Ποιος ήταν ο μάντης Τροφώνιος;

Σύμφωνα με βοιωτικούς μύθους ο Τροφώνιος ήταν ένα ήρωας της Λιβαδειάς, ο οποίος κατείχε το ξακουστό σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο της αρχαιότητος μαντείο. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την καταγωγή του Τροφώνιου.  Μια εκδοχή λέει ότι ήταν γιος του Απόλλωνα και της Επικάστης και αδελφός του Αγαμήδη. Άλλη εκδοχή του μύθου είναι ότι είναι γιος του Εργίνου, βασιλιά του Ορχομενού και της Ιοκάστης

Ο Τροφώνιος και ο αδελφός του ο Αγαμήδης ήταν από τους καλύτερους αρχιτέκτονες. Σε αυτούς αποδίδουν την κατασκευή σημαντικών κτιρίων. Το  ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, που κάηκε το 548, το ιερό του Απόλλωνα στις Παγασές,  το ιερό  του Ιππίου Ποσειδώνα έξω από τη Μαντίνεια, με πελεκημένα ξύλα από δρυ, το θησαυρό του Αυγεία στην Ήλιδα, το θησαυρός του Υριέα, της Μινυακής Υρίας, κοντά στην Αυλίδα,  το σπίτι του Αμφιτρύωνα στην Θήβα και άλλα πολλά αξιόλογα έργα.

Σύμφωνα με τον Παυσανία όταν τα δυο αδέλφια κατασκεύασαν το κτίριο όπου αποθήκευε το θησαυρό του ο Υριέας, άφησαν σκόπιμα μια κρυφή είσοδο, μια άχτιστη πέτρα για να μπορούν να μπαίνουν κρυφά μέσα και να παίρνουν διάφορα κομμάτια από το κρυμμένο θησαυρό. Ο Υριέας αντιλήφθηκε ότι κάποιοι του έκλεβαν κρυφά το χρυσό του, έστησε παγίδα. Έβαλε πάνω από τα πιθάρια του με το χρυσό και το ασήμι ειδικά δόκανα που θα αιχμαλώτιζαν τον εισβολέα. Μπαίνοντας τα δυο αδέλφια το βράδυ στο κτίριο του Υριέα το δόκανο αιχμαλώτισε τον Αγαμήδη. Για να μην αναγνωριστεί ο Αγαμήδης ο Τροφώνιος του έκοψε το κεφάλι, το οποίο πήρε μαζί του και εξαφανίστηκε σε ένα χάσμα, το γνωστό βόθρο του Αγαμήδη στο άλσος της Λιβαδειάς. Από την περίοδο αυτή ο Τροφώνιος θεοποιήθηκε, ίδρυσε το γνωστό μαντείο με το όνομά του, του οποίου η φήμη ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο όταν τα δυο αδέλφια έκτισαν το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, ζήτησαν από τον Απόλλωνα να πληρωθούν για την εργασία τους και να τους δώσει ό,τι καλύτερο αυτός θεωρούσε. Ο Απόλλωνας τους ζήτησε να περιμένουν επτά ημέρες για να τους πληρώσει και μέχρι τότε τα αδέλφια έπρεπε να τρώνε και να πίνουν. Ακολούθησαν τη συμβολή του θεού. Κουρασμένοι την έβδομη μέρα ξάπλωσαν και κοιμήθηκαν. Ποτέ τους όμως δεν ξύπνησαν, οι θεοί τους χάρισαν ένα ευτυχισμένο θάνατο. Ο Απόλλωνας για αμοιβή έδωσε στον Τροφώνιο μαντικές ικανότητες.

Σύμφωνα με ένα τρίτο μύθο ο   Αγαμήδης ήταν βασιλιάς στη Στύμφαλο της Αρκαδίας. Με τη γυναίκα του Επικάστη απέκτησε δυο γιους τον Έργυνο και τον Κερκύονα. Η Επικάστη από τον πρώτο της γάμο είχε ένα γιο τον Τροφώνιο. Ο Αγαμήδης και οι γιοι τους ήσαν οι καλύτεροι αρχιτέκτονες της εποχής τους και είχαν κτίσει δεκάδες κτίρια και ναούς. Κάποτε κατασκεύασαν και τι θησαυροφυλάκιο του Αυγεία στην Ήλιδα, αφήνοντας μια άκτιστη πέτρα για να μπορούν να μπαίνουν κρυφά μέσα οι ίδιοι και να κλέβουν το χρυσάφι.

Ο Αυγείας βλέποντας το θησαυρό του να χάνεται κάλεσε το Δαίδαλο να τον βοηθήσει να πιάσει τους κλέφτες. Ο Δαίδαλος έστησε παγίδα και συνέλαβε τον Αγαμήδη. Ο Τροφώνιος για να μην αναγνωριστεί ο Αγαμήδης  του έκοψε το κεφάλι και κουβαλώντας το μαζί του έφυγε. Όμως το αίμα έσταζε και ο Αυγείας μαζί με το Δαίδαλο ακολουθώντας τις σταγόνες του αίματος κυνήγησαν τα αδέλφια Τροφώνιο και Κερκύονα. Ο Κερκύονας πήγε στην Αθήνα και ο Τροφώνιος πήγε στην Λιβαδειά και κατασκεύασε ένα υπόγειο κτίριο μέσα στη γη για να κρύβεται. Όταν ο Τροφώνιος πέθανε οι κάτοικοι της Λιβαδειάς θεώρησαν το χώρο που έζησε ο Τροφώνιος ιερό και μαντείο και το λάτρευαν από αυτή την περίοδο ως θεό.

Αργότερα η έννοια του Τροφώνιου ταυτίστηκε με το Δία, γι’ αυτό και πήρε το όνομα « Ζευς Τροφώνιος» και το μαντείο «Τροφωνίου Διός» Έτσι το αναφέρει ο Στράβων και οι νεότεροι Ησύχιος (5^ος αι. μ.Χ. και Φώτιος (9^ος αι. μ.Χ.). 

 Προς τιμή του Τροφώνιου είχαν θεσπιστεί τα Τροφώνια, αθλητικοί και μουσικού αγώνες. που κατά το τέλος της κλασσικής εποχής τα συναντάμε Τροφώνια ή Βασίλεια 

Λιχνικαΐα, δρόμενο  προς τιμή του ήρωα - θεού Τροφώνιου 

Από το βιβλίο του κ. Στάθη Βαλλά  « Το Τροφώνιο Άνδρο»

 

Η Λυχνοκαΐα ήταν ετήσιο δρώμενο της περιοδικής εορτής του πολιούχου θεού Τροφώνιου. Μια συγκεκριμένη νύχτα του χρόνου, με κάθε πιθανότητα τη νύχτα της Πανσέληνου, που συμβαίνει ανάμεσα στους σημερινούς μήνες Αύγουστο – Σεπτέμβριο, στην αρχαία Λιβαδειά διαδραματιζόταν η πολύ σπάνια και εξαιρετική εορτή της Λυχνοακΐας.

Όλη η πόλη φωτιζόταν από ένα άπλετο φως που έφεγγε καθώς χιλιάδες λύχνοι άναβαν προς τιμή του τοπικού θεού Τροφώνιου. Το ιερό σε αυτή την εκδήλωση πρωτοστατούσε. Μπορούμε να πούμε σε όλα τα μικρά βάθρα, στις μικρές σκαλιστές κόγχες, που βρίσκονται σε όλη την περιφέρεια του αρχαίου Ιερού, τοποθετούσαν τους λύχνους της ετήσιας εορτής. Η γιορτή της Λυχνοκαΐας γινόταν αποκλειστικά και μοναδικά στη Λιβαδειά και δεν εόρταζαν μόνο οι κάτοικοι της Λιβαδειάς, αλλά και όλοι οι Λειβαδίτες σε όποια χώρα κι αν ευρίσκοντο, τη συγκεκριμένη νύχτα.