Η Κίρρα για μια μεγάλη περίοδο υπήρξε φωκική πόλη και βρισκόταν στα σύνορα των Φωκέων με την Οζολία Λοκρίδα, ήταν το επίνειο το Δελφών. Αναφέρεται από τον Όμηρο ως Κρίσα, ο Στράβωνας και Παυσανίας την αναφέρουν ως Κίρρα, όμως ο τελευταίος την ταυτίζει με την ομηρική πόλη Κρίσα. Αποτελούσε τον προορισμό προσκυνητών και εμπόρων, οι οποίοι ανακτώντας δυνάμεις θα συνέχιζαν τον δρόμο τους για το πανελλήνιο ιερό. Βρίσκεται στον κόλπο της Ιτέας, στην έξοδο της κοιλάδας του Πλειστού στην ακτή του Κορινθιακού κόλπου.
Η παλαιότερη κατοίκηση στην Κίρρα ανάγεται στην πρωτοελλαδική εποχή (3η
χιλιετία π.Χ.), οπότε δημιουργήθηκε εκτεταμένος οικισμός, ο οποίος εξελίχθηκε
σε μεγάλο εμπορικό κέντρο και γνώρισε ιδιαίτερη ακμή στη Μεσοελλαδική περίοδο
και κατά τους πρώιμους Μυκηναϊκούς χρόνους.
Στους αρχαϊκούς χρόνους γνώρισε μεγάλη ακμή αφού στο λιμάνι της κατέφθαναν
επισκέπτες και προσκυνητές των Δελφών και διακινούνταν αγαθά και εμπορεύματα
προς ολόκληρη την περιοχή.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Κίρρα και τους Δελφούς για τον έλεγχο της κοιλάδας του Πλειστού και τον δρόμων της, κατέληξε σε δεκαετή πόλεμο. Κατηγορήθηκε ότι οι κάτοικοι της εκμεταλλεύονταν τους προσκυνητές των Δελφών, οι κάτοικοι αρνήθηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο που τους επιβλήθηκε και ο Α’ Ιερός Πόλεμος ξέσπασε. Ο πόλεμος αυτός έληξε το 590 π.Χ. με την καταστροφή της Κίρρας, από τη Δελφική Αμφικτυονία. Σταδιακά η πόλη ανέκτησε τη ζωή της και ως το τέλος του 6ου αι. π.Χ. εξελίχθηκε σε σημαντικό λιμάνι του Κορινθιακού κόλπου, που ταυτόχρονα λειτουργούσε ως επίνειο της Άμφισσας και των Δελφών.
 |
| Αρχαίο λιμάνι |
Η Κίρρα διατήρησε τη σημασία της και κατά τη διάρκεια των βυζαντινών και μεσαιωνικών χρόνων. Από τη βυζαντινή περίοδο σώζονται ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, με βαπτιστήριο, λουτρά και ο παράκτιος πύργος που είναι κατασκευασμένος από ογκόλιθους του αρχαίου λιμανιού. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κτίστηκε ο πύργος. Αναφέρεται ως «βυζαντινός», αλλά δεν αποκλείεται να ήταν φράγκικος. Στην υπόθεση αυτή συνηγορεί το γεγονός ότι φαίνεται να ήταν μια απλή βίγλα.
Επάνω στα αρχαία ερείπια κτίσθηκε το 1870 ο σύγχρονος οικισμός με το όνομα Ξεροπήγαδο. Στον αρχαιολογικό χώρο της Κίρρας διατηρούνται διάσπαρτα αρκετά μνημεία, που συνθέτουν την ιστορική πορεία της αρχαίας πόλης, σημαντικότατου λιμανιού στον Κορινθιακό κόλπο. Μέσα στη θάλασσα διατηρείται τοίχος από τις εγκαταστάσεις του αρχαίου λιμανιού και σε μικρή απόσταση τα θεμέλια κτίσματος, που αποδίδονται σε νεώριο, χώρο αποθήκευσης του εξοπλισμού των πλοίων.
Η Κίρρα διέθετε επίσης ένα σημαντικό ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, την Άρτεμη και τη Λητώ. Στην περιοχή όπου βρίσκεται ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εκτεινόταν ένας υπαίθριος χώρος, ορθογώνιος σε κάτοψη, μήκους 160 μ. και πλάτους 130 μ. που πλαισιωνόταν από στοές ανοικτές προς το εσωτερικό, όπου είχε αναγερθεί το ναϊκό οικοδόμημα
Οι νεώσοικοι
Κατά τον 5ο αι. π.Χ., οικοδομήθηκαν νεώσοικοι που αποτελούνταν από τουλάχιστον 5 επιμήκη διαμερίσματα ανοικτά προς τη θάλασσα, εντός των οποίων υπήρχε η δυνατότητα να συρθούν μικρά πλοία κυρίως για εργασίες επισκευής. Στο πίσω μέρος υπήρχαν 2 δωμάτια, τα οποία είχαν πρόσβαση από τη βόρεια πλευρά, πιθανόν να ήταν χώροι ανάπαυσης των ταξιδευτών ή αποθήκευσης εμπορευμάτων.
 |
| Γραφική απεικόνιση των νεώσοικων από την ενημερωτική ταμπέλα του χώρου |
Στα ανατολικά υπήρχε άλλο οικοδόμημα. Ανάμεσα στα δυο οικοδομήματα υπήρχε δρόμος που οδηγούσε από το λιμάνι στον κεντρικό οικισμό.
 |
| Τα 5 διαμερίσματα |
Κατά τον 1ο αι. μ.Χ. οι νεώσοικοι υπέστησαν αρκετές αλλαγές καθώς κάποιοι από τους τοίχους ενισχύθηκαν μ’ αποτέλεσμα να περιοριστεί το πλάτος των χώρων. Φαίνεται ότι τότε άλλαξε πλήρως η λειτουργία του οικοδομήματος το οποίο στο εξής χρησιμοποιήθηκε ως ιδιωτική οικία.
Άλλη μια αρχαία οικία με ψηφιδωτό δάπεδο υπήρχε προς την πλευρά του σύγχρονου δρόμου και συνεχιζόταν κάτω από την αυλή του παρακείμενου σχολείου.
Ο επισκέπτης στον αρχαιολογικό χώρο των νεώσοικων θα αντικρίσει έναν κυλινδρικό λίθο, ο οποίος είχε μεταφερθεί από την Πελοπόννησο και προοριζόταν για το ιερό των Δελφών, όπου, αφού δεχόταν την ανάλογη επεξεργασία θα κτιζόταν ως σπόνδυλος σε έναν από τους κίονες του ναού του Απόλλωνα.
 |
| Ο κυλινδρικός λίθος |
Πηγή πληροφοριών : Η ταμπέλα του Υπουρ. Πολιτισμού του αρχ. χώρου
Ο Πύργος της Κίρρας
Οι διαστάσεις του πύργου είναι 7,10 Χ 7,10μ. Το πάχος των τοίχων 1,50 μ και το σωζόμενο ύψος 3 μέτρα. Δεν βρέθηκε κανένα ίχνος εισόδου ούτε παραθύρων, ενώ το εσωτερικό του πύργου είναι γεμάτο από τα μπάζα του. Η ανασκαφική έρευνα (το 1984) έδειξε ότι ο πύργος έχει κατασκευασθεί κατά μεγάλο μέρος από αρχαίο οικοδομικό υλικό, σε δεύτερη χρήση, από τη γειτονική ακρόπολη (αρχαία Κρέουσα). (Πηγή: https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=kirra)
Αρχαίο Μονοπάτι Κίρρας-Δελφών
«στα χνάρια των αρχαίων προσκυνητών»
" Έχοντας σαν αφετηρία της διαδρομής τον αρχαίο Φάρο που βρίσκεται στην παραλιακή οδό της Κίρρας, κατευθυνόμαστε βόρεια.Τα πρώτα 600 μέτρα διασχίζουμε την πόλη της Κίρρας και συναντάμε την Περιφερειακή Οδό Κίρρας-Ιτέας, που επίσης διασχίζουμε. Από αυτό το σημείο και για τα επόμενα 1,73 χιλιόμετρα κατευθυνόμαστε σε ασφαλτοστρωμένο αγροτικό δρόμο με αιωνόβιες ελιές τριγύρω μας, μέχρι να φτάσουμε στο Εκκλησάκι του "Αγίου Πολύκαρπου". Δεν χρειάζεται όμως να ανησυχήσουμε μήπως χάσουμε τον δρόμο μας..."
Μπορείτε να δείτε με λεπτομέρειες τη διαδρομή στην ηλεκτρ. διεύθυνση: https://www.outdoorers.gr/post/arxaio-monopati-kirras-delfwn
