Οι Τρεις Χάριτες

Έρως και τρεις Χάριτες - Raphael 1517-18

Οι Χάριτες ήταν Θεές της σωματικής χάρης και της ομορφιάς. Ήταν οι πιο ευγενείς και αγνές υπάρξεις στη Γη. Ήταν το ιδανικό της σεμνότητας, «Χάρις» σήμαινε πρώτα πρώτα χαρά που εκπέμπει κάποιος. Η Χάρις ήταν ακόμη συνώνυμο της ίδιας της χάρης.

Οι Χάριτες ήταν κόρες του Δία και της Ωκεανίδας Ευρυνόμης. Υπήρχαν όμως και άλλες εκδοχές. Μητέρα τους θεωρείται η Ήρα ή η Ευνομία ή η Λήθη, ή η Αφροδίτη και πατέρας τους ο Ουρανός ή ο Διόνυσος. Επίσης θεωρούνταν σύζυγοι μεγάλων θεών.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή οι Χάριτες ήταν κόρες του Ήλιου και της Αίγλης, που με τις ακτίνες τους εξωράιζαν τη φύση, χαροποιούσαν τα  έμψυχα και γέμιζαν τη γη και τους ανθρώπους με δώρα και αγαθά.
 Υπήρχαν πολλές εκδοχές σχετικά με το πόσες ήταν και πως ονομάζονταν και αυτές διέφεραν από τόπο σε τόπο. Πριν την εποχή του Ησίοδου οι Χάριτες ήταν μία ή δύο και ήταν γνωστές ως σύζυγοι μεγάλων θεών ή ως θεότητες στην υπηρεσία της Αφροδίτης.  
Πρώτος ο Όμηρος αναφέρει τη Χάρη ως σύζυγο του Ήφαιστου. Διηγείται επίσης ότι μια από τις Χάριτες παντρεύτηκε ο Ύπνος, την οποία  είχε υποσχεθεί η Ήρα ως αντάλλαγμα  για να κοιμίσει κρυφά εκείνος  τον Δία και να μπορέσουν οι θεοί να ασχοληθούν με τον πόλεμο της Τροίας. 

 Σύμφωνα με τον Ησίοδο οι Χάριτες είναι τρεις, η Αγλαΐα, η Θάλεια και η Ευφροσύνη και κατοικούσαν στον Όλυμπο και από εκεί κανόνιζαν τα πάντα. Ήταν απαραίτητες στα συμπόσια των θεών, χωρίς αυτές οι κάτοικοι του Ολύμπου ούτε γλεντούσαν ούτε χόρευαν. Οι Χάριτες βρίσκονταν πολύ συχνά με τις Μούσες αλλά είχαν σχέσεις και με άλλους θεούς και θεές που ήταν πάντοτε αγαθές και καμιά έριδα δεν τις διατάρασσε ποτέ. 
 Συχνά συνόδευαν το Δία και την Ήρα, αλλά βρίσκονταν και με τη Δήμητρα, τον Ερμή, την Αθηνά, τον Ήφαιστο. Όταν ο Απόλλωνας άρχισε να κρούει τη λύρα του, πριν καλά καλά γεννηθεί, οι Χάριτες έστηναν χορό μαζί με άλλες θεές.

1. Οι τρεις Χάριτες στο άγαλμα της  Αφροδίτης

Σύμφωνα με τον Παυσανία"οι Χάριτες ανήκουν περισσότερο στην Αφροδίτη από ότι  σε κάθε άλλη θεότητα". Ο μύθος μας διηγείται ότι  οι Χάριτες έλουζαν τη θεά, την αρωμάτιζαν και την έντυναν με το "αμβρόσιο πέπλο" που το ύφαιναν οι ίδιες όπως αναφέρει ο Όμηρος.

Τόποι λατρείας ήτα πολλά μέρη της Ελλάδας, στην Αθήνα, μάλιστα υπήρχε στην Ακρόπολη ναός τους. Το αρχαιότερο ιερό τους ήταν στον Ορχομενό της Βοιωτίας. Μάλιστα λέγετε και ο πιο κάτω μύθος :

«  μια μέρα σε κείνη την μακρινή εποχή οι κάτοικοι του Ορχομενού είδαν να πέφτουν από τον ουρανό τρεις μεγάλες πέτρες ολόλευκες σαν τα βότσαλα που βγάζει η θάλασσα, αλλά τεράστιες. Κατάπληκτοι κάλεσαν τους σοφούς και τους Μάντεις να εξηγήσουν το φαινόμενο και κείνοι απάντησαν: αυτές οι τρεις πέτρες συμβολίζουν τις τρεις Χάριτες, δηλαδή τις τρεις θεές της φύσης. Στο αρχαιότερο ιερό τους, στον Ορχομενό, υπήρχαν και οι ακατέργαστες πέτρες, που είχαν πέσει από τον ουρανό. 

2. Τρεις Χάριτες σε πήλινο αγγείο 380-360 π.Χ.- Λούβρο

 Η Αγλαΐα  εμπνέει την ομορφιά, τη δόξα, την καλαισθησία, τη μεγαλοπρέπεια και την λαμπρότητα,  η  Ευφροσύνη  εμπνέει τη χαρά, την ευθυμία, το κέφι και το τραγούδι και η Θάλεια, θεά της αγάπης της αρμονίας, της βλάστησης και της αφθονίας.  

 Ήταν και οι τρεις πανέμορφες κοπέλες που την ημέρα μεταμορφωνόντουσαν σε πέτρες ενώ τη νύχτα έβγαιναν και χόρευαν αρμονικά, τραγουδούσαν γλυκύτατα και απάγγελλαν ποιήματα ερωτικά. Ο Ησίοδος εκθειάζοντας την ομορφιά τους αναφέρεται στο πόσο όμορφο ήταν το βλέμμα τους κάτω από τα φρύδια τους, και ότι όπου έριχναν τη ματιά τους, έσταζε ο έρωτας και παρέλυαν τα μέλη. 
Τα κυριότερα σύμβολά τους είναι τα λουλούδια, οι καρποί και η βλάστηση. Οι Χάριτες ως συνοδοί της Αφροδίτης φέρουν μυρτιές, σύμβολο της αθανασίας και της αγάπης.  Η ποίηση η μουσική, ο χορός και το τραγούδι, από την έμπνευση μέχρι την πράξη, οφείλουν πολλά στις Χάριτες. 
Ο κύριος ρόλος τους ήταν να δίνουν την ομορφιά, τη γοητεία και την καλοσύνη, στις νεαρές γυναίκες και την χαρά και  την αίσθηση της ευεξίας στους ανθρώπους γενικότερα.Συνδέονται με τις Εννέα Μούσες οι οποίες θεωρούνται προστάτες της μουσικής, της ποίησης και του χορού. Οι ποιητές εμπνέονταν από τις Μούσες, αλλά η εφαρμογή των μηνυμάτων τους στον εξωραϊσμό της  ζωής  και στη διασκέδαση είναι έργο των Χαρίτων με τα τραγούδια τους.   
 
 Διηγούνται ότι κάποτε πέρασε από τον Ορχομενό ένας πανέμορφος πρίγκιπας, ο οποίος πήγαινε στο πρώτο Μαντείο του Απόλλωνα, στην Τεγύρα. Ο νεαρός πρίγκιπας είχε μεγάλη επιθυμία να μάθει το πεπρωμένο του. Όμως η νύχτα τον πρόλαβε στο δρόμο του Ορχομενού. Θα μπορούσε να ζητήσει φιλοξενία στο παλάτι του Φλεγύα, αλλά η περιέργειά του και η επιθυμία του να φτάσει στο Μαντείο ήταν τόσο δυνατή που προτίμησε να συνεχίσει το δρόμο του μέσα στη νύχτα.

Η σελήνη, φίλη της καρδιά του, όπως έλεγε ο νεαρός ταξίδευε στο στερέωμα μαζί του και του φώτιζε το δρόμο.    Περνώντας μπροστά από την Ακιδαλία κρήνη άκουσε το κελάρυσμα του νερού και τη φωνή από κάποιο νυχτοπούλι τρομαγμένο. Η σελήνη τον κοιτούσε από ψηλά με δυο μεγάλα μάτια ορθάνοιχτα και ένα πλατύ χαμόγελο. Σε κάποια στιγμή άκουσε τον ήχο από κάποιο τραγούδι. Στην αρχή έμοιαζε να 'ρχεται από μακριά, μα σιγά σιγά πλησίαζε.  Ξαφνικά φάνηκαν μπροστά του τρεις υπέροχες κοπέλες που τραγουδούσαν γλυκά και χόρευαν, κάνοντας τα πέπλα τους να ανεμίζουν σα να ΄χανε φτερά, έτοιμες να πετάξουν.

Αυθόρμητα ο πρίγκιπας έβγαλε τη από τον κόρφο του τον αυλό κι άρχισε να παίζει…. Εκείνος έπαιζε σα μαγεμένος και κείνες χόρευαν όλη τη νύχτα. Με την αυγή χάθηκαν, μα ο πρίγκιπας έμεινε εκεί με τον αυλό του να παίζει. Μια ηλικιωμένη γυναίκα τον πλησίασε, τον πήρε από το χέρι και τον οδήγησε σε μια σπηλιά. Τον έβαλε πάνω σε ένα μαλακό κρεβάτι λέγοντάς του « Κοιμήσου, γιε μου, κοιμήσου, γιατί είσαι κουρασμένος». Από τότε και κάθε βράδυ οι Χάριτες έπιαναν το χορό γύρω από την Ακιδαλία Κρήνη, ενώ ένας όμορφος πρίγκιπας τις συνόδευε με τη μουσική του αυλού.

Οι τρεις Χάριτες ήταν το πρότυπο, το όνειρο όλων των κοριτσιών του Ορχομενού. Ήθελαν να αποκτήσουν τη χάρη τους, τη μόρφωσή τους και τις αρετές τους. Αυτό ήταν αρκετά δύσκολο και μόνο η Χλώρη, που ήταν κόρη του άρχοντα Αμφίονα, μπορούσε να συγκριθεί μαζί τους. Καμιά δεν έγραφε ποιήματα όπως αυτή, καμιά δε χόρευε με τόση αρμονία όπως η Χλώρη. Οι τρεις Χάριτες ζήτησαν από τους θεούς να ανταμείψουν την προσπάθειά της και τους κόπους της ώστε να φτάσει στην τελειότητα. Οι θεοί της χάρισαν τη φήμη της τέλειας γυναίκας και μια βασιλική κορώνα, έτσι ο βασιλιάς της Πύλου, ο Μηλέας, όταν το έμαθε ήρθε στον Ορχομενό και την πήρε γυναίκα του.

  Οι Ορχομένιοι τους έχτισαν ναό και λάτρευαν τις τρεις Χάριτες γιατί ήταν δικές τους θεές, γέννημα θρέμμα του τόπου τους. Ήταν αυτές που βοηθούσαν τις τύχες των κοριτσιών, γι’ αυτό και ο ναός τους ήταν γεμάτος από χρυσά αφιερώματα.  Όπου κι αν συναντάμε περιγραφές ή αγάλματα των Χαρίτων είναι ντυμένες με μακρύ πολύπτυχο χιτώνα με ζώνη στη μέση. 

3. Αγνύθα με το όνομα της Ευρυνόμης

Από τις ανασκαφές που έγιναν στο ιερό ήρθε στην επιφάνεια μια αγνύθα- κεραμικό υφαντικό  βάρος-με την επιγραφή "Ευρυνόμη", την μητέρα των χαρίτων.  Από τις ανασκαφές που έγιναν στο θέατρο βρέθηκαν χορηγικά μνημεία που σχετίζονται με τα Χαριτήσια.  

Χαιρετώντας τις Χάριτες ο Θηβαίος ποιητής Πίνδαρος γράφει:

«Μαζί σας όταν βρίσκεται κανείς

το καθετί είναι τερπνό και γλυκό

και χάρη σε σας ο άνδρας γίνεται

σοφός, ωραίος, ένδοξος…»

4. Αρχαιολ. Μουσείο Άγκυρας Τρεις Χαριτες

Ο Πάμφως θρυλικός  ποιητής και μουσικός, ήταν ο πρώτος ποιητής συνέθεσε άσμα για τις Χάριτες. Τη σχέση των Χαρίτων με τη μουσική μαρτυρείται από  το άγαλμα του Απόλλωνα στη Δήλο, ο Κολοσσός των Ναξίων, ένα τεράστιο άγαλμα του Απόλλωνα, ύψους 9,5 περίπου μέτρων, των αρχών του 6ου αι. π.Χ., όπου ο θεός, με το «Περί Μουσικής» έργο του Πλούταρχο,  παριστανόταν όρθιος κρατώντας στο ένα του χέρι τόξο και στο άλλος τις τρεις Χάριτες, που καθεμιά τους κρατούσε και ένα μουσικό όργανο, αυλό, σύριγγα και λύρα.  

 Οι Χάριτες λατρεύτηκαν σε όλη την Ελλάδα και σε όλο το τότε γνωστό κόσμο. Σύμφωνα με την παράδοση η λατρεία τους ξεκίνησε από τον Ορχομενό των Μινύων. Κατά τον Παυσανία ο Ετεοκλής, βασιλιάς του Ορχομενού και γιος του Κηφισού, ήταν ο πρώτος που προσφέρει θυσίες στις τρεις Χάριτες, οργανώνει και καθιερώνει τα της λατρείας τους στο ιερό τους, όπου υπήρχαν οι ακατέργαστες πέτρες και αργότερα την εποχή του Παυσανία  αγάλματα των Χαρίτων.   
Το ιερό των Χαρίτων ήταν, σύμφωνα με τον Παυσανία, κοντά στο ναό του Διονύσου, λίγο πιο πέρα από το θολωτό τάφο του Μινύα, στο ναό της Σκριπούς.  

.

10. Χορηγικό μνημείο βρέθηκε στο θέατρο

 

Οι Ορχομένιοι στο θέατρό τους γιόρταζαν τα « Χαριτήσια », τριήμερες γιορτές  αφιερωμένες  στις τρεις Χάριτες, με ποιητικούς, μουσικούς και ιππικούς αγώνες. Ήταν γυναικεία γιορτή, γι’ αυτό έπαιρναν μέρος όλες οι γυναίκες και σε όλες τις εκδηλώσεις, ακόμα και στους ιππικούς αγώνες. Τις  νύχτες οι πιστοί χόρευαν και προσέφεραν γλυκίσματα φτιαγμένα από αλεύρι και μέλι. Ορισμένοι συγγραφείς ισχυρίζονται πως τα Χαριτήσια ήταν πραγματικά μυστήρια και λατρεύονταν οι τρεις Χάριτες ως θεότητες της φύσης,  οι οποίες προσέφεραν γονιμότητα στο φυτικό κόσμο!!! Οι γυναίκες που έπαιρναν μέρος στη γιορτή έφερναν γλυκά και τα άφηναν γύρω από την Ακιδαλία πηγή. Ένα έθιμο που κράτησε μέχρι και τους πρώτους μετά χριστιανικούς χρόνους.

Εικ. 5

6. Σκαλιστές μαρμάρινες πέτρες από το ναό των Χαρίτων

Στο μοναστήρι της Σκριπούς βρίσκονται εντοιχισμένες επιγραφές που μνημονεύουν μουσικούς αγώνες προς τιμήν των Χαρίτων οι οποίες προέρχονται κατά πάσα πιθανότητα από το θέατρο. Αναγράφονται τα ονόματα, τα επαγγέλματα και τις πατρίδες τους. Μαθαίνουμε ότι στους αγώνες των Χαριτησίων  έπαιρναν μέρος κιθαρωδοί, αυλητές, σαλπιστές, κήρυκες, ποιητές, κωμωδοί, ραψωδοί, τραγικοί και καλλιτέχνες γενικά από όλα τα μέρη της Ελλάδας, ακόμα και από την Μικρά Ασία και της Ιταλίας. Από τα βάθρα χορηγικών μνημείων που βρέθηκαν στο θέατρο κατά τις ανασκαφές πληροφορούμαστε τα ονόματα των αγώνων: Χαριτήσια και Διονύσια- Αγριώνια.  
Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες όλων των φυλών της γης και όλων των εποχών έχουν δημιουργήσει τεράστιας αξίας έργα που σχετίζονται με τις τρεις Χάριτες. Έργα ποιητικά, λογοτεχνικά, ζωγραφικής, γλυπτικής και ψηφιδωτά τα οποία κοσμουν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. 

7. "Οι Τρεις Χάριτες", Raphael, 1504-1505, μουσείο Conde, Chantilly, Γαλλία.

8. ΟΙ Χάριτες στολίζουν τη Γη - Μουσείο Γλασκόβης

εικ. 9

Peter Paul Rubens

Γλυπτό του Jan Baptiste Carpeaux

Οι εικ. 1 έως 10τις δανείστηκα από το βιβλίο " ΟΡΧΟΜΕΝΟΣ ΒΟΙΩΤΑ -ΙΣΤΟΡΙΑ- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ" Κων/νου Τσάπρα, οι υπόλοιπες από το Orxomenos press.

Βιβλιογραφία: Τα βιβλία Ορχομενός, Μινύες  και Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας Βοιωτίας τηςΤότα Τσάκου Κονβερτίνο, Δάλκας,

Wikipedia