα του κτήριο. Πρόκειται για έναν σχεδόν τετράπλευρο πλακόστρωτο χώρο, διαστάσεων 4,50 Χ 4,60 μ. που έχει ταυτιστεί με τη λατρευτική αψίδα, όπως μεταξύ των άλλων δείχνει η εύρεση μίας τράπεζας προσφορών.

 

Αναπαράστασή του του δωματίου VII με τη λατρευτική αψίδα: από το βιβλίο Αρχ. Χώρος Καλυδώνας

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των ανασκαφέων η αψίδα περιβαλλόταν από κήπο και βρισκόταν πάνω από την ταφική κρύπτη.   Περιμετρικά του χώρου αυτού υπήρχε κρηπίδωμα σε σχήμα Π, το οποίο απομονωνόταν με κιγκλίδωμα, πιθανώς ξύλινο, και λειτουργούσε ως εξέδρα, δηλαδή ως βάση αγαλμάτων.  Φαίνεται ότι το δωμάτιο VII λειτουργούσε ως προθάλαμος της λατρευτικής αψίδας, που εξασφάλιζε θέαση στις ιερές προσωπικότητες που λατρεύονταν σε αυτήν. Στο εσωτερικό της εξέδρας και της αίθουσας VII βρέθηκαν αναθηματικές επιγραφές που αναφέρονται στο Λέοντα.

Σε αυτήν την αίθουσα, VII,   βρέθηκαν έντεκα μαρμάρινα μετάλλια που περιέκλειαν γλυπτές προτομές των θεών και ηρώων που λατρεύονταν στην Καλυδώνα και κοσμούσαν τους τοίχους του δωματίου. Ανάμεσα στις μορφές αυτές έχει αναγνωριστεί ο ήρωας Μελέαγρος, καθώς επίσης και ο Ηρακλής, ο Δίας, η Αφροδίτη, Ο Ερμής, πιθανός ο Λέοντας και ο Έρωτας. Τα γλυπτά αυτά, καθώς και η θύρα του ταφικού θαλάμου εκτίθενται σήμερα στο Παπαστράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο του Αγρινίου.

Από τη διαμόρφωση και την κλίση των κεφαλών, καθώς και την ύπαρξη μεταλλικών καρφιών, φαίνεται ότι οι μορφές ήταν προσαρμοσμένες σε έντεκα τουλάχιστον μετάλλια που κοσμούσαν τους τοίχους της αίθουσας. Τα ίδια τα μετάλλια δεν έχουν σωθεί, καθώς και πιθανότατα ήταν από ξύλο και μαρμαροκονία και έχουν καταστραφεί. Από τις καλύτερα διαμορφωμένες μορφές είναι του Ερμού, του Μελέαγρου και του Απόλλωνα, ενώ οι υπόλοιπες έχουν υποστεί έντονη καταστροφή των επιμέρους χαρακτηριστικών.

Μια από τις μορφές των μεταλλίων αποδίδει ένα νεαρό άνδρα. Με βάση τα εικονογραφικά του χαρακτηριστικά αναγνωρίζεται ως πορτραίτο αθλητή, πιθανόν βαρέως αθλήματος. Πιθανών να είναι ο Λέων. Περισσότερα για την προσωπικότητα του Λέοντα δεν είναι δυστυχώς γνωστά. Μπορεί πράγματι να αποτέλεσε έναν φημισμένο αθλητή, κάποιον που πάθανε νέος ή έναν ευεργέτη, άρχοντα ή ηγεμόνα της Καλυδωνίας, που χάρη στην προσφορά του στην πόλη εξυψώθηκε μετά το θάνατό του σε ήρωα.

Η χρήση και η χρονολόγηση του μνημείου

Το ηρώο ήταν ένα κτίσμα στο οποίο απέδιδαν ιδιαίτερες τιμές σε  έναν επιφανή πολίτη  της πόλης. Τα ηρώα στην αρχαιότητα ήταν μνημεία τα οποία ανεγείρονταν συνήθως πάνω από τάφους ηρώων για να τους τιμήσουν μετά θάνατον και είχαν απλή ή σύνθετη μορφή.    Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς εδραιώθηκε η ηρωική λατρεία, ούτε αν ο τάφος αποτέλεσε τον αρχικό χώρο άσκησής της. Επιπλέον η μορφή του κτιρίου δεν συμφωνεί με κανέναν από τους γνωστούς τύπους ηρώων, ενώ αντίθετα εμφανίζει περισσότερα κοινά με ιδιωτικά σπίτι, γυμνάσια και παλαίστρες.  Για τους λόγους αυτούς ορισμένοι μελετητές προτείνουν ως ακριβέστερη την χρήση του μνημείου ως παλαίστρας που συνδέθηκε με μια ηρωική λατρεία και ανεγέρθηκε όταν πλέον αυτή απέκτησε μεγαλύτερες διαστάσεις. Πιστεύεται ότι ο αρχιτέκτων του μνημείου καταγόταν από την περιοχή, μπορεί μάλιστα να άντλησε μέρος της έμπνευσής του από το «κτίριο με το περιστύλιο» της Καλυδώνας.   

Γενικά μπορεί να θεωρηθεί βέβαιη η χρήση του υπέργειου χώρου του μνημείου ως μικρής ιδιωτικής παλαίστρας και χώρου δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνταν στο πλαίσιο των αγώνων  ή θρησκευτικών τελετών.  

Αυτές μπορεί να περιελάμβαναν μουσικούς ή ιππικούς διαγωνισμούς, τελετουργικούς χορούς ή γυμναστικές παραστάσεις και θα λάμβαναν χώρα στο εσωτερικό της περίστυλης αυλής, ενώ οι θεατές θα μπορούσαν να τις παρακολουθούν από την περιμετρική στοά. Μάλιστα το δωμάτιο VI , το οποίο από τον ανασκαφέα  E. Dyggve  είχε ταυτιστεί με αίθουσα συμποσίων, είχε πρόσφατα αναγνωριστεί με πειστικά επιχειρήματα ως χώρος λουτρού, στοιχείο που υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο τη σύνδεση του υπέργειου κτίσματος με αθλητικές δραστηριότητες.

Στα υπόλοιπα δωμάτια, πλην του λατρευτικού δωματίου VII, δεν έχει βεβαιωθεί η χρήση τους. Πιθανόν να ήταν αίθουσες συγκεντρώσεων για πνευματικές δραστηριότητες, καθώς στο εσωτερικό τους βρέθηκαν θραύσματα αγαλμάτων από τη διακόσμησή τους,  Η αίθουσα III, ένας μικρός στενόμακρος χώρος έχει ερμηνευτεί ως σκευοθήκη για λατρευτικά σκεύη και άλλα αντικείμενα που χρησίμευαν στις τελετουργίες.

Σχεδιαστική αναπαράσταση τη εισόδου του Ηρώου που βρισκόταν στη β. πλευρά του , ανάμεσα από τα δωμάτια VII και  I ( Από το βιβλίο Αρχ. Χώρος Αρχαίας Καλυδώνας)

   Η χρονολόγηση του κτιρίου έχει δεχτεί αρκετές αναθεωρήσεις από την εποχή της αρχικής ανασκαφής του έως σήμερα. Ο υπόγειος τάφος τοποθετείται στην Ελληνιστική εποχή,    στο τέλος του 2^ου αι. π.Χ. ή στις αρχές του 1^ου αι. π.Χ. Πρόσφατα έχει εκφραστεί η υπόθεση ότι είναι αρχαιότερος. Η υπέργεια τελική μορφή του μνημείου έχει άλλοτε θεωρηθεί ότι είναι σύγχρονο με τον τάφο και άλλοτε μεταγενέστερο δημιούργημα. Επιπλέον οι ανασκαφείς θεώρησαν πιθανό να αντικατέστησε κάποιο παλαιότερο κτίριο της ύστερης ελληνιστικής εποχής (1^ος αι. π.Χ.), που κατεδαφίστηκε και ανοικοδομήθηκε όταν κάποιοι κάτοικοι της Καλυδώνας, που είχαν μετοικίσει από τον Αύγουστο στη Νικόπολη, επέστρεψαν στην πόλη. Πιθανόν το τελικό αυτό κτίριο να ανεγέρθηκε την εποχή του Αδριανού, κατά τον 2^ο αι. μ.Χ., από τους απογόνους του Λέοντα. Σε κάθε περίπτωση φαίνεται ότι το υπέργειο οικοδόμημα, με την τελική μορφή που έχει διατηρήσει έως σήμερα, είχε σύντομη διάρκεια ζωής.   

Αριστερά: Αεροφ. του Ηρώου

Δεξιά: Η θέση του Ηρώου στο χάρτη της Καλυδώνας

Εικ. από: "Αρχ. Χώρος Καλυδώνας"

 Η ασβεστολιθική θύρα έτσι όπως έχει αποκατασταθεί και εκτίθεται στο Αρχ. Μουσείο Αγρινίου

Κεφάλι θεάς με τειχόμορφο στέμμα

 Οι εικ από το βιβλίο "Αρχ.Χώρος Καλυδώνας"

Υποθετική αποκατάσταση της μορφής του μνημείου κατά τους E. Dyggve, Fr. Poylsen και Κ. Ρωμαίο

Πηγή: Φωτεινή Σαράντη :Το Ηρώο της Καλυδώνας (Αρχαιολογικός χώρος Καλυδώνας-2013)

Αρχαίο Θέατρο Καλυδώνας

Το θέατρο της αρχαίας πόλης βρίσκεται πλησίον της σημερινής παλιάς  εθνικής οδού Αντιρρίου – Ιωαννίνων. Η ανασκαφή του μνημείου, το οποίο είχε εντοπιστεί από τη δεκαετία του 70, και είχε αρχικά θεωρηθεί ως βουλευτήριο ή ως υπαίθριο τελεστήριο,  το οποίο ανασκαφικά δεν επιβεβαιώθηκε

Ο δρόμος που οδηγεί στο θέατρο μετά το εκδοτήριο των εισιτηρίων

Η ιδιαιτερότητα του μνημείου αυτού  έγκειται στο γεγονός ότι η ορχήστρα είναι τετράπλευρη. Οι κατώτερες εννέα σειρές του κοίλου ακολουθούν το περίγραμμα της ορχήστρας κατά τις τρεις πλευρές, ώστε το κάτω τμήμα να έχει σχήμα Π. Οι υπόλοιπες σειρές των ειδωλίων έως την εικοστή ενάτη (29) έχουν ευθύγραμμη διάταξη, αλλά δεν σχηματίζουν γωνίες στη συμβολή των πλευρών. Στις δε ανώτερες σειρές δημιουργείτε κανονικό κοίλο θεάτρου.

Οι πλησιέστερες στην ορχήστρα σειρές εδωλίων έχουν σχήμα Π,  όσο ανεβαίνουμε ακολουθούν την ευθύγραμμη διάταξη

 

Οι διαστάσεις της τετράπλευρης ορχήστρας  είναι 16Χ14 μ. Το σκηνικό οικοδόμημα ήταν ένα μακρόστενο ορθογώνιο κτίριο  με τρία ισόχωρα δωμάτια, εκ των οποίων το κεντρικό επικοινωνούσε με το προσκήνιο μέσω θυραίου ανοίγματος.

Από το προσκήνιο διατηρείται ο στυλοβάτης σε όλο του το μήκος, με θυραία ανοίγματα στα μετακιόνια διαστήματα. Την κιονοστοιχία την αποτελούσαν δέκα ιωνικοί ημικίονες με υποδοχές για την ανάρτηση σκηνικών, από τους οποίους σώθηκαν μόνο οι έξι (6). Οι κίονες τους προσκηνίου και οι τοίχοι της σκηνής στήριζαν τον όροφο του σκηνικού οικοδομήματος. Δυτικά και ανατολικά της σκηνής υπήρχαν οι πάροδοι. 

 

Το προσκήνιο

 

 Μπροστά από το προσκήνιο αποκαλύφθηκε αγωγός, ο οποίος επικοινωνούσε με τετράγωνη δεξαμενή αποθήκευσης νερού. Περιμετρικά της σκηνής και του προσκηνίου έχει έλθει στο φως ένας μεγάλος αριθμός από κεραμίδες, στοιχείο ενδεικτικό για την ύπαρξη στέγης. Μέχρι στιγμής δεν έχουν εντοπιστεί κλίμακες ανόδου των θεατών προς τα εδώλια.

Ως την 29^η σειρά  η χωρητικότητα υπολογίζεται ότι ξεπερνούσε τα 4.000 θεατές. Χωρίς αμφιβολία, το θέατρο της Καλυδώνας είναι το μεγαλύτερο από τα γειτονικά αιτωλικά θέατρα της Μακύνειας και της Πλευρώνας. 

Οι κατασκευές των εδωλίων έγιναν σε δύο φάσεις: οι κατώτερες εννέα σειρές ανήκουν στην πρωιμότερη φάση, πιθανόν την κλασσική εποχή, ενώ οι λίθοι των υπολοίπων εδωλίων αποτελούν μεταγενέστερη προσθήκη την Ελληνιστική εποχή, τότε που φτιάχτηκε και σκηνικό οικοδόμημα. 

αεροφωτ. από το βιβλίο "Αρχ. Χώρος Καλυδώνας"

Πηγή: Ολυμπία Βικάτου: Αρχαιολογικός Χώρος Καλυδώνας : Θέατρο 

Λάφριο. Το ιερό της Αρτέμιδας στην Καλυδώνα

 Από την κύρια νοτιοδυτική πύλη της οχύρωσης της Καλυδώνας άρχιζε η ιερά οδός που οδηγούσε στο Ιερό της Αρτέμιδος Λαφρίας, το δεύτερο σε σπουδαιότητα ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Τα ιερό που βρίσκεται δυτικά της κύριας πύλης και έξω από τα τείχη της πόλης καταλαμβάνει έναν ξεχωριστό λόφο. Η κύρια λατρευόμενη θεά ήταν η Άρτεμις, ενώ παράλληλα λατρευόταν και ο θεός Απόλλων. Η Άρτεμις είχε την ονομασία Λαφρία και ο Απόλλων Λάφριος, γι' αυτό το ιερό ήταν γνωστό ως Λάφριον ή Λαφριαίον.

 

 Για το όνομα υπάρχουν δύο ερμηνείες, είτε ότι οφείλεται σε κάποιον Λάφριο από τη Φωκίδα, ο οποίος αφιέρωσε το άγαλμα της θεάς στο ιερό της Καλυδώνας, είτε ότι λαφρία σημαίνει ελαφριά και αναφέρεται στο ότι η οργή της θεάς προς το βασιλιά της πόλης Οινέα έγινε με τον καιρό ελαφρύτερη, γιατί σε μια γιορτή ο Οινέας έκανε θυσίες σε όλους τους θεούς εκτός από την Άρτεμη. Οι αρχαιότερες ενδείξεις λατρείας ανάγονται στα γεωμετρικά χρόνια, όπως μαρτυρείται από αψιδωτό οίκημα αυτής της εποχής, και η μεγαλύτερη ακμή του ιερού τοποθετείται στα αρχαϊκά χρόνια.

Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. κατασκευάζονται οι πρώτοι ναοί, οι οποίοι ήταν ξύλινοι. Τα πολύχρωμα κεραμοπλαστικά στοιχεία που τους κοσμούσαν, όπως σίμες, ακρωτήρια, ακροκέραμα, γείσα, μετόπες κ.α. προσέδιδαν μνημειακή όψη στα κτήρια αυτά. Τα χρώματα που διατηρήθηκαν είναι λευκό, μαύρο, κίτρινο και ερυθρό. Στις ανασκαφές βρέθηκαν πολλά κομμάτια από τις στέγες των ναών και των θησαυρών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ζωγραφιστά ακροκέραμα με διακόσμηση γυναικείων μορφών ή ανθέων, σφίγγες και γοργόνεια που ήταν ακρωτήρια και μετόπες διακοσμημένες με μυθολογικά θέματα. Τη διακόσμηση των στεγών συμπλήρωναν οι υδρορροές σε σχήμα κεφαλής λιονταριών ή σκυλιών, από τα στόματα των οποίων έρρεαν τα νερά των στεγών. Από τα ωραιότερα δείγματα είναι τμήμα σίμης με παράσταση Νικών σε άρματα. Τα πρώτα κτήρια επισκευάζονται και δέχονται συμπληρώσεις έως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., ενώ στο χώρο του ιερού προστίθενται νέα οικοδομήματα. Τη μεγαλύτερη ακμή γνωρίζει το ιερό από τα αρχαϊκά έως και τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια.

 

Ο μεγάλος ναός της θεάς είχε δύο φάσεις κατασκευής. Κύρια ήταν η αρχαιότερη, σύγχρονη με το μεγάλο τρίπλευρο εντυπωσιακό ανάλημμα, με μήκος στη ΒΔ πλευρά του 28,5μ. και ύψος 8,80μ., επάνω στο οποίο εδράζονταν το οικοδόμημα. Το ανάλημμα ήταν από τα σπουδαιότερα έργα και σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα M. Clemensen θα στοίχισε περισσότερο από τον ίδιο το ναό.

Ο πρώτος ναός της Αρτέμιδος, με πρόδομο, οπισθόδομο και πτερό είχε την ανωδομή από ξύλο. Οι κίονες και ο θριγκός ήταν ξύλινοι με γραπτές μετόπες και με την παρουσία Σφιγγών στα ακρωτήρια. Έως και τον 5ο αιώνα π.Χ. το πτερό του ναού παρέμενε ξύλινο. Ο μεγάλος ναός αντικαταστάθηκε πλήρως από ένα νέο διπλάσιου μήκους κτήριο, εν μέρει ξύλινο. Η τελική φάση των κτηρίων που διατηρείται σήμερα, χρονολογείται γύρω στο 400 π.Χ., όταν ο μεγάλος ναός, διαστάσεων 32,26μ. x 14,90μ., έγινε πώρινος με μαρμάρινα κεραμίδια. Πρόκειται για δωρικό, περίπτερο εξάστυλο ναό με δεκατρείς κίονες στις μακρές πλευρές, με πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. 

Στο εσωτερικό του φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο των Ναυπάκτιων καλλιτεχνών Μέναιχμου και Σοίδα, χρονολογούμενο περί το 460 π.Χ. Ο Παυσανίας μας παρέχει πληροφορίες, τόσο για το άγαλμα, όσο και για τη λατρεία της θεάς που περιελάμβανε ολόκαυστες θυσίες. Το άγαλμα και η λατρεία μεταφέρθηκαν στην Πάτρα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.

Δυτικά του ναού και σε χαμηλότερο επίπεδο σώζονται τα θεμέλια μικρότερου ναού, διαστάσεων 15,65μ. x 10,45μ. που αποτελούνταν από πρόδομο και σηκό και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα. 

Εντός του ιερού υπήρχε και η στοά, ένα επίμηκες οικοδόμημα, μήκους 64μ. και πλάτους 11,40μ., με εσωτερική κιονοστοιχία και δίρριχτη στέγη. Η στοά πιθανόν προορίζονταν για τη φιλοξενία προσκυνητών. Στη δυτική κλιτύ του ιερού ανευρέθησαν ποσότητες πήλινων ειδωλίων και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, τεμάχια πήλινων μετοπών, θραύσματα χάλκινων ενεπίγραφων πλακών, συντρίμματα μαρμάρινων αγαλμάτων κ.α. 

Ο περίβολος του ιερού δεν ήταν συνεχής, αλλά αποτελούνταν από τμηματικούς τοίχους στο φρύδι του μικρού λόφου. Τα αναλήμματα προσαρμόζονταν στο ανάγλυφο του εδάφους και στο φυσικό βράχο συγκρατώντας τα υπερκείμενα χώματα ή υποστηρίζοντας τα κτήρια. Τα κτίσματα συνδέονταν μεταξύ τους με κλίμακες. 

1.  στοά.    2 ναός Αρτέμιδος     3. ναός Απόλλωνα

 Τέλος, στην Καλυδώνα λατρευόταν και ο θεός Διόνυσος ο ναός του οποίου εντοπίζεται, χωρίς να έχει ανασκαφεί, κάτω από το ερημωμένο εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη.

Το εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη κτισμένο στη θέση του ναού του θεού Διόνυσου

Το ιερό των δύο θεών αποκαλύφθηκε με ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το α΄μισό του 20ου αιώνα. Οι έρευνες απέδωσαν ποικίλα και άφθονα ευρήματα, για τα οποία αντλούμε πληροφορίες από τον τόμο «Das Laphrion», ο οποίος εκδόθηκε το 1948 στην Κοπεγχάγη από τους Dyggve και Poulsen, οι οποίοι τον αφιέρωσαν στην «ηρωική πόλη του Μεσολογγίου».

αεροφωτ. από το βιβλίο "Αρχαιολογοκός χώρος Καλυδώνας

 

"

Το κτίριο με το περιστύλιο

Σε απόσταση 60μ. από τη ΝΔ πύλη της οχύρωσης που οδηγούσε στο Λάφριο και το Ηρώο, στην Κάτω πόλη, εντοπίστηκε μεγάλο κτιριακό συγκρότημα, με κεντρική αυλή με βοτσαλωτό δάπεδο, όπου πιθανόν να γίνονταν αθλητικό αγώνες .  Την αυλή, στην οποία η είσοδος γινόταν από μικρό δρόμο στη βόρεια πλευρά του κτιρίου, μέσω κλίμακας με 11 σκαλιά, πλαισίωναν προς Β και Α δυο πτέρυγες δωματίων, εκ των οποίων έχουν ερευνηθεί μόνο τρία της βόρειας πτέρυγας. Το ΒΔ δωμάτιο χρησίμευε ως χώρος λατρείας της Κυβέλης, που συνδύαζε τα χαρακτηριστικά της θεάς Τύχης, κατεξοχήν θεότητας των πόλεων. Επίσης λατρευόταν η θεά Άρτεμις και πιθανόν και ο Απόλλωνας. Στο μέσον του δωματίου υπήρχε λίθινος βωμός. 

Σπουδαιότερα ευρήματα του χώρου ήταν μια μαρμάρινη κεφαλή  της θεάς που φέρει τειχόμορφο στέμμα, ένα μαρμάρινο λιοντάρι, μια ερμαϊκή στήλη του Λανίκου, πιθανόν κάποιου γνωστού αθλητή, του 2^ου αι. π.Χ. και η ενεπίγραφη βάση του αγάλματος που αναφέρει τον Σωσικλή ως σημαντικό Καλυδώνιο πολίτη.

Το κτίριο κατασκευάστηκε τον 3^ο αι. π. Χ. και κατέρρευσε στα μέσα του 1^ου αι. μ. Χ. Πιθανόν αποτελούσε χώρο συνάθροισης επιφανών μελών της κοινωνίας της Καλυδώνας, που ασκούσαν σε ιδιωτικό χώρο λειτουργίες που ανήκαν κατά βάση στη σφαίρα του δημοσίου, όπως λατρεία, αθλητικούς αγώνες.  

Πηγή: Το βιβλίο "Ο Αρχαιολογικό Χώρος και το Ηρώο της Καλυδώνας": Ολυμπία Βικάτου & Φωτεινή Σαράντη