Ο Απόλλωνας ιδρύει το Μαντείο των Δελφών

Την απόφαση ο Απόλλων να ιδρύσει μαντείο, το πρώτο στον κόσμο που να φανερώνει στους ανθρώπους την αλάθευτη βουλή το πατέρα του, την πήρε την πρώτη μέρα που γεννήθηκε. Η αρχή όμως έπρεπε να γίνει από την εκλογή του τόπου που θα κρινόταν άξιος  να φιλοξενήσει το μαντείο.

Έτσι λοιπόν μια μέρα αφήνει τον Όλυμπο και κατεβαίνει στην Πιερία…..Ας δούμε τι γράφει ο Ομηρικός ύμνος για την πορεία του Απόλλωνα ζητώντας τον κατάλληλο τόπο.

῎Η πού τή γῆ περπάτησες ἑκατηβόλε ᾿Απόλλων    σάν ἄρχισες γυρεύοντας χρηστήριο στούς ἀνθρώπους.    Στήν Πιερία στήν ἀρχή ἀπ᾿ τόν ῎Ολυμπο ἐκατέβης    τό Λέκτο τόν ἀμμουδερό παρέκαμψες    καί τούς Αἰνιᾶνες, μέσα ἀπ᾿ τῶν Περραιβῶν τή χώρα,    κι εὐθύς στήν ᾿Ιωλκό ἀφίχθης    καί στό Κηναῖο τῆς καραβοξακουσμένης Εὔβοιας ἀποβιβάστης.    Στοῦ Ληλάντου τήν πεδιάδα ἐστάθης,    ὅμως δέ σ᾿ ἄρεσε δῶ ναό κι ἄλση δεντρόφυτα νά φτιάσης.    ῎Ετσι τόν Εὔριπο περνᾶς ἑκατηβόλε ᾿Απόλλων    στό ἅγιον ὅρος τό χλοερό ἀνεβαίνεις    καί στή Μηκαλησσό ἀπό αὐτό διαβαίνεις    καί στήν Τευμησσό, μέ τό παχύ χορτάρι.   Στῆς Θήβας τής πυκνόδασης τόν τόπο καταφθάνεις    ὅπου ἄνθρωπος δέν ἔμενε κανείς στήν ἅγια ἀκόμα Θήβα    κι οὔτε ὑπῆρχαν ἀτραποί οὔτε ὑπῆρχαν δρόμοι    μά ἕνα δάσος ἤτανε ὁ σιτοβολών τῆς Θήβας.   Μπροστά προχώρησες λοιπόν ἑκατηβόλε ᾿Απόλλων    στήν ᾿Ογχηστό ἐστάθης,    στοῦ Ποσειδῶνα τό ἄλσος τό λαμπρό.    

……………………………………………………………………………………………………………

 Κι ἄλλο προχώρησες μπροστά ἑκατηβόλε ᾿Απόλλων.    Στόν Κηφισό εὑρέθηκες μέ τήν ὡραία κοίτη    πού ἀπ᾿ τή Λίλαια τό καλλίρροο νερό του ἀναβρύζει.    Τόν πέρασες ῾Εκάεργε ὡς καί τήν πολύπυργη ᾿Ωκαλέη,    στόν ῾Αλίαρτο ἔφτασες ἀπό κεῖ, μέ τό πολύ χορτάρι    πάτησες στήν Τελφοῦσα». 

Εδώ ο Απόλλωνας πιστεύει ότι βρήκε τον τόπο που γύρευε. Το κελάρυσμα το νερού, τα πυκνά δέντρα, το βουνό από πάνω, τι άλλο ήθελε; Φωνάζει την Τυλφούσα νύμφη που εξουσίαζε τα νερά και ρης φανερώνει την απόφασή του, να χτίσει εκεί μαντείο. Και για να χάνει καιρό χαράζει με μεγάλες πέτρες  τα όρια του, ώστε να γίνει φαρδύ και μακρύ.

«……Σάν τά ᾿δε αὐτά, μές στήν καρδιά χολώθηκε ἡ Τελφοῦσα    καί λέει: "᾿Αφέντη Φοῖβε ῾Εκάεργε,    μιά ἰδέα στό νοῦ σου μέσα νά βάλω ἐγώ,    μιᾶς κι ἐννοεῖς ναό ἐδῶ περικαλλῆ νά φτιάξεις,    χρηστήριο ἀνθρώπων νά γενῆ,    ὅπου γιά σέ παντοτεινά τέλειες νά φέρνουν ἑκατόμβες.    Γι᾿ αὐτό καί γώ θά σοῦ τό πῶ καί μές στό νοῦ σου βάλτο.    Θά σέ ταράζει πάντα ἐδῶ γοργῶν ἀλόγων χτύπος,    τῶν μουλαριῶν τό πότισμα στίς ἱερές πηγές μου…..»

Κι έπειτα τους ξέρεις τους ανθρώπων, όσοι έρχονται αντί να επισκεφτούν το ναό σου και τους θησαυρούς σου, θα προτιμούν να περνούν την ώρα τους καμαρώνοντας τ΄ άλογα και  τα αμάξια των περαστικών. Πήγαινα καλύτερα στην Κρίσα, κάτω από τον Παρνασσό, Άκη ούτε άλογα θα βλέπεις ούτε αμάξια θα σου κάνουν φασαρία. Έτσι θα μπορείς να δέχεσαι χαρούμενος τα δώρα που και τις θυσίες που σου προσφέρουν οι άνθρωποι. 

Ξεγελιέται ο Απόλλωνας και της δίνει δίκιο. Παίρνει πάλι δρόμο, περνάει από τον Πανοπέα, την πολιτεία των άθεων Φλεγύων στην Κωπαΐδα και φτάνει στην Κρίσα.  

«…..Βράχος κρεμιέται πάνω του, καί κάτω    κοίλη χαράδρα ἁπλώνεται τραχειά.    ᾿Εδῶ ᾿ναι πού ᾿κρινε λοιπόν ὁ ἄναξ Φοῖβος ᾿Απόλλων,    ναό νά φτιάξει λατρευτό κι εἶπε τά λόγια αὐτά:  ῾῾Στό μέρος τοῦτο λέω ἐγώ νά στήσω ὄμορφο ναό    χρηστήριο ἀνθρώπων νά γενῆ,    τέλειες σέ μένα πάντα ἐδῶ ἑκατόμβες νά ὁδηγοῦν    χρησμούς ζητῶντας,    ὅσοι τήν πλούσια Πελλοπόνησο οἰκοῦν    καί ὅσοι τήν Εὐρώπη ἤ τά περίβρεχτα νησιά.    Γιά ὅλους δίνοντας χρησμό μέσα στόν πλούσιο ναό    τήν ἀλάνθαστη βουλή θά μαρτυρῶ᾿᾿.    ῎Ετσι ὁ Φοῖβος εἶπε ὁ ᾿Απόλλων καί τά θεμέλια βάζει    πλατειά, μακρά κι ἀτέλειωτα…….»

Εκεί δίπλα στην πηγή, που τη φύλαγε ένα πελώριο θηλυκό φίδι ( σύμφωνα με άλλες παραλλαγές του μύθου το θέλουν αρσενικό, τον πύθωνα), ήταν ένα φοβερό θεριό, που δεν άφηνε ούτε άνθρωπο ούτε ζώο να περάσει από τα μέρη εκείνα χωρίς να το φάει. Ο Απόλλωνας το σημαδεύει με την σαγίτα του και το πετυχαίνει. Το φίδι κουλουριάζεται από τους πόνους και οι κουλούρες του ξεριζώνουν δέντρα ολόγυρα, λίγο πριν ξεψυχήσει μέσα σε άγρια μουγκρητά, ο θεός του φωνάζει:  
                                                                     

« Αυτού τώρα, πάνω στο χώμα και κάτω από την πυρά του ήλιου σάπιζε   ( πύθου) για να μην κάνεις κακό στους ανθρώπους, που θα ανεβαίνουν να προσφέρουν θυσίες και να μου γυρεύουν χρησμό». Από τότε ο τόπος ονομάστηκε  Πυθώ και ο Απόλλωνας ιδρύει τα Πύθια εις μνήμη του δράκοντα που σκότωσε, η δε ιέρεια του μαντείου του θα ονομαστεί Πύθια*.

    

Ο θεός φτάνοντας στους Δελφούς και βρισκόμενος αντιμέτωπος με τον Πύθωνα συνειδητοποίησε ότι η  η Τυλφούσα** του είχε παίξει άσχημο παιχνίδι, στέλνοντάς τον σε ένα τόπο όλο βράχια και με ένα θεριό από πάνω.  Θυμωμένος τρέχει πίσω και μόλις τη βρίσκει της φωνάζει:                                     

 " Και που με γέλασες τον τόπο αυτό δε θα τον χαίρεσαι μόνο εσύ! Δίπλα στο δικό σου όνομα θα ακούγεται και στο δικό μου!» Και για να την εκδικηθεί ρίχνει  βροχή από πέτρες και χώνει την πηγή και έπειτα χτίζει βωμό δικό εκεί δίπλα δίπλα." Από τότε ειπώθηκε Τυλφούσιος  Απόλλων.

Στους Δελφούς ο Απόλλωνας ίδρυσε  το μαντείο του και τους χρησμούς τους έδινε η Πυθία, που  καθόταν, ως ιέρεια του θεού, σε ένα χρυσό τρίποδα σκεπασμένο με το δέρμα του Πύθωνα και, μασώντας φύλλα δάφνης, πρόφερε σε εξάμετρα τον χρησμό της δοσμένο από τον θεό, που ήταν πάντα σκοτεινός και αινιγματικός. Για το λόγο αυτό ο Απόλλων ονομαζόταν και Λοξίας, ως «λοξά αποκρινόμενος».

 Στους Δελφούς κατέφευγαν άνθρωποι που είχαν διαπράξει κακό εν αγνοία τους ή άθελά τους και υπέφεραν γι’ αυτό, και γενικά όσοι ήθελαν να μάθουν τι πρέπει να κάνουν για να είναι θεάρεστες οι πράξεις τους και να κερδίσουν την υποστήριξη και την εύνοια των θεών του.

 Οι πρώτοι ιερείς του Απόλλωνα

Ο Απόλλωνας διάλεξε ο ίδιος τους πρώτους ιερείς του μαντείου του. Μια μέρα είδε ένα κρητικό καράβι με εμπόρους στη θάλασσα. Ευθύς αμέσως έτρεξε κοντά του και με ένα σάλτο βρέθηκε στο κατάστρωμά του με μορφή δέλφινα. Το είδαν οι έμποροι και έχασαν τη λαλιά τους. Από κείνη τη στιγμή το καράβι έμεινε ακυβέρνητο. Νότιος άνεμος το έσπρωξε και έφτασε στο Ταίναρο, μετά πέρασε τη Μεσσηνιακή Μάνη, πέρασε την Πύλο, την Ήλιδα, την Ιθήκη, το Δόλιχο ( Λευκάδα), τη Σάμη ( Κεφαλονιά), τη Ζάκυνθο και κατέληξε στο έμπα του Κορινθιακού Κόλπου. Τότε ξαφνικά άλλαξε ο άνεμος και από νοτιάς έγινε δυνατός δυτικός και έσπρωξε το καράβι μέσα στον Κόλπο και έφτασε ακυβέρνητο στον κόλπο της Κρίσας.   Τότε το δελφίνι ξαφνικά πετάχτηκε έξω από τα καράβι με μορφή λαμπερού άστρου που φεγγοβολούσε μέσα στο φως της μέρας και από πάνω του πετάγονταν χιλιάδες σπίθες, με μια λάμψη που έφτανε στον ουρανό. Σαν μια φωτοβολίδα ανεβαίνει στο ναό, περνάει μέσα από τους τρίποδες και χώνεται στο άδυτο και γίνεται μια φλόγα μεγάλη που κάνει την Κρίσα να αστραφτοκοπά από τη μιαν άκρη ως την άλλη.

Έπειτα ο θεός, ώσπου να ανοιγοκλείσεις, τα βλέφαρά σου γυρίζει πάλι στο καράβικαι φανερώνεται στους Κρήτες και τους ζητά να γίνουν οι πρώτοι ιερείς στο ναό του. Τους λέει να το βγάλουν το καράβι στην άμμο, να μαζέψουν τα πανιά  και να πάρουν τα πράγματά τους. Στη συνέχεια να φτιάξουν ένα βωμό δίπλα στο κύμα και να προσφέρουν θυσία στον ίδιο και να τον επικαλεσθούν ως δελφίνιο Απόλλωνα, γιατί όταν  τον πρωτοαντίκρισαν είχε τη μορφή δελφινιού.

αρχαίο μονοπάτι Κίρρας - Δελφών

Στην συνέχεια η πομπή ξεκίνησε για το ναό, μπροστά ο Απόλλωνας παίζοντας κιθάρα και πίσω οι Κρήτες χτυπώντας τα πόδια τους στο ρυθμό της μουσικής, τραγουδώντας τον παιάνα, όπως τον ήξεραν στην πατρίδα τους. Έφτασαν στους Δελφούς χωρίς να κουραστούν, αλλά βλέποντας την ερημιά και τα κακοτράχαλα βράχια απογοητεύθηκαν και έκαναν τα παράπονά τους στον Απόλλωνα: 

 

« εδώ που μας έφερες στην ερημιά πώς θα μπορέσουμε να  ζήσουμε και να δεχόμαστε τους ανθρώπους; Εδώ δεν υπάρχει τίποτε ούτε αμπέλι ούτε λιβάδι. Το σκέφτηκες όταν μας έφερες μακριά από την πατρίδα μας και τους δικούς μας;»     
Και ο Απόλλωνας χαμογελώντας τους αποκρίθηκε:

«Άνθρωποι άμυαλοι, άμυαλοι ένα λόγο έχω να σας πω, ας πάρει ο καθένας σας από ένα μαχαίρι στο χέρι και δε θα προλαβαίνει πρόβατα να σφάζει. Τόσα πολλά θα κουβαλούν καθημερινά οι προσκυνητές! Μόνο να μου προστατεύεται το ναό και τον κόσμο που θα έρχεται να πάρει χρησμό να τον δέχεστε σύμφωνα με τους ορισμούς μου. Αλλιώς, αν το πάρετε πάνω σας, όπως συνηθίζουν οι άνθρωποι, και αρχίσετε τα μαλώματα και τις αδικίες να το ξέρετε θα ‘ ρθουν άλλοι να σας κυβερνήσουν, και σεις θα αναγκαστείτε να σκύψετε το κεφάλι για πάντα μπροστά τους.»

Ο πρώτος ναός του Απόλλωνα  που κτίσθηκε στην περιοχή ήταν μία πρόχειρη κατασκευή από κλαδιά δάφνης.  Ο δεύτερος ήταν φτιαγμένος από κερί μελισσών και φτερά.  Αυτό το ναό τον έστειλε ο Απόλλωνας στη χώρα των Υπερβορείων. Εκεί πήγαινε έξι μήνες το χρόνο ο Απόλλωνας με ένα άρμα που το έσερναν κύκνοι ή γύπες. Ο τρίτος φτιάχτηκε από χαλκό, από τον Ήφαιστο. Ενώ ο τέταρτος κτίσθηκε από τους μυθικούς αρχιτέκτονες Τροφώνιο και Αγαμήδη με τη βοήθεια του ίδιου του Απόλλωνα και ήταν κατασκευασμένος από πέτρα. Ο συγκεκριμένος ναός καταστράφηκε το 548 π.Χ. από πυρκαγιά και στη θέση του ανοικοδομήθηκε νέος, πολυτελέστατος και μεγαλοπρεπέστερος. 

  * Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή  της ονομασίας Πυθώ:

    η ρίζα Πυθ- μας δίνει τις λέξεις πυθμένας και πύθος= πυθάρι= βυθάρι= το βαθύ αγγείο. Στο δελφικό αλφάβητο υπάρχει συχνή εναλλαγή των χειλικών γραμμάτων ( π,β,φ) που δίνουν ομόηχες λέξεις χωρίς να αλλάζει η σημασία της λέξης. Έτσι σε αρχαίες δελφικές επιγραφές βλέπουμε να γράφεται το όνομα Φίλιππος ως Βίλιππος, η λέξη πικρός ως βικρός κλπ. Το ίδιο συμβαίνει και με το επίθετο Πύθιος. «Πύθιος» είναι Βύθιος και επειδή οι πρόγονοί μας, πολλές φορές, σε ένα όνομα περιελάμβαναν δυο σημασίες έχουμε:

α) Το φυσικό περιβάλλον της περιοχής όπου δέσποζε η Πυθώ σχηματίζει ένα βυθό.  Είτε κάποιος σταθεί στις κορυφές των γύρω πλαγιών, είτε στο μέσον, χαμηλά στον σημερινό ελαιώνα  η εντύπωση που δημιουργείται είναι ότι βρίσκεται μπροστά ή μέσα σε ένα τεράστιο φυσικό βύθισμα του εδάφους. Και επειδή η πλειοψηφία των ονομασιών και τοπωνυμιών προέρχεται από το φυσικό περιβάλλον ήταν αναπόφευκτο να ονομαστεί έτσι η πόλη που βρίσκεται σε τόσο χαρακτηριστικό τοπίο.

β) Οι αρχαίοι πίστευαν πως η μαντική ενεργεία προέρχεται από το εσωτερικό της  γης. Γι’ αυτό αρχικά τα μαντεία τους, πριν αποδοθούν στους μεταγενέστερους θεούς, ήταν αφιερωμένα στη Γαία. Ας σημειώσουμε ότι και ο μήνας του δελφικού έτους ο Βύσσιος, κατά τον οποίο και μόνο χρησμοδοτούσε η Πυθία (στους ύστερους χρόνους αυτό άλλαξε) προέρχεται από τη λέξη Βυσσός που σημαίνει Βυθός και που με το στερητικό άλφα (α) μας δίνει τη λέξη άβυσσος.

Άρα οι Πυθίες χρησμοδοτούσαν κατά τον μήνα Βύθιο και οι ίδιες θα μπορούσαν και να λέγονται, χωρίς να κάνουμε λάθος, Βυθίες λόγω του ότι λάμβαναν τη μαντική ενέργεια από τα βάθη της γης. Και άρα Πύθιος ο μαντικός Απόλλων, Πυθώ η ιερή του πόλη και Πυθίες οι ιέρειές του γιατί οι προφητικές μαντείες προέρχονταν από τα βάθη της μητέρας Γαίας) αλλά και τη φυσική διαμόρφωση του τοπίου όπου βρισκόταν και βρίσκεται το ιερό των Δελφών.

εξωκλήσι στη θέση του ιερού του Απόλλωνα

**Το Τιλφούσιο ή Τιλφώσ(σ)ιον όρος βρίσκεται στα αριστερά του δρόμου Λιβαδειάς -Θηβών, και είναι το ύψωμα της Πέτρας, εκεί που έγινε η τελευταία μάχη του αγώνα της ανεξαρτησίας κατά των Τούρκων, το Σεπτέμβρη του 1829.Το Τιλφούσιον όρος, το σημερινό ύψωμα Πέτρας, ήταν παραλίμνιο, σ' αυτό το στενό πέρασμα οι ελληνικές δυνάμεις του Υψηλάντη εμπόδιζαν τη διέλευση των Τουρκικών δυνάμεων προς Λαμία.

ιερό του Τελφούσιου Απόλλωνα

Απέναντι από το βραχώδες βουνό Πέτρα και δίπλα σχεδόν της σιδηροδρομικής γραμμής υπάρχει το εξωκλήσι του Ιωάννου του Προοδρόμου, το οποίο αντικατέστησε στη θέση αυτή τον αρχαίο ναΐσκο του Τιλφουσίου Απόλλωνα, τα θεμέλια του οποίου βρέθηκαν κοντά στη ΒΔ γωνιά της εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, από τον αρχαιολόγο Θ. Σπυρόπουλο, στο κέντρο του ναΐσκου αποκαλύφθηκε ένα κυκλικό όρυγμα με στάχτες και κάρβουνα. Επίσης βρέθηκε βάθρο με αναθηματική επιγραφή για τη θεά Άρτεμη. 

Ιστορική αναδρομή του Μαντείου των Δελφών.

Το πώς και από ποιον δημιουργήθηκε αρχικά το μαντείο δεν είναι εύκολο να βρεθεί, αφού πολλοί μελετητές θεωρούν ότι  η δράση του ανάγεται στην προκατακλυσμιαία εποχή, γεγονός που ενισχύεται από διάφορες θεότητες που το προστάτευαν στο διάβα της ιστορίας: η  Γαία, στη συνέχεια η Θέμιδα η οποία το παραχώρησε στην κόρη της  Φοίβη, η οποία το έδωσε στον Απόλλωνας, γι' αυτό ονομάστηκε και Φοίβος. 

Κάθε εννέα χρόνια γιορταζόταν το γεγονός της Νίκης του Απόλλωνα στο δράκοντα Πίθωνα, με τη γιορτή Σεπτήρια. Σ’ ένα ύψωμα των Δελφών, έκαναν μια καλύβα με ξύλα και φυλλώματα. Ήταν υποτιθεμένη κατοικία το δράκοντα. Ένας νέος, μιας καλής οικογένειας, παρίστανε τον Απόλλωνα και κατά ορισμένη μέρα και ώρα, σκαρφάλωνε ακολουθούμενος από επτά κορίτσια με αναμμένες δάδες. Όταν έφτανε η πομπή στην καλύβα, με κατάλληλες περιστροφικές κινήσεις έριχναν τα καιόμενα δαυλιά τους  στην καλύβα με τις ξερές δάφνες, η φωτιά αγκάλιαζε το άντρο του θηρίου. Μόλις έβλεπαν να φουντώνει η φωτιά, η ομάδα το έβαζε στα πόδια τρεπόμενη σε άτακτη φυγή  (Πλούταρχος Ελληνικά ζητήματα 12. Περί των χρηστηρίων).  Δηαλαδή έκαναν μια  αναπαράσταση του Μύθου.  

Ο Απόλλωνας μολυνθείς από το φόνο του Πύθωνα έτρεξε στην κοιλάδα των Τεμπών να εξαγνιστεί και επανήλθε πίσω, αφού τον εξάγνισαν κατάλληλα συνοδευόμενος από ιερατική πομπή.  Ήταν στεφανωμένος με δάφνη και στα χέρια του κρατούσε κλώνο δάφνης. Ο Απόλλωνας πήγε αυτοπροαιρέτως ως δούλος στο βασιλιά των Τεμπών Άδμητο.

Έτσι λοιπόν, μόλις τελείωνε η γιορτή των Σεπτηρίων, οι κάτοικοι των Δελφών έστελναν τότε στα Τέμπη προσκυνητές, νέους και νέες, για να συμβολίσουν τη φυγή του Απόλλωνα  για εξαγνισμό.

 

Πηγές: 

Παυσανία;: Βοιωτικά - Φωκικά

Εκδοτική Αθηνών: Ελληνική Μυθολογία

Εκδ. Ροδακιό: Ομηρικοί Ύμνοι στη Δήμητρα και στον Απόλλωνα

Phg;ewQ