Εισαγωγή μέρος 3ο : αστρονομική μυθολογία, εξέλιξη των μύθων, φράσεις από ελληνικούς μύθους στην καθημερινή μας ζωή

Ένα άλλο τμήμα της Ελληνικής Μυθολογίας αποτελούν οι μύθοι γύρω από τη Θεογονία και τη Κοσμογονία. Οι μύθοι της θεογονίας περιγράφουν την καταγωγή των θεών της ελληνικής μυθολογίας όπως αυτοί γεννήθηκαν και διαμορφώθηκαν στην ανθρώπινη αντίληψη κατόπιν πρώιμων παρατηρήσεων μαζί με τη Γη (Γαία), τους ποταμούς, την απέραντη θάλασσα, τα λαμπρά άστρα και τον πλατύ υπεράνω όλων ουρανό.

Ο κοσμογονικός μύθος είναι μια ιστορία που περιγράφει την προέλευση του κόσμου. "

"Χωρίς υπερβολή σχεδόν ολόκληρη η θαυμάσια ελληνική μυθολογία βρίσκεται

Περσέας και Ανδρομέδα

αποτυπωμένη στον ουρανό, ένα δώρο των προγόνων μας στην ανθρωπότητα",

Μη μπορώντας η ανθρώπινη νόηση να δώσει λογικά ικανοποιητικές εξηγήσεις, όσον αφορά την ύπαρξη και τα φαινόμενα του μαγικού κόσμου των άστρων, τα συνέδεσε, μέσα από πολύπλοκους και θαυμαστούς μύθους, με φιλικά και αγαπημένα πρόσωπα ή ισχυρούς θεούς και ήρωες, που η παράδοση τους ήθελε αθάνατους και κραταιούς να ελέγχουν και να κατευθύνουν τις τύχες των ανθρώπων από ψηλά. Έτσι, γεννήθηκε η υπέροχη ελληνική αστρονομική μυθολογία, αυτό το θαυμαστό παραμύθι των άστρων. 

 Ο μύθος της κόμης της Βερενίκης

Ο αστερισμός οφείλει το όνομά του σε ιστορικό και όχι μυθολογικό πρόσωπο. Η Βερενίκη ήταν κόρη του δυνάστη της Κυρήνης Μάγα και της Απάμης, κόρη του βασιλιά της Συρίας Αντιόχου Α΄. Ήταν φημισμένη για την ομορφιά της και τα πλούσια μαλλιά της. 

Παντρεύτηκε τον  Πτολεμαίο Γ΄ τον  Ευεργέτη.  Λίγο μετά το γάμο τους, ο Πτολεμαίος αναχώρησε από την Αίγυπτο για να υποστηρίξει την αδερφή του, που ονομαζόταν επίσης Βερενίκη, στον Τρίτο Συριακό πόλεμο. Ο  ποιητής Καλλίμαχος συγκεκριμένα αναφέρει πως την άφησε στο νυφικό της κρεβάτι. Ο χωρισμός στοίχισε πολύ στη Βερενίκη, η οποία αγωνιώντας για την  τύχη του άντρα της ορκίστηκε να κόψει τα πλούσια μαλλιά της και να τα αφιερώσει στη θεά Αφροδίτη, αν τον βοηθούσε να επιστρέψει σώος και νικητής.

Όταν η Βερενίκη πληροφορήθηκε ότι ο άνδρας της επέστρεψε νικητής, εκπλήρωσε το τάμα της,  και έκοψε σύριζα τα μαλλιά  και τα αφιέρωσε Αφροδίτης στο Ζεφύριο.  Την άλλη μέρα όμως τα μαλλιά της είχαν εξαφανιστεί από το ναό και ο Πτολεμαίος έξω φρενών άρχισε ν α απειλεί πολύ κόσμο με θάνατο προκειμένου να μάθει ποιος διέπραξε την ιεροσυλία.

‘Ένας από τους πιο φημισμένους  αστρονόμους, ο Κόνων από τη Σάμο, προκειμένου να κατευνάσει την οργή του Πτολεμαίου και να γλυτώσει πολύ κόσμο από βέβαιο θάνατο, ζήτησε ακρόαση από το βασιλιά. Ο Κόνων πληροφόρησε το βασιλιά πως λίγες μέρες πριν, μελετώντας τα αστέρια στον ουρανό, ανακάλυψε έναν αστερισμό, όχι ιδιαίτερα ζωηρό που τα αστέρια του είχαν απαλό χρώμα, όπως

τα μαλλιά της Βερενίκης.

Κόμη της Βερενίκης 

Έβγαλε λοιπόν το συμπέρασμα λοιπόν το συμπέρασμα ότι η Αφροδίτη ή ο Δίας πήρε τα πλούσια μαλλιά της Βερενίκης από το βωμό και τα ανέβασε στον ουρανό. Δείχνοντας τα 7 φωτεινά άστρα του αστερισμού  ο Κόνων είπε ότι οι θεοί έβαλαν εκεί την κόμη, για να τη βλέπουν οι άνθρωποι και να επαινούν την αγάπη της Βερενίκης για το σύζυγό της, τη θεοσέβειά της και τη συνέπεια του λόγου της. Έτσι ο πανέξυπνος αστρονόμος μετέτρεψε την οργή του Πτολεμαίου σε χαρά, αφού τα μαλλιά της γυναίκας του δε βεβηλώθηκαν από ανθρώπινο χέρι, αλλά θα βρίσκονται στον ουρανό για πάντα άφθαρτα και αθάνατα!    

Ο Καλλίμαχος, ονομαστός ποιητής στην αρχαιότητα,  έγραψε το ποίημα « Βερενίκης Πλόκαμος» από το οποίο σώζονται μικρά αποσπάσματα.

 Στην πορεία του χρόνου οι αρχικοί μύθοι στολίζονταν εμπλουτίζονταν, τροποποιούνταν ανάλογα με τις ανάγκες των ανθρώπων  για να εκφραστούν. 

 Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι μύθοι του Ηρακλή.  

Ο Ηρακλής είναι η μορφή που κυριαρχεί στην ελληνική μυθολογία περισσότερο από κάθε άλλον ήρωα του αρχαίου κόσμου. Ξεκίνησε από τα βάθη του χρόνου σχεδόν μαζί με την γέννηση των πρώτων μυθικών μορφών, και έφτασε να δημιουργείται και να συμπληρώνεται ο μύθος του ως την ύστερη αρχαιότητα, περνώντας και στην μυθολογία του ρωμαϊκού λαού.

Από τον περιορισμένο χώρο της Αργολίδας και της Βοιωτίας, στον οποίον θα πρέπει να δημιουργήθηκε κάποτε  ως τοπικός ήρωας, απλώθηκε στον τότε γνωστό κόσμο γύρω από τη Μεσόγειο και στα βόρεια μέχρι την κεντρική Ευρώπη.

Στο πρόσωπό του συγκεντρώθηκαν όλα τα χαρακτηριστικά και τα προσόντα με τα οποία η μυθοπλαστική φαντασία του λαού πάσχιζε να ολοκληρώσει μια δική του ταυτότητα. Ο Ηρακλής δημιουργήθηκε ως το πρότυπο του ισχυρού, άφοβου, ακατάβλητου ήρωα, προέκταση ενός ιδανικού που σε γενικούς τύπους το συναντάμε στη μυθολογία σχεδόν κάθε λαού, εδώ όμως πολύ πιο πλήρης και ανεπτυγμένο στα έσχατα όρια.  

Οι ελληνικοί μύθοι διαχύθηκαν σε όλη τη Δυτική Ευρώπη και με διάφορες μορφές υιοθετήθηκαν από διάφορους λαούς ζουν και ενσωματώθηκαν με διάφορες παραλλαγές, εμπλουτίζουν τους μύθους πολλών λαών και επηρέασαν τον πολιτισμό τους. Με τη διάχυση του ελληνικού πολιτισμού και των ελληνικών μύθων στη Δυτική Ευρώπη οι ηθικές και οι πνευματικές αξίες και το πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού διαπέρασε ως υποδόριος ιστός ολόκληρο τον πολιτισμό της Ευρώπης. Όλες οι αρχές και οι αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, υποκρύπτονται στους αρχαιοελληνικούς μύθους. 

Στην καθημερινή  γλώσσα γίνεται χρήση, ενός πλήθους εικόνων, μεταφορών και εκφράσεων τις οποίες δανειζόμαστε απευθείας , χωρίς μάλιστα να γνωρίζουμε το νόημα και την προέλευσή τους από τους αρχαιοελληνικούς μύθους.. Ορισμένες φράσεις που έχουν γίνει κοινός τόπος κουβαλούν την ανάμνηση κάποιου μυθικού επεισοδίου, ιδιαίτερα χαρακτηριστικού, από τις περιπέτειες κάποιου θεού ή ήρωα, όπως:

·        Φεύγω σε αναζήτηση του « χρυσόμαλλου δέρατος»,

·        πιάνω τον «ταύρο από τα κέρατα»

·        πέφτω στη «Σκύλλα και στη Χάρυβδη»

·         προσφέρω στον εχθρό μου ένα «δούρειο ίππο»

·        Καθαρίζω τους « κόπρους του Αυγεία»

·        Ακολουθώ τον « μίτο της Αριάδνης»

·        Έχω « μια αχίλλειο πτέρνα»

·        Νοσταλγώ τον «χρυσό αιώνα »

·        Θέτω το εγχείρημα μου υπό την «αιγίδα» κάποιοι

Άλλες, ακόμη περισσότερες, επιμένουν σε κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που είναι κυρίαρχο σε ένα πρόσωπο που το όνομά του μας έχει γίνει οικείο, χωρίς να γνωρίζουμε πάντα τους λόγους της επιτυχίας αυτής ή τον ακριβή ρόλο που έπαιζε στο ελληνικό φαντασιακό: 

                     Σε «δαιδαλώδη» δρομάκια 

                  Λέω λόγια «σιβυλλικά»

        Έχω μπροστά μου ένα « μήλο της Έριδος»

        Έχω, σαν τον Τηλέμαχο, έναν «Μέντορα»

        Βυθίζομαι στην «αγκαλιά του Μορφέα»

  Κερδίζω έναν «πακτωλό χρημάτων»

                   Χάνομαι σε έναν « λαβύρινθο»

                Έχω « Σωσία» ( ο υπηρέτης του Αμφιτρύωνα, του οποίου τη μορφή   πήρε  ο                  Ερμής όταν ο Δίας ήρθε να αποπλανήσει την Αλκμήνη, τη μητέρα του Ηρακλή)

 ·        Πλάσμα προικισμένο με « τιτάνια» ή « ηράκλεια» δύναμη

·        Υπομένω τα μαρτύρια του « Ταντάλου»

·        Ξεκινώ ένα «προμηθεϊκό» εγχείρημα , μια δουλειά χωρίς όρια,

·        Μένω « πετρωμένος σαν να είδα τη Μέδουσα»

·        Ανοίγω το «κουτί της Πανδώρας».

Και ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Άραγε έχουμε πάντα πλήρη συνείδηση ότι ένα ερμαφρόδιτο είναι πάνω από όλα το παιδί της Αφροδίτης και του Ερμή, ότι το μουσείο και η μουσική είναι κληροδοτήματα των εννέα μουσών, ότι ο Λύγκας υποτίθεται διαθέτει την κοφτερή όραση του Λυγκέα, του Αργοναύτη, για τον οποίο λέγεται ότι μπορούσε να δει και  μέσα από τον κορμό μια βελανιδιάς, ότι η Ηχώ, η ωραία Νύμφη, καταστενοχωρημένη από τη φυγή του Νάρκισσου, κάνει το θρήνο της να ακούγεται ακόμη και μετά το θάνατό της και πολλά άλλα.

Με το μυθολογικό εργαστήρι θα προσπαθήσουμε να « ξυπνήσουμε « αυτές τις « κοιμισμένες μεταφορές» της ελληνικής μυθολογίας παρουσιάζοντας τις θαυμαστές ιστορίες από τις οποίες προέρχονται. Απλώς στο όνομα του πολιτισμού , για να είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε το αμέτρητο πλήθος των έργων τέχνης  ή της λογοτεχνίας στα μουσεία ή στις βιβλιοθήκες μας, τα οποία αντλούν την έμπνευσή τους από τις αρχαίες αυτές ρίζες και παραμένουν εντελώς «ερμητικά» για όποιον αγνοεί τη μυθολογία, αξίζει τον κόπο ή μάλλον, όπως θα δούμε την ευχαρίστηση.

( είπα πιο πάνω τη λέξη « ερμητικά» από τον Ερμή= εντελώς κλειστά )