Ο μύθος της εύρεσης του Μαντείου του Τροφωνίου της Λιβαδειάς

Μεγάλο κακό έπεσε κάποτε στη Βοιωτία. Δύο χρόνια είχε να βρέξει και τα σπαρτά δεν φύτρωσαν και οι κάτοικοι υπέφεραν. Αποφάσισαν οι βοιωτικές πόλεις να στείλουν αντιπροσώπους στο μαντείο των Δελφών τους «θεωρούς» για να ζητήσουν βοήθεια από το θεό Απόλλωνα. Η Πυθία είπε ότι μόνο στο μαντείο του Τροφωνίου, στη Λιβαδειά θα μπορούσαν να πάρουν βοήθεια.

Οι Βοιωτοί αντιπρόσωποι ακολούθησαν την πρόταση της Πυθίας, έφτασαν στη Λιβαδειά, αλλά δεν μπόρεσαν να βρουν το μαντείο του Τροφωνίου. Ψάχνουν παντού χωρίς αποτέλεσμα. Τότε ο γεροντότερος των «θεωρών», ο Σάων*, από το Ακραίφνιο, παρατήρησε ένα σμήνος μελισσών** και τότε φωτισμένος από υπερφυσική έμπνευση, αποφάσισε να το ακολουθήσει. Οι μέλισσες μπήκαν σε ένα σπήλαιο, μπήκε και ο Σάων μέσα και εκεί ανακάλυψε το ιερό.

Εκεί ο Σάων διδάσκεται από τον Τροφώνιο την ιερουργία, γίνεται έτσι ο πρώτος ιερέας, θυσιάζει και παίρνει τον σωτήριο χρησμό. Ο βοιωτικός ουρανός, χάρη στις υποδείξεις του μαντείου, γέμισε από σύννεφα και μια ευλογημένη βροχή πότισε με χοντρές ψιχάλες τη διψασμένη γη. Ξανάρθε η χαμένη ζωή, τα γεννήματα και τα άλλα αγαθά πλημμύρισαν και πάλι.

Αυτά διέσωσε η αρχαία παράδοση, την οποία αναφέρει ο Παυσανίας σχετικά με την ανακάλυψη του άντρου του Τροφωνίου για την έναρξη της λειτουργίας του ή καλύτερα να πούμε για την επαναλειτουργία του. Προφανώς είχε ξεχαστεί για κάποιο διάστημα το ιερό και ο Σάων με την επίσκεψή το έθεσε σε επαναλειτουργία του αφού διδάχτηκε από τον Τροφώνιο το τελετουργικό.

 

Το όνομα «Σάων» συνήθως ετυμολογείται από το ρήμα σώζω, ως συνώνυμο του Σωτήρ. Με την έννοια του «Σωτήρ», το συναντούμε ως επίθετο διαφόρων θεών, στα προσωνύμια Σαώτης Ζευς και Σαώτης Διόνυσος. Υπάρχει και το ρήμα σάω, που έχει την έννοια κοσκινίζω τους καρπούς. Στο μύθο εδώ συναντιούνται και οι δυο ερμηνείες, δηλαδή ο Σάων (αυτός που κοσκινίζει καρπούς) αναζητά να βρει λύση στη σιτοδεία δηλαδή  να σώσει τους Βοιωτούς, γίνεται Σάων (Σωτήρ) (Λεβαδειακή Τριλογία, Σπ. Φλώρος).

Αργότερα η έννοια του Τροφώνιου ταυτίστηκε με το Δία, γι’ αυτό και πήρε το όνομα « Ζευς Τροφώνιος» και το μαντείο «Τροφωνίου Διός» Έτσι το αναφέρει ο Στράβων και οι νεότεροι Ησύχιος (5^ος αι. μ.Χ. και Φώτιος (9^ος αι. μ.Χ.). 

 

 

**Κατά τους αρχαίους οι «μέλισσες»συμβολίζουν τις ψυχές, που έζησαν στη γη με δικαιοσύνη και επιστρέφουν στον ουρανό ικανοποιημένες, διότι έφεραν εις πέρας το θεάρεστο έργο. Ο Σάων ακολούθησε την πορεία των μελισσών, ακολούθησε την οδό των μακαρίων ψυχών, την οδό προς το σπήλαιο που συμβολίζει την κάθοδο προς τον Άδη, και εκεί συνάντησε τον Τροφώνιο  (Λεβαδειακή Τριλογία- Σπ. Φλώρος).

 

Με αφορμή τον πιο πάνω μύθο ας δούμε τις μέλισσες στην Ελληνική Μυθολογία.

 

Σύμφωνα με έναν αρκετά διαδεδομένο μύθο, η Ρέα αποφάσισε μετά από συμβουλή της Γαίας και του Ουρανού να γεννήσει τον Δία μακριά από τον Κρόνο, ώστε να μην τον καταβροχθίσει όπως έκανε και με τα πέντε προηγούμενα παιδιά τους. Η Ρέα γέννησε τον Δία στο Δικταίο Άντρο, σπήλαιο στην οροσειρά Δίκτη της Κρήτης. Έπειτα ανέθεσε την προστασία και την ανατροφή του βρέφους στους Κουρήτες (χθόνιοι δαίμονες) και τις Δικταίες Νύμφες (Ορεάδες νύμφες της Δίκτης).

Η νύμφες Αμάλθεια και Μέλισσα, κόρες του Μελισσέα που ήταν Βασιλιάς της Κρήτης, γηραιότερος και αρχηγός των Κουρητών, τάιζαν τον Δία με γάλα, και μέλι.

Η Μέλισσα ανέθρεψε τον Δία με ιδιαίτερη φροντίδα και ταΐζοντας τον μέλι ώστε να μεγαλώσει γρηγορότερα και να διεκδικήσει την θέση του ανάμεσα στους Θεούς. Ο Δίας αγάπησε το μέλι και μάλιστα ένα από τα ονόματά του είναι “Μελιττεύς” προς τιμήν της τροφού του Μέλισσας. Λέγεται μάλιστα πως οι μέλισσες εναπόθεταν μέλι απευθείας στο στόμα του Δία με την χάρη της Μέλισσας, και από αυτή ονομάστηκε το γνωστό σε όλους μας έντομο, καθώς και όλες οι νύμφες τροφοί του Δία που την διαδέχτηκαν.

Όταν ο Κρόνος αντιλήφθηκε τον ρόλο της Μέλισσας στην διάσωση του Δία, εξοργίστηκε και την μεταμόρφωσε σε γαιοσκώληκα. Ο Δίας την λυπήθηκε και την μεταμόρφωσε ξανά, αυτή την φορά σε μέλισσα.

Μέλισσες, οι ιέρειες της θεάς Δήμητρας

Οι Θεές και η Μέλισσα

Εκτός από την Δήμητρα, και άλλες θεές ή θεότητες της αρχαίας Ελλάδας ονόμαζαν τις ιέρειες τους Μέλισσες. Η μέλισσα ήταν ένα από τα εμβλήματα της λατρείας της Πότνιας.

Πότνια θηρών – τοιχογραφία Ακρωτήρι Θήρας 1630π.Χ. Ιέρειες της Άρτεμης που ονομάζονται Μέλισσες

Πότνια (Κυρά, Δέσποινα) ήταν ένας τίτλος που έδιναν σε διάφορες θεές όπως η Αθηνά, η Δήμητρα, η Άρτεμις και η Περσεφόνη στον Μινωικό και στον Μυκηναϊκό πολιτισμό. Η “Πότνια Θηρών” (κυρά των ζώων), αρχαία τοιχογραφία της οποίας έχει βρεθεί στην Σαντορίνη, είναι η Άρτεμις, οι ιέρειες της οποίας ονομάζονταν “Μέλισσαι”. Την ίδια ονομασία είχαν και οι ιέρειες της Περσεφόνης αλλά και της Κυβέλης που ήταν η Φρυγική λατρευτική αντιστοίχιση της Ρέας. Θεά της γονιμότητας, και της αναγέννησης της φύσης.

Χρυσό σφραγιστικό δακτυλίδι από τα Iσόπατα 15ος αιώνας π.Χ.. που εικονίζει μελισσόμορφες γυναίκες σε εκστατικές χορευτικές στάσεις, μέσα σε λιβάδι με κρίνα. H μικρή μορφή ερμηνεύεται ως κατερχόμενη από τον ουρανό θεότητα. Αριστούργημα της μινωικής χρυσοχοΐας. Μουσείο Ηρακλείου.

Χρυσό κόσμημα, μουσείο Ηρακλείου , 1700- 1550 π΄Χ. Μουσείο Ηρακλείου

χρυσό κόσμημα

χρυσό πλακίδιο με απεικόνιση θεάς Μέλισσας από την Κάμειρο Ρόδου , 7ος αι. π.Χ. στο Βρετανικό Μουσείο