Αρχαιολογικός χώρος Βραυρώνας

Η Βραυρώνα βρίσκεται στη νότια ακτή της Αττικής, 42 χιλιόμετρα από την Αθήνα, με συντεταγμένες 7°55′34″N 23°59′37″. Ήταν μια από τις 12 αρχαίες πόλεις της Αττικής και ονομάστηκε έτσι από τον ήρωα Βραύρωνα. Αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν ότι υπήρχε στη θέση αυτή οικισμός ήδη από τη νεολιθική περίοδο, ο οποίος αναπτύχθηκε ιδίως στη μεσοελλαδική και στη μυκηναϊκή εποχή.

Στο λόφο όπου βρισκόταν ο οικισμός ήταν κτισμένο το ιερό της Βαυρωνίας Αρτέμιδος που αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα και πιο σεβάσμια ιερά της Αττικής. Σύμφωνα με την παράδοση στο ιερό υπήρχε το άγαλμα της θεάς που είχαν μεταφέρει κατόπιν εντολής της Άρτεμης ο Ορέστης και η Ιφιγένεια από την Ταυρίδα. Εκεί ετελούντο κάθε έτος τα καλούμενα» "Μικρά Βραυρώνια" και ανά πενταετία, τη δεκάτη έκτη μέρα του μηνός Μουνιχιώνος, τα «Μεγάλα Βραυρώνεια».

Στην Ακρόπολη της Αθήνας υπήρχε ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος και ένα υπέροχο άγαλμά της, φιλοτεχνημένο από τον ισόθεο Πραξιτέλη. Εκεί βρισκόταν και το πανάρχαιο ξόανο της Ταυρικής Αρτέμιδος, όταν μεταφέρθηκε από την Βραυρώνα.

Η λατρεία της Αρτέμιδας στο ναό της Βραυρώνας ξεκινάει όπως φαίνεται τον 8ο αιώνα π.Χ., ενώ ο ναός χτίζεται τον 6ο αιώνα π.Χ. Η περιοχή εγκαταλείπεται πιθανόν μετά από πλημμύρες, τον 2ο π.Χ. αιώνα. Τρεις αιώνες αργότερα, ο Παυσανίας, δεν αναφέρει τίποτα για την περιοχή της Βραυρώνας, παρά το μύθο του Ευριπίδη για την επιστροφή της Ιφιγένειας.

Το 1945 ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου έκανε ανασκαφές στην περιοχή. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν και κατά την δεκαετία του 1950 και 1960 και αποκάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού χώρου. Τα σημαντικότερα αξιοθέατα του αρχαιολογικού χώρου είναι ο ναός της Αρτέμιδος, η  μεγάλη στοά σχήματος Π, η Βόρεια στοά,η ιερή πηγή, η γέφυρα πάνω στον Ερασινό ποταμό, ο τάφος της Ιφιγένειας, η ιερά οικεία. Υπήρχε παλαίστρα και   γυμνάσιο. 

Ο ναός της Αρτέμιδας, βρίσκεται στη ΒΔ γωνία του βράχου της Ακρόπολης, θεμελιωμένος σε ψηλό κλιμακωτό, σχήματος Γ ανάλημμα από ισχυρούς πωρόλιθους. Σίγουρα δέσποζε με την καίρια θέση του και το ύψος του πάνω απ' όλα τα οικοδομήματα του ιερού τεμένους. Ήταν κατασκευασμένος από ντόπιο πωρόλιθο σε αντικατάσταση ενός παλαιότερου αρχαϊκού ναού, στη θέση του οποίου στέκει σήμερα το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Υπάρχει αμφιβολία για την μορφή που είχε η πρόσοψή του αλλά πιστεύεται πως ήταν εξάστυλος, κατά μία άλλη άποψη δίστυλος με τοίχο ενδιάμεσα.

Ο σηκός του ναού χωριζόταν με κιονοστοιχία σε 3 μέρη. Δεν είναι σίγουρο αν τα τριγωνικά αετώματα του ναού ήταν κοσμημένα με γλυπτές μαρμάρινες παραστάσεις ή αν ο ναός είχε ακρωτήρια στα αετώματά του. Στα τέλη του 5ου αι. διαμορφώθηκε άνδηρο, που χρησίμευε ως πλατεία για την παραμονή των πιστών. Η θέση του βωμού αμφισβητείται. Λογικά θα πρέπει να βρισκόταν στα ανατολικά του ναού.

Τίποτε δε σώθηκε από το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, το οποίο μερικοί το αποδίδουν στον Πραξιτέλη, και στο οποίο έχουν αναφερθεί ο Ευρυπίδης, ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος. Λέγεται ότι το πήρε ο Ξέρξης και το μετέφερε στην Σούσα.

Στο ιερό εκτός από την Άρτεμη, που αποτελεί μια από τις αρχαιότερες θεές στο πάνθεον των θεών λατρευόταν η Ιφιγένεια, η Λητώ, ο Απόλλων και ο Διόνυσος. Τα πλούσια αναθήματα που βρέθηκαν και εκτίθενται στο Μουσείο αποδεικνύουν τη λατρεία της Αρτέμιδας ως θεάς της φύσης, κουροτρόφου, προστάτιδας των παιδιών, καθώς και των μικρών ζώων.

Μια μεγαλοπρεπής πομπή ξεκινούσε κάθε 5 χρόνια από την Ακρόπολη για να γιορτάσει τα Βραυρώνια στο ιερό της θεάς, κατά τη διάρκεια των οποίων εκτός από τις θυσίες πραγματοποιούνταν αθλητικοί και μουσικοί αγώνες, καθώς και αρματοδρομίες. Κορυφαίοι της εορτής ήσαν οι δέκα Ιεροποιοί και οι πέντε νεαρές ιέρειες που καλούνταν «Άρκτοι» και χόρευαν τον χορό « αρκτεύεσθαι» γύρω από το βωμό της θεάς. Οι Ιεροποιοί θυσίαζαν λευκή αίγα. Στο ναός της Βραυρώνας προσέφεραν στην Αρτέμιδα τους χιτώνες των γυναικών που είχαν πεθάνει στον τοκετό. Επίσης, νεαρά κορίτσια των Αθηνών, οι «Άρκτοι», υπηρετούσαν την Βραυρωνία Θεά παραμένοντας στο ναό από τα πέντε έως τα δέκα τους χρόνια.

Οι μικρές Αθηναίες είχαν την ευκαιρία να γυμναστούν και να ασκηθούν κατά τη διάρκεια της ιερής θητείας τους που αποτελούσε ένα είδος φυλετικής μύησης, έτσι ώστε να διαμορφώνουν υπερήφανο και δυναμικό χαρακτήρα, όχι πια εις το πλαίσιο της οικογένειάς τους αλλά και σε αυτό της κοινότητας.

Γράφει ο Κάρλ Κερένυι γράφει για την Άρτεμη: « Είναι παρθένος, αλλά στις προσπάθειές της και την αγριάδα ομοιάζει με αγόρι, όπως συμβαίνει σε εκείνη την ηλικία των κοριτσιών που η Άρτεμις προστατεύει. Διηγούνταν πως έζησε από τον πατέρα της να της δώσει εννιάχρονα για συντροφιά της. Σε αυτή την ηλικία τα κορίτσια έφευγαν από τις μητέρες τους για να υπηρετήσουν την Αρτέμιδα. Στα παλαιότερα χρόνια προορίζονταν όλες γι’ αυτό, αργότερα όμως μόνο μερικές. Έμεναν στην υπηρεσία της θεάς μέχρι που έφταναν σε ηλικία γάμου. Οι μικρές ακόλουθες της Αρτέμιδος ονομάζονταν «άρκτοι». Και η ίδια η Άρτεμις έναν καιρό υποτίθετο ότι ήταν άρκτος – η σε νεώτερη εποχή, όταν η πανίδα της Ελλάδας ήταν όπως σε νοτιότερα κλίματα, λέαινα».

 
Το 1961 αποκαλύφθηκαν στο ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος δύο αναθηματικά ανάγλυφα της κλασικής περιόδου. Το ένα εξ αυτών παρουσιάζει τη θεά να αποδέχεται την προσφορά αναθημάτων από πέντε άντρες. Κάτω από την παράσταση αρχίζει πολύστιχος επιγραφή με κατάλογο δώρων προς την Αρτέμιδα. Και η στήλη αυτή, όπως και άλλες, είχε χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή της λιθόστρωτης οδού που βρίσκεται βόρεια του ναού.

«Το ιερό της Αρτέμιδος Βραυρωνίας είναι ένα από τα αρχαιότερα και πιο σημαντικά ιερά της Αττικής και είχε υποστηρικτές σπουδαίους άνδρες όπως ο Κίμωνας, ο Πεισίστρατος, ο Μιλτιάδης». Σύμφωνα με το μύθο, η Ιφιγένεια, κλειδούχος ιέρεια της Αρτέμιδος, λατρευόταν στο ιερό ως χθόνια ηρωίδα. 

Ναός του Αγίου Γεωργίου εκεί που ήταν ο αρχαιότερος ναός της Αρτέμιδος

 Η Άρτεμις ως θεά των γεννήσεων και λατρευόταν σε σπηλιά, όπως συνήθως οι θεές των γεννήσεων. Πραγματικά στη Βραυρώνα βρέθηκε η λατρευτική σπηλιά και τα ευρήματα μαρτυρούν ότι ετελείτο σ' αυτήν λατρεία από τον 8ο - 7ο π.Χ. αιώνα. Όταν αργότερα γκρεμίστηκε η είσοδος της σπηλιάς, κτίστηκε στη θέση αυτή ένα μικρό ιερό και κοντά σ' αυτό η «ιερά οικία» της ιέρειας της Αρτέμιδος, ενώ στον λεγόμενο «τάφο της Ιφιγένειας» αφιερώνονταν τα ενδύματα γυναικών που πέθαναν κατά τον τοκετό.

Η στοά σχήματος ανισοσκελούς Π περιέβαλλε ένα μεγάλο προαύλιο στην πλαϊνή πλευρά του ναού. Γύρω από την στοά υπήρχαν βάσεις με μικρά αγάλματα. 

Η Μεγάλη Στοά και η Βόρεια Στοά

Η Μεγάλη Στοά είναι ένα οικοδόμημα δωρικού ρυθμού, το οποίο περιβάλλει έναν υπαίθριο χώρο μεγάλων διαστάσεων πλαισιώνοντας το ναό της Αρτέμιδος και τα υπόλοιπα κτίσματα στους πρόποδες του λόφου. Στην πίσω πλευρά της βόρειας πτέρυγας υπήρχαν έξι δωμάτια, τα οποία χωρίζονταν σε ομάδες των τριών με ένα στενό διάδρομο μεταξύ τους και ένα ακόμα μικρότερο δωμάτιο στο δυτικό άκρο του. Στη δυτική πλευρά της στοάς υπήρχαν τρία παρόμοια δωμάτια, η κεντρική είσοδος και ένας ακόμα μικρότερος χώρος, η χρήση του οποίου παραμένει άγνωστη. Όλα τα δωμάτια είχαν είσοδο από την εσωτερική αυλή και ήταν εξοπλισμένα με 11 ξύλινες κλίνες και 7 λίθινα τραπέζια το καθένα.

Βόρεια Στοά 
 

Παράλληλα προς τη βόρεια πτέρυγα της στοάς, υπήρχε βόρειο στωικό  οικοδόμημα, η Βόρεια Στοά με κιονοστοιχία από δώδεκα κίονες κατά μήκος της νότιας πλευράς της. Στο εσωτερικό της παρατάσσονται 37 ορθογώνιες πλάκες με εγκοπή στο μέσον της επιφάνειάς τους, που έχουν ερμηνευθεί ως βάσεις για την ένθεση των λευκωμάτων, δηλαδή των ξύλινων πινάκων στους οποίους αναγράφονταν τα ονόματα των άρκτων, δηλαδή των κοριτσιών που υπηρετούσαν τη θέα. Κατά μια άλλη άποψη, στον χώρο αυτό ανατίθεντο οι πέπλοι των γυναικών που πέθαιναν κατά τη γέννα. 
Τα αφιερώματα των πιστών προς τη θεά (ανάγλυφα, αγάλματα κ.ά.) τοποθετούνταν επάνω σε μαρμάρινα και πώρινα βάθρα κατά μήκος της πρόσοψης των βορείων δωματίων και κατά μήκος του εξωτερικού τοίχου της δυτικής πτέρυγας της στοάς.

Αναφορικά με τη χρήση της στοάς έχουν διατυπωθεί ποικίλες ερμηνείες, ως χώρος διαμονής των άρκτων, ως λατρευτικό κτήριο αφιερωμένο στην Ιφιγένεια, την πρώτη ιέρεια της Αρτέμιδος, αλλά και ως χώρος εστίασης. 
Πιθανός να είναι  μικτός ο λειτουργικός χαρακτήρας του, ως εστιατόριο για τα εορταστικά επίσημα συμπόσια και ως χώρος διαμονής των ασθενικών παιδιών, που είχαν αφιερωθεί στη θεά. Η χρονολόγησή  οικοδόμησης ανάγεται   στους χρόνους γύρω στο 420 π.Χ. ενισχύεται επίσης και από την εύρεση επιγραφής (με κατάλογο αναθημάτων και ιερών σκευών) που συντάχθηκε επί Αριμνήστου άρχοντος κατά το 416/5π.Χ.

Πώρινη γέφυρα στον Ερασίνο ποταμό 

Ένα από τα αξιόλογα κτίσματα του 5ου αι. π.Χ. στο ιερό της Αρτέμιδος Βραυρωνίας είναι η τετράγωνη πώρινη γέφυρα κοντά στη βορειοδυτική γωνία της Στοάς, που εξυπηρετούσε τη διέλευση πεζών και τροχοφόρων πάνω από την κοίτη των υδάτων που έρεαν από την Ιερά Πηγή στο Ερασίνο ποταμό και αποσκοπούσε να καταστήσει προσπελάσιμο τον χώρο του ιερού. Στη ΝΔ γωνία και σε όλη τη νότια πλευρά της γέφυρας οι πλάκες συνδέονται με συνδέσμους σχήματος διπλού Τ, των οποίων σώζονται οι λαξεύσεις. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η γέφυρα αυτή αντικατέστησε μια ξύλινη.

Ο Ερασίνος και η Άρτεμις 

Εκτός από τον Ερασίνο της Βραυρώνας υπάρχει  ο Ερασίνος Αργολίδας ο Ερασίνος στην Νότια Εύβοια και ο Ερασίνος της Αχαΐας, ο σημερινός Κράθις ή Βουραϊκός. Ο Ερασίνος της Βραυρώνας είναι ένας από τους 2 προστατευόμενους υγρότοπους της Αττικής που έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA και εκβάλλει στον Νότιο Ευβοϊκό.

 Πρόσφατα το ΥΠΕΧΩΔΕ δημοπράτησε έργο διευθέτησης της κοίτης του ποταμού πράγμα που ισοδυναμεί με καταστροφή του υγρότοπου και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) προσέφυγε στο ΣτΕ κατά του έργου. Ο Ερασίνος της Βραυρώνας έρρεε στην αρχαιότητα πλάι στο ιερό, σε μια εύφορη κοιλάδα που σχημάτιζε έλος.

Υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία με τον Ερασίνο του Άργους όπως το βαλτώδες πεδίο καθώς και η ύπαρξη αρχαίου ιερού σε σπηλαιώδες άνοιγμα βράχου, το ιερό της Αρτέμιδος που υπήρχε και στο Κεφαλάρι του Άργους και στη Βραυρώνα.

φωτ. Ν. Νικολάου

φωτ. Ν. Νικολάου

Το Μουσείο

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας βρίσκεται σε απόσταση μόλις 200μ. από τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος.Π Περισσότερα για το μουσείο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: 

φωτ. Παναγιώτης Νιαβής

http://odysseus.culture.gr/h/4/gh41.jsp?obj_id=3570

 

  

φωτ. παναγιώτης Νιαβής

φωτ. Παναγιώτης Νιαβής

φωτ.Τίτσα Καρακούση

φωτ. Φοίβης Ελευθεριάδου

φωτ. Παναγιώτης Νιαβής