Τα Μικρά Ελευσίνια - Μυστήρια της Άγρας

Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι, τα Μικρά μυστήρια ιδρύθηκαν με στόχο την μύηση του Ηρακλή, ο οποίος εξέφρασε την επιθυμία να συμμετάσχει στις τελετουργίες προς τιμή της Θεάς. Ο βασικός σκοπός των μικρών Ελευσίνιων ήταν η προετοιμασία των μυστών για τα μεγάλα μυστήρια.

Σύμφωνα με την μυθική αιτιολόγηση της ,η γιορτή θεσπίστηκε προκειμένου να μυηθεί ο Ηρακλής πού δεν είχε δικαίωμα ως μη αθηναίος. Από αυτό φαίνεται ότι αρχικά τα Μυστήρια απευθυνόταν αποκλειστικά στους πολίτες της πόλεως- κράτους των Αθηνών. 

Δυστυχώς, σήμερα διαθέτουμε πολύ ελάχιστες μαρτυρίες για τα όσα γίνονταν σε αυτά τα μυστήρια. Πιθανολογείτε, ότι περιελάμβαναν και αυτά, όπως και τα Μεγάλα Ελευσίνια, την παράσταση λειτουργικού δράματος, το οποίο αναφερόταν στον μύθο της γέννησης, του θανάτου και της δεύτερης γέννησης του Θεού Διόνυσου και πιθανόν (η σύνδεση με τα μεγάλα μυστήρια να γινόταν με) την παράσταση της ενώσεως του Διόνυσου με την Κόρη.

Από τα λίγα στοιχεία που διαθέτουμε, γνωρίζουμε ότι, οι υποψήφιοι μύστες διδάσκονταν πρώτα από τον ιεροφάντη και κατόπιν από τους μυσταγωγούς, οι οποίοι κατάγονταν από τις οικογένειες των Ευμολπίδων και των Κηρύκων. Είναι γνωστό επίσης ότι, γίνονταν σε αυτά καθαρτήριες τελετές με πλύσιμο των μυστών στον Ιλισό.
Οι μυούμενοι  έπρεπε: 1ον να θυσιάσουν έναν "δέλφικα" - μικρό χοίρο, προς τιμή των ελευσινίων θεών
2ον: να καθαριστούν - γίνονταν οι "καθαρμοί" - στα ύδατα του Ιλισσού υπό την επίβλεψη του Υδρανού 
3ον γονάτιζαν  στο δέρμα του θυσιασθέντος ζώου ενώπιον του  δαδούχων ιερέα.   
4ον: στη συνέχεια έδιναν όρκο τηρήσεως των ελευσινίων απορρήτων  ενώπιον του Ευμολπίδου Ιεροφάντη της θεάς Δήμητρας. 
5ον: Αφού έδιναν τον όρκο ο Ιεροφάντης εδίδασκε τις πρώτες αναγκαίες γνώσεις για τη συμμετοχή στα Μεγάλα Μυστήρια.   

Το διάστημα που μεσολαβούσε από τα εν Άγραις Μυστήρια μέχρι τα Μεγάλα Μυστήρια ήταν ένα διάστημα κατά το οποίο η διδασκαλία του Ιεροφάντη πνευματικό κτήμα του μύστη, ώστε να είναι έτοιμος για το τελικό στάδιο της μύησης, την εποπτεία.  
                                                                                              

Η Ελευσίνα και το ιερό της

Το ιερό της Ελευσίνας υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, όπου από τη Μυκηναϊκή Εποχή έως το τέλος του 4ου αι. μ.Χ. λατρευόταν συνεχώς η θεά Δήμητρα, θεά της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών, που δίδαξε στους Ελευσίνιους την καλλιέργεια της γης και τις ιερές τελετές, τα πάνσεπτα μυστήρια, για τα οποία αξίωσε απόλυτη μυστικότητα.

 Η Ελευσίνα ιδρύθηκε περί το 2000 π.Χ. στις πλαγιές του ανατολικού λόφου μιας χαμηλής λοφοσειράς στη Ν.Δ. γωνία του Θριάσιου πεδίου, κοντά στον Ελευσινιακό κόλπο και αναπτύχθηκε κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή σε ισχυρά οχυρωμένη πόλη. Την εποχή αυτή χτίστηκε το μυκηναϊκό μέγαρο, που ταυτίσθηκε με τον πρώτο ναό της Δήμητρας, Β.Α. του Τελεστηρίου των κλασικών χρόνων.

Στη Γεωμετρική Περίοδο τη θέση των ιδιωτικών οικιών καταλαμβάνει ο χώρος του ιερού. Την ίδια εποχή, στα μέσα του 8ου αι. π.Χ., η λατρεία της θεάς από τοπική, αγροτική εορτή αποκτά πανελλήνιο χαρακτήρα.

 Στα χρόνια του Σόλωνα (αρχές 6ου αι. π.Χ.) η Ελευσίνα προσαρτάται οριστικά στην Αθήνα και τα Ελευσίνια Μυστήρια καθιερώνονται ως αθηναϊκή εορτή.

  Την εποχή του Πεισίστρατου (550-510 π.Χ.) το ιερό και η πόλη, δυτικά του λόφου, περιβάλλονται από ισχυρό τείχος με πύργους.

 Μετά την καταστροφή του από τους Πέρσες (480 π.Χ.) το ιερό ανακαινίζεται με την ανέγερση νέων κτηρίων, όπως του νέου μεγάλου Τελεστηρίου και της Στοάς του Φίλωνα, που χτίστηκε στην ανατολική πλευρά του Τελεστηρίου έναν αιώνα αργότερα.

Η τελευταία περίοδος ακμής του ιερού τοποθετείται στα Ρωμαϊκά Χρόνια, όταν ρωμαίοι αυτοκράτορες στολίζουν το ιερό με νέα λαμπρά οικοδομήματα όπως τα Μεγάλα Προπύλαια, τις Θριαμβικές Αψίδες, την Κρήνη, ναούς και βωμούς.
Στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. τα Μυστήρια παρακμάζουν, ενώ με την εισβολή των Βησιγότθων του Αλάριχου το ιερό μετατρέπεται σε ερείπια και η λατρεία εγκαταλείπεται.

ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Τα μυστήρια διακρίνονταν στα Μικρά, που τελούνταν κατά τον μήνα Ανθεστηρίων (19 Φεβρουαρίου - 19 Μαρτίου), στην Άγρα, ένα προάστιο της πόλεως των Αθηνών, στις όχθες του Ιλισού, και στα Μεγάλα Ελευσίνια, που τελούνταν στην Ελευσίνα από την 15η έως την 23η Βοηδρομιώνος (13 Σεπτεμβρίου - 12 Οκτωβρίου).

Τα μυστήρια ήταν ανοιχτά προς όλους τους Έλληνες, συμπεριλαμβανομένου και των δούλων και σε μεταγενέστερη περίοδο έγιναν ανοιχτά και στους ξένους. Αποκλείονταν από τα μυστήρια όσοι δεν γνώριζαν την ελληνική γλώσσα. Και όσοι  είχαν διαπράξει κάποιο σοβαρό παράπτωμα και όσοι είχαν προβεί σε ιερόσυλες πράξεις όποιο και να ήταν το αξίωμα τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρωνας.

 Το νόημα, η αλλιώς η ουσία των Ελευσίνιων μυστηρίων παραμένει για τον σύγχρονο άνθρωπο αλλά και στην αρχαιότητα για κάθε αμύητο, κάτι το άγνωστο. Ενώ από την μια πλευρά υπάρχουν επαρκής ιστορικές μαρτυρίες που αφορούν όλα όσα τα μυστήρια περιελάμβαναν μέχρι την στιγμή που η πομπή προς τιμή της Θεάς έφτανε στον ιερό χώρο του Τελεστηρίου, τα στοιχεία που από την άλλη διαθέτουμε για τα όσα γίνονταν μέσα στο Τελεστήριο (κάτι που αποτελούσε και το κύριο μέρος των μυστηρίων) είναι πάρα πολύ ελάχιστα. Το αίτιο για αυτήν την μυστικότητα μπορεί να θεωρηθεί ότι, ”πατάει” σε δυο βάσεις, μια θρησκευτικού και μια πολιτικού χαρακτήρα. Όσο αφορά την θρησκευτική πλευρά του ζητήματος, μια αναδρομή στον ομηρικό ύμνο είναι αρκετή. Στο τέλος λοιπόν του ύμνου προς τη Δήμητρα διαβάζουμε: “Η Δήμητρα μύησε όλους εις τα σεβαστά μυστήρια της, τα οποία δεν επιτρέπετε ούτε να τα παραμελούμε, ούτε να τα διερευνούμε, ούτε να τα κοινολογούμε”

Πράγματι, αυτή η αρχή τηρήθηκε με μεγάλη αυστηρότητα από τους αρχαίους συγγραφείς. Ο Παυσανίας για παράδειγμα, εμφανίζετε ιδιαίτερα επιφυλακτικός, λέγοντας πως ένα Όνειρο τον εμπόδισε από το να περιγράψει τα όσα είδε στο εσωτερικό του εν άστει Ελευσίνιου και για αυτό τον λόγο περιορίστηκε σε εξωτερικές περιγραφές γενικού χαρακτήρα. Όσο αφορά τώρα την πολιτική-νομική πλευρά του ζητήματος, θα πρέπει να σημειωθεί πως υπήρχε για τα μυστήρια η επιβολή δια του νόμου της ιερής τους μυστικότητας τον οποίο δεν επετράπη η συμμετοχή. Όποιος δηλαδή τύγχανε γνώστης των όσων γίνονταν την νύχτα στο εσωτερικό του Τελεστηρίου και προέβαινε στην κοινοποίηση τους, τιμωρείτε με την ποινή του θανάτου.    

  Πιο συγκεκριμένα, ο Διαγόρας ο Μήλειος, επικηρύχθηκε από τους Αθηναίους για δυο τάλαντα για την σύλληψη του και για ένα τάλαντο για τον θάνατο του, με την κατηγορία του ότι, διακωμώδησε τα ιερά μυστήρια .