Γενικά περί Θεογονίας

Χάος

 

Οι μύθοι που αρχίζουν με τη γένεση του κόσμου άλλους με το Χάος, άλλος με τον Τάρταρο, άλλος με τη Νύχτα, το Έρεβος, άλλος με τον Αέρα ή τον Ωκεανό, για τον προεπιστημονικό άνθρωπο που τους διατύπωσε δεν διαφέρουν στην θεογονική τους αρχή τόσο πολύ, όσο φαίνεται με μας σήμερα με τη σύγχρονη αντίληψη για τα πράγματα του κόσμου.Θα λέγαμε μάλιστα ότι με όλες αυτές τις θεογονικές αρχές ο προεπιστημονικός άνθρωπος επιχειρεί να κατανοήσει την ίδια κατάσταση , δηλαδή την προκοσμική μορφή που τη φαντάζεται χαοτική, σκοτεινή, υγρή, ασταθή και χωρίς καθαρά περιγράμματα. Οι παραλλαγές πάνω σε αυτό το μοναδικό νόημα εξηγούνται από το γεγονός ότι κάθε μυθοπλάστης είναι προσδιορισμένος από το ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον του, ακριβέστερα από το κύριο γνώρισμά του, για να δώσει την προτεραιότητα σε ένα από τα φυσικά σώματα ή φαινόμενα. 

Νύχτα

 

Η ησιόδεια περιγραφή της γενιάς του Χάους περιέχει στοιχεία και από εμπειρίες του φυσικού κόσμου και αλληγορίες πάνω σε φαινόμενα του ηθικού βίου. Τα πρώτα ζευγάρια Έρεβος και Νύχτα, Αιθέρας και Ημέρα είναι μορφές πλασμένες από τα κυρίαρχα φαινόμενα της ατμόσφυρας όπως διαπιστώθηκαν αρχικά από τον άνθρωπο μέσα στη φύση και πριν την επιστήμης. Πρόκειται για αρχικές μορφές που συνέχεια θα τις αναγνωρίζουμε σε κάθε θεογονική σύνθεση ανάμεσα στην αρχέγονη τιτανογενιά, κάτω από ονόματα όπως του Τάρταρου, του Υπερίωνα, του Αστραίου, της Λητώς, της Φοίβης κλπ.
 Με τον Αιθέρα και τη Ημέρα σαν παιδιά της Νύχτας φανερώνεται η προεπιστημονική γνώση ότι η νύχτα διαδέχεται την ημέρα, ότι το σκοτάδι παραχωρεί τη θέση του στο φως. 

Ύπνος- Ερμής -Θάνατος 

Ο Ύπνος και ο Θάνατος περνούν στην φαντασία των ανθρώπων ως παιδιά της Νύχτας δηλαδή αναφέρονται στην περιοχή του σκοτεινού και απόκρυφου. Από αυτό το σημείο αρχίζει και η μεταφορά, η Απάτη και η Έρις ως παιδιά της Νύχτας βγαίνουν από το σκοτεινό και απόκρυφο όχι σαν φυσικό φαινόμενο αλλά σαν πνευματικό. Το ίδιο συμβαίνει και με τα παιδιά της Έριδας, Πόνοι, Λήθη, Λιμός, Μάχες, Φόνοι, Δυσνομία. 

Στον Ησίοδο η διαμόρφωση του Κόσμου ξεκινά από τη Γη. Αυτή γεννά όλα τα μέρη του σύμπαντος. Οι απόγονοι της Γης και του Ουρανού Τιτάνες, Γίγαντες, Εκατόγχειροι, Κύκλωπες είναι μορφές όχι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους, είναι μυθοπλασίες που δίνουν πρόσωπο σε άμεσα φυσικά φαινόμενα και σώματα, π.χ. στεριές, θάλασσες, ποτάμια, ήλιο, φεγγάρι.
 

Η πολυμορφία και πολυωνυμία εξηγούνται από παράλληλες και διαδοχικές στο χώρο και στο χρόνο μυθοπλασίες μιας βασικής ιδέας π.χ. δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε τον κύριο των υδάτων στα χαρακτηριστικά και στα ονόματα του Ωκεανού, του Πόντου, του Νηρέα και του Ποσειδώνα.  Ανάλογα μπορούμε να σκεφτούμε και για τον Ουρανό, τον Κρόνο, το Δία ή για τον Υπερίωνα, τον Ήλιο, τον Απόλλωνα ή για τη Φοίβη, τη Σελήνη, την Εκάτη, την Άρτεμη. 

Σε όλες τις θεογονίες αναφέρεται η διαδοχή στην εξουσία του κόσμου σε έναν καινούριο θεό από ένα παλαιότερο, που είναι ο νέος κυβερνήτης του κόσμο, όχι όμως ο δημιουργός του, ούτε και ο αρχαιότερος από τους άλλους.  Ο Δίας δηλαδή έχει προγόνους που ενσαρκώνουν βασικές φυσικές δυνάμεις, απλές χωρίς ανώτερα ηθικά γνωρίσματα, ενώ αυτός ως νεώτερος φανερώνεται όχι μόνο πιο δυνατός άλλα και πιο σοφός. Η επικράτηση του Δία δεν εξυπηρετεί μόνο την προβολή του μεγάλου θεού της λατρείας, ως φορέα ανώτερων αξιών και την επικράτησή του πάνω στους παλαιότερους θεούς αλλά υποδηλώνει και την είσοδο σε μια ιστορική περίοδο όταν οι άνθρωποι οργανώνονται και καλλιεργούν τη γη και εξαρτώνται περισσότερο από τις μετεωρολογικές συνθήκες.