Έπος Κουμαρμπί - θεογονία των Χεταίων

Η εύρεσης του έπους του Κουμαρμπί στις χετιτικές πινακίδες του κρατικού αρχείου των Χετιτών μας φανερώνει τις στενές σχέσεις ανάμεσα στις ανατολίτικες θεογονίες και στις ελληνικές.

« Τον παλιό καιρό βασιλιάς του ουρανού ήταν ο Αλαλού και υπηρέτης του ο Ανού, ο πρώτος από τους Θεούς. Εννιά χρόνια ήταν βασιλιάς ο Αλαλού.  Ύστερα κάλεσε τον Ανού σε πάλη και νικήθηκε από αυτόν. Τότε ο Αλαλού τρύπωσε μέσα στη γη και βασιλιάς του ουρανού έγινε ο Ανού για εννέα χρόνια. Υπηρέτης του Ανού ήταν ο Κουμαρμπί.

Ύστερα κάλεσε τον Κουμαρμπί σε πάλη και νικήθηκε από αυτόν. Τότε ο Ανού έφυγε να κρυφτεί στον ουρανό, όμως ο Κουμαρμπί τον πρόφτασε, τον τράβηξε από τα πόδια, τον κατέβασε από τον ουρανό του έκοψε με τα δόντια του τα γεννητικά όργανα και τα κατάπιε.

Όταν ο Κουμαρμπί κατάπιε τα γεννητικά όργανα του Ανού χάρηκε με την καρδιά του.  Ο Ανού όμως του ‘δωσε να καταλάβει ότι έτσι έλαβε μεγάλο βάρος μέσα του, γιατί από το σπέρμα που είχε δεχτεί  στην κοιλιά του θα γεννούσε τρεις φοβερούς θεούς, το θεό των Καιρών, τον Αραντζάχ και τον Τασμισού.  Αυτά του ‘πε ο Ανού και τράβηξε κατά τον ουρανό. Σαν άκουσε αυτά ο Κουμαρμπί ξέρασε τα γεννητικά όργανα , όμως το σπέρμα δεν χάθηκε και ο Κουμαρμπί γέννησε πραγματικά τρεις φοβερούς θεούς.

Ο Κουμαρμπί ήξερε ότι ο νεογέννητος θεός των Καιρών θα του έπαιρνε την εξουσία, γι’ αυτό πήγε να τον φάει, όμως αντί για το νήπιο κατάπιε μια πέτρα. Ο θεός των Καιρών μεγάλωσε γρήγορα, πήγε και βρήκε τον Κουμαρμπί , πάλεψε μαζί του και τον νίκησε. Τότε ο Κουμαρμπί ξέρασε την πέτρα που είχε καταπιεί και ο θεός των Καιρών την πήρε και την έστησε σε τόπο ιερό για να θυμούνται οι άνθρωποι το γεγονός και να λατρεύουν το θεό των Καιρών.   

Θεογονία του Ησιόδου και έπος του Κουμαρμπί

Η ησιόδεια διαδοχή Ουρανού – Κρόνου – Δίας στο χετιτικό κείμενο είναι Ανού – Κουμαρμπί – θεός των Καιρών.

Η εξουσία της Γης στην αρχή, πριν από τη βασιλεία του Ουρανού, έχει το αντίστοιχό της στη βασιλεία του Αλαλού, που είναι ο θεός της Γης, όπως φαίνεται γιατί μετά την ήττα του πηγαίνει και κρύβεται μέσα στη γη.      

Ο Ουρανός ο οποίος ευνουχίζεται έχει την ίδια τύχη με τον Ανού. Το όνομα Ανού προέρχεται από τους Σουμέριους και σε αυτούς Αν είναι ο ουρανός. 

Ο Κρόνος που ευνουχίζει τον Ουρανό στη συνέχεια καταπίνει τα παιδιά του, γιατί φοβάται ότι θα του πάρουν τη βασιλεία, εκτός από τον Δία, γιατί η Ρέα αντί για το μικρό Δία θα του δώσει μια πέτρα να καταπιεί, το ίδιο κάνει ο Κουμαρμπί, ο οποίος ευνουχίζει τον Ανού και θέλει να φάει το θεό των Καιρών αλλά τρώει τελικά μια πέτρα.

Ο Δίας, ο θεός του αιθέρα και των μετεωρολογικών φαινομένων αντιστοιχεί στο έπος του Κουμαρμπί με τον θεό των Καιρών.  

Στο ησιόδειο έπος έχουμε τη μυστικά αντροφή του Δία αλλά και στο χετιτικό έπος, στο « Άσμα Ουλικούμμις» αναφέρεται η μυστική ανατροφή του γιου του Κουμαρμπί, Ουλικούμμι, ο αντίστοιχος Τυφώνας, για να εκδικηθεί τον εχθρό του, το θεό των Καιρών.

Από τις σταγόνες από το αίμα του Κρόνου που έπεσαν στη γη θα γεννηθούν οι Γίγαντες που αντιστοιχούν στις τρεις φοβερές θεότητες που θα γεννηθούν από τον  ακρωτηριασμένο Ανού.

Οι ομοιότητες. σε αυτά τα δυο έπη δε βρίσκετε μόνο στα πρόσωπα και στα χαρακτηριστικά τους αλλά και στα γεγονότα. Οι διαφορές  είναι αφενός μεν ότι ο ευνουχισμός του Κρόνου και του Ανού πραγματοποιείται με διαφορετικό τρόπο και αφετέρου από το αίμα του Κρόνου γεννιούνται και θεές, η Αφροδίτη, οι Μελιές και οι Ερινύες ενώ από το αίμα του Ανού μόνο θεοί.

Γενικά περί Θεογονίας

Χάος

 

Οι μύθοι που αρχίζουν με τη γένεση του κόσμου άλλους με το Χάος, άλλος με τον Τάρταρο, άλλος με τη Νύχτα, το Έρεβος, άλλος με τον Αέρα ή τον Ωκεανό, για τον προεπιστημονικό άνθρωπο που τους διατύπωσε δεν διαφέρουν στην θεογονική τους αρχή τόσο πολύ, όσο φαίνεται με μας σήμερα με τη σύγχρονη αντίληψη για τα πράγματα του κόσμου.Θα λέγαμε μάλιστα ότι με όλες αυτές τις θεογονικές αρχές ο προεπιστημονικός άνθρωπος επιχειρεί να κατανοήσει την ίδια κατάσταση , δηλαδή την προκοσμική μορφή που τη φαντάζεται χαοτική, σκοτεινή, υγρή, ασταθή και χωρίς καθαρά περιγράμματα. Οι παραλλαγές πάνω σε αυτό το μοναδικό νόημα εξηγούνται από το γεγονός ότι κάθε μυθοπλάστης είναι προσδιορισμένος από το ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον του, ακριβέστερα από το κύριο γνώρισμά του, για να δώσει την προτεραιότητα σε ένα από τα φυσικά σώματα ή φαινόμενα. 

Νύχτα

 

Η ησιόδεια περιγραφή της γενιάς του Χάους περιέχει στοιχεία και από εμπειρίες του φυσικού κόσμου και αλληγορίες πάνω σε φαινόμενα του ηθικού βίου. Τα πρώτα ζευγάρια Έρεβος και Νύχτα, Αιθέρας και Ημέρα είναι μορφές πλασμένες από τα κυρίαρχα φαινόμενα της ατμόσφυρας όπως διαπιστώθηκαν αρχικά από τον άνθρωπο μέσα στη φύση και πριν την επιστήμης. Πρόκειται για αρχικές μορφές που συνέχεια θα τις αναγνωρίζουμε σε κάθε θεογονική σύνθεση ανάμεσα στην αρχέγονη τιτανογενιά, κάτω από ονόματα όπως του Τάρταρου, του Υπερίωνα, του Αστραίου, της Λητώς, της Φοίβης κλπ.
 Με τον Αιθέρα και τη Ημέρα σαν παιδιά της Νύχτας φανερώνεται η προεπιστημονική γνώση ότι η νύχτα διαδέχεται την ημέρα, ότι το σκοτάδι παραχωρεί τη θέση του στο φως. 

Ύπνος- Ερμής -Θάνατος 

Ο Ύπνος και ο Θάνατος περνούν στην φαντασία των ανθρώπων ως παιδιά της Νύχτας δηλαδή αναφέρονται στην περιοχή του σκοτεινού και απόκρυφου. Από αυτό το σημείο αρχίζει και η μεταφορά, η Απάτη και η Έρις ως παιδιά της Νύχτας βγαίνουν από το σκοτεινό και απόκρυφο όχι σαν φυσικό φαινόμενο αλλά σαν πνευματικό. Το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά της Έριδας, Πόνοι, Λήθη, Λιμός, Μάχες, Φόνοι, Δυσνομία. 

Στον Ησίοδο η διαμόρφωση του Κόσμου ξεκινά από τη Γη. Αυτή γεννά όλα τα μέρη του σύμπαντος. Οι απόγονοι της Γης και του Ουρανού Τιτάνες, Γίγαντες, Εκατόγχειροι, Κύκλωπες είναι μορφές όχι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, είναι μυθοπλασίες που δίνουν πρόσωπο σε άμεσα φυσικά φαινόμενα και σώματα, π.χ. στεριές, θάλασσες, ποτάμια, ήλιο, φεγγάρι.
 

Η πολυμορφία και πολυωνυμία εξηγούνται από παράλληλες και διαδοχικές στο χώρο και στο χρόνο μυθοπλασίες μιας βασικής ιδέας π.χ. δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε τον κύριο των υδάτων στα χαρακτηριστικά και στα ονόματα του Ωκεανού, του Πόντου, του Νηρέα και του Ποσειδώνα.  Ανάλογα μπορούμε να σκεφτούμε και για τον Ουρανό, τον Κρόνο, το Δία ή για τον Υπερίωνα, τον Ήλιο, τον Απόλλωνα ή για τη Φοίβη, τη Σελήνη, την Εκάτη, την Άρτεμη. 

Σε όλες τις θεογονίες αναφέρεται η διαδοχή στην εξουσία του κόσμου σε έναν καινούριο θεό από ένα παλαιότερο, που είναι ο νέος κυβερνήτης του κόσμο, όχι όμως ο δημιουργός του, ούτε και ο αρχαιότερος από τους άλλους.  Ο Δίας δηλαδή έχει προγόνους που ενσαρκώνουν βασικές φυσικές δυνάμεις, απλές χωρίς ανώτερα ηθικά γνωρίσματα, ενώ αυτός ως νεώτερος φανερώνεται όχι μόνο πιο δυνατός άλλα και πιο σοφός. Η επικράτηση του Δία δεν εξυπηρετεί μόνο την προβολή του μεγάλου θεού της λατρείας, ως φορέα ανώτερων αξιών και την επικράτησή του πάνω στους παλαιότερους θεούς αλλά υποδηλώνει και την είσοδο σε μια ιστορική περίοδο όταν οι άνθρωποι οργανώνονται και καλλιεργούν τη γη και εξαρτώνται περισσότερο από τις μετεωρολογικές συνθήκες.