Ο επισκέπτης της Λιβαδειάς αν δεν ανέβει ως
το ρέμα και αν δεν 
επισκεφτεί τις πηγές
του ποταμού της, της Έρκυνας δεν θα αισθανθεί ότι από εδώ ξεκινά το ιδιαίτερο χρώμα της πόλης και η γοητεία της. Σήμερα
βέβαια δεν υπάρχει το ιερό άλσος του Τροφωνίου, οι ναοί και τα μνημεία του,
όπως μας τα περιγράφει ο Παυσανίας. Οι αιώνες που κύλησαν, τα εξαφάνισαν όλα
και ελάχιστα λείψανα σώζονται. Όμως η φύση διατηρεί τον παλιό της χαρακτήρα και
τη φυσιογνωμία της. Συνεχίζει να προκαλεί δέος το φαράγγι του Ξηριά με τις
απρόσιτες πλευρές των γκριζοπράσινων βράχων και με τα αγριοπούλια να βγάζουν
παράξενους κρωγμούς. Στο τέλος του Ξηριά αναβλύζουν, από τα στήθια του βράχου,
οι πηγές της Έρκυνας με τα σμαραγδένια νερά τους.
Η φαντασία των αρχαίων προγόνων μας έπλασε
ένα ποιητικό μύθο για τη γέννηση του ποταμού της Έρκυνας. Λέει ότι η Έρκυνα ήταν μια όμορφη νύμφη ή κατά άλλους ήταν η κόρη, του αρχιτέκτονα και ιδρυτή
του μαντείου Τροφώνιου. Έπαιζε κοντά στην πατρική της κατοικία με την Κόρη, κόρη της θεάς Δήμητρας, θεά
της γεωργίας, και κρατούσε στα χέρια της μια χήνα. Καθώς έτρεχαν χαρούμενες με
γέλια και ξεφωνητά η χήνα ξέφυγε από τα χέρια της Έρκυνας και πέταξε σε μια
γειτονική σπηλιά. Έτρεξε τότε η Κόρη, μπήκε στη σπηλιά και μετακίνησε μια
πέτρα, για να πιάσει τη χήνα, μα ευθύς ανάβλυσαν τα νερά ενός ολόκληρου
ποταμού. Στο ποτάμι η Κόρη της Δήμητρας,
η Περσεφόνη, έδωσε το όνομα της φίλης της και το ονόμασε Έρκυνα.
Τα νερά από τότε τρέχουν ασταμάτητα πάνω
στις βελουδοπράσινες πέτρες της κοίτης τους, κατρακυλούν σε μικροκαταρράχτες,
περνώντας κάτω από τις καμάρες πέτρινων γεφυριών.
Ποια μπορεί να είναι η ερμηνεία του μύθου της Έρκυνας;
Η Έρκυνα,
της οποίας το όνομα ετυμολογείται από το ρήμα "είργνυμι" (εμποδίζω την έξοδο), αρχικά ήταν η τοπική θεότητα που
ήλεγχε τα υπόγεια ύδατα, που εμπόδιζε την άνοδό τους στην επιφάνεια της γης και
καθιστούσε αδύνατη την άρδευση του άνυνδρου τόπου. Αυτή η Δύναμη κρατούσε στα
χέρια μια χήνα, ένα πτηνό, όπως και οι θεοί π.χ. ο Δίας είχε τον αετό, ο
Απόλλωνας τον κύκνο, η Αθηνά τη γλαύκα…
Η χήνα έφυγε από τα χέρια της Έρκυνας,
μπήκε στο σπήλαιο, περιήλθε στη 
δικαιοδοσία της Περσεφόνης, της θεάς του Άδη,
δηλαδή χάθηκε για πάντα στο υποχθόνιο σκότος. Όμως η απώλεια αυτή είχε ως
συνέπεια να αναβλύσει το νερό, που είναι εξ ίσου θεϊκό.
Οι άνθρωποι αφιέρωσαν το ποτάμι στην τοπική
θεότητα, για να την εξευμενίσουν και για να εξασφαλίσουν την αδιάκοπη ροή των
υδάτων, που είναι πηγή ζωής. Από τότε η
Έρκυνα, η φοβερή Δύναμη, η « εμποδίζουσα» την εμφάνιση των υδάτων, η θεοποίηση
της ανομβρίας, μετατρέπεται σε θεότητα
της γονιμότητας, που αργότερα να ταυτίζεται με τη θεά Δήμητρα. Ο Ησύχιος λέει, ότι η λεβαδειακή γιορτή των Ερκυνίων, φαίνεται ότι ήταν γιορτή προς
τιμή της θεάς Δήμητρας.
Η
εορτή των Ερκυνίων ήταν μια τελετή κατά της ανομβρίας.
 |
Έργο Θ. Λαζαρή
|
Ο Λειβαδίτης Θεόδωρος Λαζαρής αποθανάτισε με το πινέλο του το ποτάμι και ο Κωστής Παλαμάς στη " Φλογέρα του Βασιλιά"με λυρικούς τόνους τραγούδησε τις πηγές της Έρκυνας:
"Μπήκανε στον καλόστρωτο στης Λιβαδιάς τον κάμπο,
στη Λιβαδιά, στην πολιτεία την πιθωμένη απάνου
στο έμπα μιας γκρεμόρραχης λαγκάδας, και περνώντας
τήνε ποτίζει η Έρκυνα, παιδούλα του Ελικώνα,
μικρούλα ξεροποταμιά, και γίνεται μεγάλη
σαν παίρνη κάθε χειμωνιά, με το νερό της Κρύας
πηγής που την πρωτόβγαλε, κι άλλα νερά φερμένα
κι απο λογής νεροσυρμές ανάμεσα στα βράχια.
Ω νερομάννες, ω πηγές, ω ανάβρες, ω βρυσούλες,
είσαστ' εσείς οι ξωτικές κ' εσείς οι αμαδρυάδες....
δαιμονικά και μαγικά, θέϊσσες, ξωθιές ,
μα πάντα ωραίες, όμοια πασίχαρες
και δροσοδότρες πάντα...
Το λιβαδίτικο βουνό, να το Λαφύστι! Νέοι δεσπότες δεν το πάτησαν ακόμα, με καινούρια γραφτά να το μοιράνουνε, και τα πατήματά τους ν' αφήσουνε στις πέτρες του...
Και πάει και του Τροφωνικού πανάρχαια κ' η μαντεύτρα λαλιά, στερνόλαλο πουλί στο σώπασμα των άλλων..."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου