Η Θεά Άρτεμις και η λατρεία της

Ο Ουρανός, ο θεός του Ουρανού, έλαβε ως σύζυγό του την Γαία και απέκτησε μαζί της 12 θεϊκά τέκνα, τους 6 Τιτάνες (Ωκεανός, Κρόνος, Κοίος, Υπερίων, Ιαπετός, Κρείος), και τις 6 Τιτανίδες (Ρέα, Τηθύς, Θεία, Φοίβη, Θέμις, Μνημοσύνη).

Ένας από τους Τιτάνες, ο Κοίος ενώθηκε με την Τιτανίδα Φοίβη, τη χρυσοστεφάνωτη θέα που κληροδότησε το χρυσό της στεφάνι στον Φοίβο, Απόλλωνα.  Το όνομα της Φοίβης σημαίνει Αυγή, την Εξαγνίζουσα και την Ανέγγιχτη, ιδιότητες που αποδίδονται στην Αρτέμιδα.

Η Φοίβη είναι μια Σεληνιακή θεότητα όπως συνήθως θεωρείται και η Άρτεμις, είναι αγνή θεά της Σελήνης που παραστέκεται στα νυκτερινά όνειρα των Αθανάτων και θνητών.

Σύμφωνα με τα όσα διηγείται ο Ησίοδος στη «Θεογονία», η Φοίβη απέκτησε με τον Κοίο δυο θυγατέρες, τη Λητώ και την Αστερία.

Η Λητώ – που ταυτίζεται κάποτε με τη Νύχτα – είναι ιδιαιτέρως συνδεδεμένη με την αδελφή της Αστερία. Η Αστερία είναι η νυκτερινή θεά του έναστρου Ουρανού που γεννά στους απέραντους κόλπους της τους γαλαξίες και τα ηλιακά συστήματα.

Εκάτη

Η Αστερία ενώθηκε με τον Περσο ή Περσαίο του οποίου το όνομα συγγενεύει προφανώς με αυτό της θεάς Περσεφόνης. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε η σκοτεινή Εκάτη, μια θεότης που θεωρήθηκε πάντοτε ότι συγγενεύει προς την Αρτέμιδα. Δυο θεϊκές αδελφές , η Λητώ και η Αστερία, γεννούν δυο θεϊκές κόρες, την Αρτέμιδα και την Εκάτη. 

Ο Κερένυι γράφει για την Εκάτη:

 «Η Εκάτη είναι επομένως όπως και η Άρτεμις, εγγονή του ίδιου ουράνιου ζευγαριού και συγχρόνως επανάληψη της Μεγάλης θεάς Φοίβης, με το όνομα της οποίας οι συγγραφείς χαρακτηρίζουν τη Σελήνη Η Εκάτη εμφανίστηκε με τη δάδα της ως ίδια η θεά Σελήνη».

Το όνομα της Εκάτης , σημαίνει ενδεχομένως την Απόμακρη. Η Άρτεμις φέρει την προσωνυμία Εκάτη και ο αδελφός της Απόλλων την προσωνυμία Έκατος. 

Ο μεγάλος θεός Ζευς, ο στοργικός πατέρας των Αθανάτων και των θνητών που εγκαθίδρυσε στον Κόσμο την αρμονία, έχει ως σύζυγό του την πάνσεπτη Ήρα. Η θεά σμίγει μαζί του κάθε βράδυ, στα ιερά δώματα του Ολυμπίου ανακτόρου τους, και κάθε πρωί λούεται στα ύδατα της πηγής του Κανάθου, κοντά στο Άργος, και ανακτά την παρθενία και την αγνότητα της.

Όμως ο Ζεύς, που είναι η ζωογόνος πνοή, ο κεραυνός και η ιερή βροχή που γονιμοποιεί το έδαφος για να γεννηθεί η ζωή σμίγει με πολλές θηλυκές οντότητες, άλλοτε μα αθάνατες θεές και άλλοτε με θνητές γυναίκες. Η Λητώ είναι μια από τις αρχαιότερες συζύγους του Διός.

 Στον ορφικό ύμνο προς τιμήν της, οι Έλληνες επικαλούνταν την Θεά με τα παρακάτω λόγια:

 «Λητώ κυανόπεπλε, διδυμότοκε θεά, σεμνή, του Κοίου θυγατέρα, 

μεγάθυμε, πολύευκτη βασίλισσα,                                                     

 που σου έλαχε από τον Δία ιερά γόνιμη ωδίνη καλότεκνη, 

 κι εγέννησες τον Φοίβο και την τοξεύτρα Αρτέμιδα, 

 στην Ορτυγία εκείνη και βραχώδη Δήλο εκείνον. 

 Εισάκουσε, θεά δέσποινα, εσύ που ευσπλαχνική έχεις ψυχή 

 και έλα γλυκά κοντά μας να τελειώσεις την πάνθεη τελετή».

 

Ο μύθος του Δία και της Λητούς

Ο Δίας ερωτεύτηκε τη Λητώ και έσμιξαν μεταμορφωμένοι σε ορτύκια. Η Ήρα μη μπορώντας να εκδικηθεί το Δία κυνήγησε την Λητώ και απείλησε με δεινά πολλά τον τόπο που θα την δεχόταν να γεννήσει. Ετοιμόγεννη η Λητώ, γυρνούσε από μέρος σε μέρος ψάχνοντας τον κατάλληλο τόπο για να φέρει στο φως τα παιδιά της, όμως καμία γη δεν την φιλοξενούσε από τον φόβο για την οργή της Ήρας που θα έπεφτε πάνω της. Κάποια στιγμή που ή Λητώ αισθάνθηκε ότι ήρθε η ώρα της γέννας έλυσε τη ζώνη της. Η περιοχή αυτή ονομάστηκε Ζωστήρ, ήταν στην παραλία της Αττικής, ανάμεσα  Βουλιαγμένης και Βάρκιζας, και εκεί κτίστηκε  ιερό και βωμός προς τιμή  της Λητούς.

Κοντά στην περιοχή αυτή βρίσκονται και τρεις νησίδες, με τα ονόματα Απόλλωνας, Άρτεμη και Λητώ.

Οι περιπλανήσεις της Λητούς για να γεννήσει

Η Λητώ ψάχνοντας τόπο να τη δεχτεί για να γεννήσει πέρασε από την Κρήτη, την Αθήνα, την Αίγινα, την Εύβοια, τις Αιγές (νησί κοντά στην Εύβοια ), τις Ειρεσές ( στον Θερμαϊκό κόλπ), την Πεπάρηθο (Σκόπελο), τον Άθω, το Πήλιο, την Σαμοθράκη, την τρωική Ίδα, τη Σκύρο, τη Φώκαια, την Ίμβρο, τη Λήμνο, τη Λέσβο, τη Χίο, το ακρωτήριο του Μίμαντα και το ακρωτήριο του Κωρύκου και τα δυο στη χερσόνησο των Ερυθρών, στην Κλάρο, στο κοντινό βουνό της Αισαγέης, τη Σάμο, στα βουνά της Μυκάλης αντίκρυ, τη Μίλητο , τη Κω, την Κνίδο, την Κάρπαθο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Ρήνεια….. Χαμένοι τόσοι κόποι τη κανένας δεν αποφασίζει να τη δεχτεί.

Διωγμένη από παντού κάποια στιγμή βρέθηκε το κατάλληλο μέρος για την Λητώ, ήταν ένα ξερονήσι και δεν προσφερόταν ούτε για καλλιέργεια, ούτε για κτηνοτροφική δραστηριότητα, έτσι δεν είχε να χάσει τίποτα όταν η οργή της βασίλισσας των Θεών θα έπεφτε πάνω του. Το όνομά του αρχικά ήταν Ορτυγία και σήμαινε γη των ορτύγων – ορτυκιών, που η εμφάνισής του προαναγγέλλει σ’ όλο το Αιγαίο την άφιξη του εαρινού Ηλίου. Ακόμη σημαίνει την Ανατολή στη προϊστορική Πελασγική  εποχή. Το νησί αυτό ονομάστηκε Δήλος αργότερα. Η Λητώ παρακάλεσε το νησί να τη δεχτεί και αυτή του υποσχέθηκε, αφού ορκίστηκε στα νερά της Στύγας, το πιο μεγάλο των θεών όρκο, ότι ο γιος της θα το δοξάσει θα το τιμήσει σε όλον τον κόσμο και θα ιδρύσει πρώτα εδώ βωμό και τέμενος.  Έτσι δέχτηκε το νησί, αλλά τα βάσανα  της Λητούς δεν έλεγαν να τελειώσουν.

Όταν ήρθε η ώρα να γεννηθεί ο Απόλλωνας και η Λητώ έβαλε το πόδι της πάνω στο νησί υψώθηκαν τέσσερις κολόνες από το βυθό της θάλασσας και το στήριξαν για να μένει εκεί στη μέση από τα νησιά τα άλλα, αμετασάλευτο στους αιώνες.

Σύμφωνα με τον Πίνδαρο και τον Καλλίμαχο κάποτε ο Δίας δοκίμασε να ξελογιάσει τη νύμφη  Αστερία, αδελφή της Λητώς, στον ουρανό, η οποία όμως κατάφερε να του ξεφύγει και για να γλυτώσει μεταμορφώθηκε σε ορτύκι και έπεσε στη θάλασσα, έγινε νησί και το είπαν Αστερία. Για να την τιμωρήσει έγινε ένα νησί κακοτράχαλο και χωρίς να μπορεί να ριζώσει πουθενά, μόνο που την άφησε να παραδέρνει σαν την άδικη κατάρα πάνω στα κύματα. Οι ναυτικοί πότε την έβλεπαν στο Σαρωνικό, πότε στο στενό ανάμεσα στην Αττική και στην Εύβοια, πότε στο Σούνιο και πότε απέναντι στη Σάμο και στη Χίο.   Είτε το νησί ονομαζόταν  Ωρτυγία είτε Αστερία είτε Δήλος σημαίνουν την Ανατολή, το φωτισμό, τη λάμψη  και το φως.

Παρόλο που ο Απόλλωνας και η Άρτεμις είναι δίδυμα αδέλφια η Άρτεμις γεννήθηκε πρώτη, χωρίς μάλιστα η μητέρα της να υποφέρει από ωδίνες. Αυτό δεν είναι βέβαια άσχετο από το ότι η Άρτεμις είναι θεά που παραστέκεται στους τοκετούς και απαλύνει τους γυναικείους πόνους. Οι Μοίρες ήταν παρούσες στη γέννηση της θεάς και της ανέθεσαν αμέσως ιερό έργο: να γίνει μαία για την ίδια της τη μητέρα της βοηθώντας την να φέρει στο φως και το άλλο της τέκνο, τον θεϊκό Απόλλωνα. Την έκτη μέρα κάθε μηνός οι Έλληνες εόρταζαν τη γέννηση της Αρτέμιδος και την έβδομη αυτήν του Απόλλωνα. 

Μόλις η Λητώ ήταν έτοιμη να γεννήσει τον Απόλλωνα αγκάλιασε ιερό φοίνικα ή την ιερά ελαία που είχε φυτρώσει εκεί, γονάτισε και άφησε την πρωτότοκη κόρη της να την βοηθήσει. Ο φωτεινός θεός ξεπετάχτηκε έξω από την μήτρα της Λητούς και ακούστηκε τότε τα χαρούμενο  γέλιο της θεάς Γαίας. Η Θέμις προσέφερε νέκταρ και αμβροσία στον αρτιγενή θεό κι εκείνος δυνάμωσε και φώναξε  με φωνή τόσο δυνατή που έφτασε στα αστέρια:

 «Αυτά που μου αρμόζουν είναι η λύρα και το τόξο! Από την προτομάντιδα Γαία και την θυγατέρα της τη Φοίβη κληρονόμησα την μαντική τέχνη. Θα φανερώνω με τους χρησμούς μου τις βουλές του Διός και της Ανάγκης!».    

Άρτεμις - Λητώ - Απόλλων

Και τότε η Δήλος ολόκληρη έλαμψε και άνθισε. Πάλλευκοι κύκνοι έκαναν τραγουδώντας επτά φορές το γύρω του νησιού και οι Δήλιες Νύμφες υμνούσαν την Ειλείθυια, την άλλη προστάτιδα των τοκετών. Τα φύλλα της ελαίας ή οι καρποί του φοίνικα που είχε αγκαλιάσει η Λητώ πήραν χρυσό χρώμα και η φύση ολόκληρη ολόκληρη εόρταζε τη γέννηση του Φωτεινού Θεού.

Ακόμη, στη γέννηση του Απόλλωνα παρευρέθη ένας πετεινός, το πτηνό που υμνεί την ανατολή του Ήλιου- και ο Απόλλων συγγενεύει άμεσα με τον ήλιο. Από τότε, ο πετεινός είναι το ιερό πτηνό της Λητούς όπως ακριβώς είναι και ιερό πτηνό της Θεάς Αθηνάς.

Η ψυχή της Λητούς ευφράνθηκε μόλις είδε την θυγατέρα της, την Αρτέμιδα, να περπατά στις βουνοπλαγιές συνοδευόμενη από τις Νύμφες, ανάμεσα σε κάπρους και λέοντες, άρκτους και ελάφους. Και όταν ο λαμπρός Απόλλων ανήλθε στον Όλυμπο, όπως λέει ο ορφικός ύμνος προς τιμήν του Απόλλωνα, όλοι οι αθάνατοι θεοί εσηκώθηκαν από τους θρόνους τους εκτός από τον Δία και τη Λητώ , η οποία έμεινε γαλήνια καθισμένη στο πλευρό του. Τότε ο Απόλλωνας πλησίασε την μητέρα του κι εκείνη του πήρε τρυφερά από τους ώμους το τόξο και την φαρέτρα.

Το όνομα  Απόλλων ετυμολογείται με δυο διαφορετικούς τρόπους δηλώνοντας είτε αυτόν που δεν ανήκει στους πολλούς, δηλώνοντας ,δηλαδή την μοναδικότητα, είτε τον απελευθερωτή. Στην δεύτερη αυτήν ετυμολογία του το όνομα του θεού προέρχεται από το ρήμα « απόλλυμαι» ( μέση φωνή) που σημαίνει χάνομαι.

Έτσι, ο Απόλλωνας είναι αυτός ο οποίος αφανίζει τα μιάσματα. Την ασέβεια ή τους εχθρούς του έθνους αλλά και απελευθερωτής αφού απελευθερώνει τους θνητούς από το βίο φονεύοντά τους με τα βέλη του.  

Γράφει η Ουρανία Τουτουντζή για τον Απόλλωνα, στο βιβλίο της «περί Αρτέμιδος»:

«Ο Χρυσοκόμης Απόλλων είναι ένας πολύπλευρος « σαμανιστικός» θεός, διαφωτιστής και θεραπευτής συνάμα… Σχετίζεται κυρίως με τη Νεότητα και το Κάλλος επειδή ως Ήλιος ξεπροβάλλει αιωνίως νέος την κάθε αυγή και στη συνέχεια με το φως του καταδεικνύει όλα τα επί γης ωραία και «θωμαστά» (σχετικές επικλήσεις του οι « Κουροτρόφος», «Ολβιουργός», «Τελειότατος», (Φάνης», «Χαροποιοός»), με την Ιατρική και θεραπευτική επειδή το ηλιακό φως χαρίζει υγεία, απολυμαίνει και επίσης αυξάνει τα υγιεινά και θεραπευτικά φυτά (σχετικές επικλήσεις του οι « Αλεξίκακος», Ηπιόχειρ», «Ιατρός»), με την Μουσική επειδή ό,τι φωτίζεται δονείται ως τμήμα της Συμπαντικής Μουσικής και με την κάθε είδους εικαστική δημιουργία ως κύριος των Μουσών, θεός Μουσαγέτης ή Μουσηγέτης ( σχετικές επικλήσεις του οι « Μουσικός», « Κιθαρωδός»)..».   

Και συνεχίζει  η Ουρανία Τουτουντζή για την Αρτέμιδα:

Λούβρο -΄Αρτεμις

«Στους ανθρώπους αντιπροσωπεύει το ατίθασο πνεύμα της εφηβείας, τη μουσικότητα , τον ρυθμό και τον χορό- χαρακτηριστική υπήρξε η λατρεία της με οργιαστικούς χορούς και προσωπιδοφόρες νεαρές ανύπανδρες γυναίκες – την νεότητα ( Κουροτρόφος, Φιλοπάρθενος). Και την διαρκεί αναννέωση της ζωής (εξ ου και συχνά ταυτίστηκε με την Ειλείθυια ως Λοχεία)

Η θεά Άρτεμις ως δίδυμη αδελφή του Απόλλωνος, θυγατέρα της Λητούς (που αλληγορείτε στο αστροφώτιστο νυχτερινό στερέωμα), λατρεύτηκε σε αρκετές επικλήσεις (Νυκτοπόλος, Νυκτοφάνεια, Σελασφόρος, Νυχία, Φωσφόρος, και Lucifera στους Ρωμαίου)». 

Η Άρτεμις ως θεά λοχεία και ωκυλόχεια (ωκείς +λοχεία= γρήγορος τοκετός) συντομεύει την αγωνία και τον πόνο της γέννας οδηγώντας την σε αίσια κατάληξη. Μια άλλη Ολυμπία θεότητα που παραστέκεται στους τοκετούς είναι η σεπτή Ειλείθυια είναι θυγατέρα της Ήρας και του Διός και αδελφή – πιθανώς δίδυμη- της Αιώνιας Νεότητας που ονομάζεται Ήβη. Κατά την ιερή εκείνη στιγμή που φτάνουν στις γυναίκες οι ωδίνες, πρέπει να καλείται σε συμπαράσταση η Ειλείθυια. Η σεπτή θεά Ήρα, όπως και η Άρτεμις είναι  οι  άλλες δυο που παρευρίσκονται στους τοκετούς και τους επιταχύνουν.

Η Άρτεμις έχοντας δώσει τον ύψιστο όρκο των θεών να παραμείνει παρθένος, ουδέποτε υφίσταται η ίδια τις ωδίνες. Ο Ζαν - Πιερ Βερνάν επισημαίνει την ιδιότητα αυτήν της θεάς να είναι η αρωγός των γυναικών κατά τη διάρκεια του τοκετού: «Μολονότι η Άρτεμις ως παρθένος απορρίπτει οποιαδήποτε ερωτική επαφή, με την επωνυμία Λοχεία λατρεύεται ως προστάτιδα των τοκετών. Γιατί ο τοκετός αποτελεί ταυτόχρονα το τέλος της βραδείας ωρίμανσης των κοριτσιών, για την οποία είναι η υπεύθυνη η θεά, και την αρχή μιας ζωής που η ανάπτυξή της τελεί υπό προστασία της. Και γιατί στον κοινωνικό θεσμό του Γάμου, ο τοκετός προσδίδει έναν ζωώδη χαρακτήρα.

Πρώτα γιατί με την τεκνοποίηση το ζεύγος, του οποίου η ένωση στηρίζεται σε ένα συμβόλαιο, φέρνει στον κόσμο έναν νεαρό βλαστό που ομοιάζει με μικρό ζώο, ξένο ακόμη σε οποιονδήποτε πολιτισμικό κανόνα. Έπειτα, γιατί ο δεσμός, που συνδέει το παιδί με τη μητέρα του είναι φυσικός και όχι κοινωνικός, όπως αυτός που ενώνει με τον πατέρα.   

Και, εντέλει, γιατί η γέννα με τις κραυγές, τις ωδίνες και το παραλήρημα που συνοδεύει τον τοκετό, όπως συμβαίνει και στα ζώα, υποδηλώνει στα μάτια των Ελλήνων την άγρα και ζωώδη πλευρά της θηλυκότητας, την ίδια στιγμή που η σύζυγος, ως μητέρα, προσφέροντας στην πόλη έναν μελλοντικό πολίτη- αναπαράγοντας την- δείχνει τέλεια ενσωματωμένη στον πολιτισμένο κόσμο».

Δύναται κάποιος να διακρίνει εδώ τη διττή φύση της ιδιότητας της θεάς ως Λοχείου: από την μια πλευρά η Άρτεμις, ως προστάτης του άγριου βίου διότι η ίδια εζήτησε από τον Μεγάλο πατέρα Δία να της παραχωρήσει την κυριότητα των ορέων και των δρυμών, συνδέεται με τα νεογέννητα βρέφη που ευρίσκονται σε μια κατάσταση άγρια και ζωώδη, καθώς δεν έχουν υποστεί ακόμη την διαδικασία της κοινωνικοποίησής τους, την ένταξή τους δηλαδή, στην κοινωνία, ως ενεργά και λειτουργικά μέλη της.

Από την άλλη πλευρά αφού το βρέφος είναι συγχρόνως ο μελλοντικός πολίτης και αφού είναι η ίδια η Θα Άρτεμις που θα τον οδηγήσει στην ενηλικίωση και στην φυλετική μύηση, η θεά συνδέεται με τον πολιτισμένο, κοινωνικό βίο.

Θεωρήθηκε θεά σεληνιακή και με την ιδιότητα αυτή η Άρτεμη ταυτίστηκε με τη Σελήνη πιθανότατα από τα κλασικά χρόνια. Η Σελήνη, ως γνωστόν, είναι συνδεδεμένη ανέκαθεν με τον γυναικολογικό κύκλο και την έμμηνο ρύση, επομένως με τη μητρότητα και τη γονιμότητα στις γυναίκες. Είναι προφανής λοιπόν η σχέση της Σελήνης με την Άρτεμη

Ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα της Άρτεμης ήταν η καθολική της κυριαρχία στη φύση. Ήμερα και άγρια ζώα, ψάρια στα νερά και πουλιά στον αέρα ήταν όλα τους κάτω από την προστασία της. Ως θεά και προστάτιδα της φύσης η Άρτεμη θεωρούνταν υπεύθυνη τόσο για τη γεωργία όσο και για την κτηνοτροφία. Περιοχές που τη λάτρευαν και την τιμούσαν ανελλιπώς είχαν πάντα εύφορη γη, κατάσπαρτα χωράφια, πλούσια συγκομιδή και ζώα υγιή και γόνιμα.

Αντίθετα, όσες από τις περιοχές δεν τηρούσαν σωστά τις υποχρεώσεις τους απέναντί της και επιπλέον παρέβλεπαν την ύπαρξή της, είχαν να αντιμετωπίσουν την εκδικητική οργή και μανία της, που ισοδυναμούσε με καταστροφή των σπαρτών και αποδεκατισμό των κοπαδιών.

Ο Άδμητος και ο Οινέας αντιμετώπισαν, εξαιτίας της αμέλειας και της αδιαφορίας που έδειξαν, την οργή της θεάς. Ο Άδμητος στη γαμήλια γιορτή του είχε ξεχάσει να θυσιάσει -όπως επιβαλλόταν- στην Άρτεμη. Η Άρτεμη οργισμένη από αυτή την παρατυπία του έστειλε στο νυφικό του κρεβάτι ένα κοπάδι από φίδια, ενώ ετοιμάστηκε να του αφαιρέσει τη ζωή. Μάταια ο Απόλλωνας προσπάθησε να την καλοπιάσει.

Τελικά ο ίδιος πείθει τις Μοίρες να του χαρίσουν τη ζωή και σαν αντάλλαγμα να πάρουν τη ζωή κάποιου άλλου δικού του ανθρώπου. Στην απαίτηση αυτή των Μοιρών μόνο η γυναίκα του Άλκηστη προθυμοποιείται να προσφερθεί. Τελευταία όμως στιγμή η επέμβαση του Ηρακλή τη σώζει προτού ακόμη προλάβει η ψυχή της να κατέβει στον Άδη.

Ο Οινέας κάποτε είχε ξεχάσει να θυσιάσει στην προστάτιδα της πόλης του Καλυδώνας, δηλαδή στην Άρτεμη. Η αδιαφορία του αυτή κόστισε τόσο στην πόλη, όσο και στο λαό της. Ένας τεράστιος κάπρος σταλμένος από τη θεά προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε γη, σε ζώα και ανθρώπους. Κανείς δε τολμούσε να τον σκοτώσει. Ο Μελέαγρος μόνο, ο γιος του Οινέα, ήταν τελικά εκείνος που τον εξόντωσε αλλά στη συνέχεια σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή γύρω από τη μοιρασιά. Η γυναίκα και η μητέρα του Μελέαγρου μη αντέχοντας τη θλίψη του θανάτου του αυτοκτόνησαν από τη στεναχώρια τους. Οι αδερφές του, τέλος, που αδιάκοπα τον θρηνούσαν, μεταμορφώθηκαν από την Άρτεμη σε φραγκόκοτες.  

ο Ακταίωνας βλέπει την Αρτέμιδα γυμνή

Κάποτε ο Ακταίωνας, ο γιος της Αυτονόης και του Αρισταίου, έτυχε να δει την Άρτεμη γυμνή, την ώρα που έκανε το λουτρό της. Η θεά από φόβο μήπως διαδοθεί το περιστατικό, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι κι έβαλε τα πενήντα σκυλιά που τον συνόδευαν να τον κατασπαράξουν.

Ο Ακταίωνας κατασπαράζεται από τα σκυλιά του

Ιερά της χρώματα το ασημένιο (για τη σεληνιακή της πλευρά), το καφέ, το χρώμα του αμέθυστου, το κροκωτό και το λευκό, σύμβολά της ο πυρσός, το τόξο και το βέλος, ιερό φυτό της η αρτεμισία, ο φοίνικας  και ιερά της ζώα ο λύκος, η αρκούδα, η γάτα, το αγριογούρουνο, το ελάφι, η κατσίκα και το άγριο σκυλί, το οποίο θα συνοδεύει τη θεά, στον ορφικό ύμνο αποκαλείται   «σκυλακίτι», αυτή δηλαδή, που συνοδεύετε από σκύλους στα όρη και στους δρυμούς.

Στις περιπλανήσεις της μέσα στους δρυμούς την συνοδεύει πάντοτε το προσφιλές ελάφι, ένα συγκεκριμένο ζώο για το οποίο λέγεται πως το κτύπησε κάποτε ο Αγαμέμνονας με το τόξο του.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή , ο Αγαμέμνονας κυνηγούσε μέσα στο ιερό άλσος της Αρτέμιδος όταν είδε να ξεπροβάλλει πίσω από τα δέντρα ένα όμορφο νεαρό ελάφι. Χωρίς σύνεση και χωρίς αίσθηση του μέτρου, ο Αγαμέμνονας φώναξε: «Ούτε η ίδια η θεά δεν θα μπορούσε να σώσει αυτό το ζώο!». Και κυνήγησε το ελάφι με το τόξο του.

Κατόπιν, πήγε στην Αυλίδα όπου είχαν συγκεντρωθεί οι Έλληνες που ετοιμάζονταν για Τρωικό πόλεμο. Τα ελληνικά πλοία είχαν συγκεντρωθεί εκεί, έτοιμα να πλεύσουν για την Τροία, αλλά ο καιρός δεν ήταν ευνοϊκός για τον απόπλου. Τότε, οι Έλληνες ερώτησαν τον μάντη Κάλχα, που θα τους συνόδευε στην εκστρατεία εκείνη, τι έπρεπε να πράξουν ώστε να πνεύσει ούριος άνεμος. Ο Κάλχας τους φανέρωσε πως η θεά Άρτεμις είχε προσβληθεί από την άμετρη συμπεριφορά του Αγαμέμνονος και πως ο μόνος τρόπος για να την εξευμενίσουν ήταν να θυσιάσουν την Ιφιγένεια, την προσφιλή του κόρη.

Η συνέχεια της ιστορίας είναι γνωστή. Ο Οδυσσεύς ήταν αυτός που εξήγησε την κατάσταση στην Ιφιγένεια και η περήφανη κόρη δέχτηκε αμέσως να θυσιαστεί. Την στιγμή όμως κατά την οποία η Ιφιγένεια, ενδεδυμένη τον χρωματισμένο με άνθη κρόκου χιτώνα που φορούσαν οι ιέρειες της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, οδηγήθηκε ως το βωμό, η θεά, όπως ο Κάλχας είχε ήδη προβλέψει, άρπαξε από το βωμό την Ιφιγένεια την οποία οδήγησε ως τη χερσόνησο της Ταυρικής για να την υπηρετήσει στο εξής εκεί ως ιέρεια, και έβαλε στη θέση τής κόρης μίαν έλαφο. Τότε, επιτέλους έπνευσε ούριος άνεμος και τα πλοία των Ελλήνων ξεκίνησαν για την Τροία. Η χερσόνησος της Ταυρικής είναι σήμερα γνωστή ως Κριμαία. Το όνομα Ιφιγένεια το οποίο, σύμφωνα με τον Κερένυϊ, δηλώνει ενδεχομένως «αυτήν που κυβερνά ισχυρά τις γεννήσεις» είναι επίσης προσωνυμία της Αρτέμιδος.  

Η λατρεία της Αρτέμιδος

Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος στις Άγρες- Παγκαράτι

Η λατρεία της Αρτέμιδος υπήρξε λαμπρή σε όλο τον αρχαίο κόσμο. Στις Άγρες της Αττικής (νοτιοδυτικά του λόφου του Αρδηττού, κοντά στο σύγχρονο κέντρο του Παγκρατίου) υπήρχε άγαλμα της θεάς που την αναπαριστούσε με το τόξο της στα χέρια καθώς οι Αθηναίοι έλεγαν, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας στα    «Αττικά» του, ότι σε αυτήν την περιοχή κυνήγησε η Άρτεμις για πρώτη φορά όταν ήλθε από τη Δήλο. Εκεί ο Ηρώδης ο Αθηναίος έχτισε στάδιο από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Κατά την έκτη ημέρα του Βοηδρομιώνος (23 Αύγουστος – 22 Σεπτέμβρης) γινόταν μεγάλη πομπή και θυσία αιγών προς τιμήν της Αρτέμιδος Αγροτέρας ενώ ακολουθούσε πάντα δείπνο με το κρέας των θυσιαζόμενων ζώων. 

Στην Ακρόπολη της Αθήνας υπήρχε ιερό της Βραυρώνας Αρτέμιδος και ένα υπέροχο άγαλμά της, φιλοτεχνημένο από τον ισόθεο Πραξιτέλη.  Εκεί βρισκόταν και το πανάρχαιο ξόανο της Ταυρικής Αρτέμιδος. Στην Βραυρώνα της Αττικής εκεί όπου σύμφωνα προς τον μύθο, έφτασε η Ιφιγένεια, όταν έφυγε από την Ταυρίδα φέρνοντας μαζί της το άγαλμα της θεάς, λατρευόταν με ιδιαίτερες τιμές η Βραυρωνία Άρτεμις. Εκεί ετελούντο κάθε έτος τα καλούμενα» "Μικρά Βραυρώνια" και ανά πενταετία, τη δεκάτη έκτη μέρα του μηνός Μουνιχιώνος (24 Μαρτίου – 22 Απριλίου), τα «Μεγάλα» Βραυρώνια".

Αναπαράσταση της Ακρ'οπολης με το ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος

Κορυφαίοι της εορτής ήσαν οι δέκα Ιεροποιοί και οι πέντε νεαρές ιέρειες που καλούνταν «Άρκτοι» και χόρευαν τον χορό « αρκτεύεσθαι» γύρω από το βωμό της θεάς. Οι Ιεροποιοί θυσίαζαν λευκή αίγα. Στο ναός της Βραυρώνας προσέφεραν στην Αρτέμιδα τους χιτώνες των γυναικών που είχαν πεθάνει στον τοκετό. Επίσης, νεαρά κορίτσια των Αθηνών, οι «Άρκτοι», υπηρετούσαν την Βραυρωνία Θεά παραμένοντας στο ναό από τα πέντε έως τα δέκα τους χρόνια.

Οι μικρές Αθηναίες είχαν την ευκαιρία να γυμναστούν και να ασκηθούν κατά τη διάρκεια της ιερής θητείας τους που αποτελούσε ένα είδος φυλετικής μύησης, έτσι ώστε να διαμορφώνουν υπερήφανο και δυναμικό χαρακτήρα, όχι πια εις το πλαίσιο της οικογένειάς τους αλλά και σε αυτό της κοινότητας.

Άρκτοι στο Μουσείο της Βραυρώνας

Γράφει ο Κάρλ Κερένυι: « Είναι παρθένος, αλλά στις προσπάθειές της και την αγριάδα ομοιάζει με αγόρι, όπως συμβαίνει σε εκείνη την ηλικία των κοριτσιών που η Άρτεμις προστατεύει. Διηγούνταν πως έζησε από τον πατέρα της να της δώσει εννιάχρονα για συντροφιά της. Σε αυτή την ηλικία τα κορίτσια έφευγαν από τις μητέρες τους για να υπηρετήσουν την Αρτέμιδα. Στα παλαιότερα χρόνια προορίζονταν όλες γι’ αυτό, αργότερα όμως μόνο μερικές. Έμεναν στην υπηρεσία της θεάς μέχρι που έφταναν σε ηλικία γάμου. Οι μικρές ακόλουθες της Αρτέμιδος ονομάζονταν «άρκτοι». Και η ίδια η Άρτεμις έναν καιρό υποτίθετο ότι ήταν άρκτος – η σε νεώτερη εποχή, όταν η πανίδα της Ελλάδας ήταν όπως σε νοτιότερα κλίματα, λέαινα».  

Στον Πειραιά ετελούντο τα Μουνίχια προς τιμήν της Μουνιχία Αρτέμιδος με πομπή στο λόφο της Μουνυχίας, προσφορά πλακούντων και γλυκισμάτων, θυσίες αιγών, χορούς αρκτείας από γυμνές κόρες, δαδούχους και στεφανηφόρους, και αγώνες εφήβων. Η Μουνιχία Άρτεμις είχε παρασταθεί στους Αθηναίους οδηγώντας τους στη νίκη κατά την ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η ίδια γιορτή ετελείτο και στην έφεσο. 

Στην Αττική ακόμη αλλά και σε άλλες ιωνικές πόλεις αλλά και στην Σπάρτη  ετελούντο γιορτές προς τιμήν της Ταυροπόλου Αρτέμιδος με πομπές χορούς και θυσίες ταύρων. Ιδιαίτερη και σημαντική ήταν η λατρεία της Αρτέμιδος κατά των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

Προς τιμήν των δύο θεϊκών αδελφών, της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος, ετελούντο τα Θαργήλια, κατά την έκτη ημέρα του μηνός Θαργηλίωνος (18 μαίου - 16 ιουνίου), με ευχαριστήριες τελετές κάθαρσης.

Στον Ορχομενό της Αρκαδίας η Άρτεμις εκκαλείτο «κεδρεάτις» επείδη το ξόανό της ήταν τοποθετημένο στο κοίλωμα του κορμού ενός κέδρου.

Στο αρκαδικό όρος Κνάκαλος ετελούντο, από τα πανάρχαια χρόνια ως την ύστερη αρχαιότητα, ετήσια Ιερά Μυστήρια προς τιμήν της Αρτέμιδος. 

Στη θεά Αρτέμιδα ήταν αφιερωμένο και το ιερό αρκαδικό όρος Αρτεμίσιο, δίπλα στην Μαντίνεια, την πατρίδα της ιέρειας και φιλοσόφου Διοτίμα. Στο όρος αυτό, κοντά στις πηγές του Ίναχου ποταμού υπήρχε ναός και άγαλμα της Αρτέμιδος.

Στην Καλυδώνα ετελούντο τα Λάφρια με πομπή όπου πρωτοστατούσε μια νεαρά ιέρεια ανεβασμένη σε άρμα που έσερνα ελάφια. 

Στην ιερή νήσο Δήλο ετελούντο προς τιμήν της τα Βριτομάρτια, προς τιμήν της Βριτομάρτιδος Αρτέμιδος (Βριτόμαρτις, προϊστορικό ιδίωμα Κρήτης που σημαίνει η Ηδεία Παρθένος =γλυκειά παρθένος -Βριτύ= γλυκύ και του μάρτις = παρθένος).  .

Στην περιοχή Αμάρυνθος της Εύβοιας ετελούντο εορτές με συμπόσια, γυμνικούς αγώνες και θυσίες προς τιμήν της Αμαρυνθίας ή Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Αξίζει να αναφερθεί ότι σε όλους τους ναούς στην Ελλάδα οι λεχώνες πρόσφεραν στη θεά τους χιτώνες της.

Ιδιαίτερη όμως υπήρξε η λατρεία της Αρτέμιδος στην Σπάρτη και την Έφεσο. Στην Σπάρτη υπήρχε ο ναός της Ορθίας ή Ορθωσίας Αρτέμιδος που ονομαζόταν επίσης και Λυγοδέσμα επειδή το ξόανό της, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας στα Λακωνικά του,  βρέθηκε μέσα σε έναν θάμνο λυγαριάς του οποίου τα κλαδιά τυλίχτηκαν γύρω από το ξόανο και το σταθεροποίησαν σε όρθια στάση. Κοντά σε αυτό το ναό υπήρχε και ιερό της Ειλειθυίας την οποία άρχισαν να λατρεύουν οι Σπαρτιάτες μετά τον χρησμό που έλαβαν από το μαντείο των Δελφών. 

Ναός Ορθίας Αρτέμιδος στον Ευρώτα ποταμό

Στον σπαρτιατικό ναό της Ορθίας Αρτέμιδος ελάμβανε χώρα η διαμαστίγωσις προς τιμήν της θεάς. Η τελετή ξεκινούσε με το τον χορό προσωπιδοφόρων νέων γύρω από το ιερό. Μετά το τέλος του χορού που καλείται «δεκελιστής», οι νέοι αφιέρωναν τα προσωπεία τους στο ιερό. Κατόπιν ορισμένοι νέοι που το είχαν επιλέξει, μαστιγώνονταν μπροστά στο βωμό της θεάς και ενώπιον μιας ιέρειας που κρατούσε στα χέρια της το ξόανο της θεάς. Όσοι νέοι δεν άντεχαν την μαστίγωση ζητούσαν να σταματήσει. Όσοι όμως άντεχαν μέχρι τέλους στέφονταν «Βωμινίκαι». Είναι φανερό ότι όλη αυτή η τελετή παρουσιάζει και πάλι έντονες αντιστοιχίες προς τις πρωτόγονες τελετές της φυλετικής μύησης.

 

Στην περιοχή Καρυές της Λακωνίας που είναι αφιερωμένη στην Αρτέμιδα και τις Νύμφες, λατρεύονταν η Άρτεμις Καρυάτις. Γύρω στο υπαίθριο άγαλμά της οι παρθένες έστηναν χορούς κάθε χρόνο. Στη Λακωνία πάλι, εορτάζονταν επίσης προς τιμήν της θεάς τα Κορυθάλια.  Στη χερσόνησο του Ταϋγέτου, κοντά στη θάλασσα και επάνω στο ακρωτήριο, υπήρχε ναός της Δικτύννης Αρτέμιδος προς τιμήν της οποίας ετελούντο κάθε χρόνο.

Στην Αθήνα και στην Έφεσο της Ιωνίας γιορτάζονταν προς τιμήν της Αρτέμιδος τα Ελαφηβόλια, το μήνα Ελαφηβολιώνα (21 Φεβρουαρίου - 23 Μαρτίου). Στα πανάρχαια χρόνια, σε αυτήν την γιορτή, συνήθιζαν να θυσιάζουν άγρια ελάφια προς τιμήν της. Πολύ σύντομα και προκειμένου να προστατευθεί ο πληθυσμός των ελάφων που οπωσδήποτε δεν κινδύνευε να αφανιστεί τόσο όσο κινδυνεύει σήμερα, οι λάτρεις σταμάτησαν αυτές τις θυσίες και επικράτησε το έθιμο να προσφέρουν στη θεά ελαφόμορφους, πλακούντες, τις «Ελάφους».

Στην Ιωνική Έφεσο λατρεύονταν η Μεγάλη Θεά Άρτεμις με τους πολλούς μαστούς, η θεϊκή τροφός των ιερών όντων. Εκεί υπήρχε ο περίλαμπρος ναός της θεάς που συγκέντρωνε επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Τα «Αρτεμίσια» ήταν μια γιορτή που ετελείτο σε όλη την Ελλάδα αλλά τα πλέον λαμπρά γίνονταν στην Έφεσο, με αγώνες, περιφορά των αγαλμάτων της θεάς από ιέρειες που εκαλούντο «Λόμβραι», ύμνους, και προσφορές αρτιδίων, γνωστές ως «λοχίες». Οι κόρες της πόλης ελάμβαναν μέρος στην εορτή μεταμφιεσμένες σε Νύμφες. 

αναπαράσταση του ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο

Στην Έφεσο ετελούντο επίσης τα «Εφέσια», μια περίφημη γιορτή  με θυσίες, προσφορές, ;αγώνες και ευωχίες στην οποία μετείχαν όλες οι ιωνικές πόλεις. Ο ναός της λέγεται ότι πρωτοκτίστηκε από τις Αμαζόνες και φιλοξενούσε το πανάρχαιο «διοπετές» σύμβολο της θεάς. 

Αργότερα επί την εποχή του κροίσου 564-546 π.Χ.  εξελίχτηκε σε αρχιτεκτονικό κολοσσό, σε ένα από τα λεγόμενα επτά θαύματα του κόσμου. Ο ναός αυτός καταστράφηκε γύρω στο 406 π.Χ.. Ο ναός είχε μήκος 133 μέτρα και πλάτος 73 μέτρα ήταν πάνω από διπλάσιος σε μέγεθος από τον Παρθενώνα της Αθήνας Οι κίονες του ήταν 20 μέτρα ύψος, Ιωνικού ρυθμού με κυκλικές πλευρές. Υπήρχαν συνολικά 127 κίονες, σε ορθογώνια ευθυγράμμιση πάνω σε όλη τη βάση.

Υπήρξε πολιούχος θεά της Μασσαλίας, των Συρακουσών (Άρτεμις – «Αρετούσα»). 

Η Άρτεμις λατρεύτηκε με ιδιαίτερες τιμές στην Τροία. Οι Λατίνοι πάλι την γνώρισαν και την λάτρευσαν με το όνομα Ντιάνα.

Στο Δίστομο λάτρευαν τη Δίκτυννα Άρτεμη. Βλέπε περισσότερα στη διεύθυνση:

http://ligeas.blogspot.com/search/label/%CE%94%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%BF

και στην Αντίκυρα την Ειλείθυια Άρτέμιδα. Βλέπε περισσότερα στη διεύθυνση:  
http://ligeas.blogspot.com/search/label/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1

Δίστομο : Δίκτυννα Άρτεμις

Αντίκυρα: Ειλείθυια Άρτεμις

 

  Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος υπήρχε και στην Άνω Τίφα. Σχετικά στη  διεύθυνση:

http://ligeas.blogspot.com/search/label/%CE%86%CE%BD%CF%89%20%CE%A4%CE%AF%CF%86%CE%B1

Σχετικώς με την λατρεία της Αρτέμιδος, ο Κάρλ Κερένυι γράφει: 

« Η θεά λατρεύτηκε επίσης με τις προσωνυμίες που φανερώνουν την ευχαρίστησή της σε χορούς, παράδοξες χορεύτριες και ασυνήθιστους χορευτές.

Σαν Καρυάτις χαιρόταν με τους χορούς των κοριτσιών πό την περιοχή της Καρυές, των Καρυάτιδων, που στους εκστατικούς χορούς τους, έχοντας στο κεφάλι καλάθια από πράσινα καλάμια, έμοιαζαν με φυτά που χόρευαν. Για να τιμήσουν την Άρτεμη Κόρδακα, οι άνδρες χόρευαν τον χορό κόρδακα κάνοντας γυναικείες κινήσεις. Προς τιμήν της επίσης έδεναν επάνω τους τα κορίτσια φαλλούς, όπως άλλωστε έκαναν και οι κωμωδοί. Σε μία από τις γιορτές της οι άνδρες είχαν επάνω στα κεφάλια τους ελαφίσια κέρατα. Φαλλικοί χορευτές με μάσκες λάτρευαν τη θεά Κορυθαλία. Η προσωνυμία αυτή σημαίνει ό,τι και το Δαφναία. Άλλες προσωνυμίες που σχετίζονται με το φεγγάρι όπως Ηγεμόνη ή Κελαδεινή, τις είχε κοινές με τις Χάριτς. Όταν εμφανιζόταν το φεγγάρι η Άρτεμις ήταν εκεί και τότε χόρευαν τα ζώα και τα φυτά».

Είναι πάρα πολλά τα προσωνύμια που αποδίδονται στη θεά, κάποια από αυτά είναι: αργυροτράπεζα, βρομία, δρυμονία, δελφίνια, ευπλόκαμος, ευπάρθενος, ελαφιαία, κουροτρόφος, λιμναία, ορειάς, ουρανία, πελληναία, ποτάμια, σωτήρα, πότνια, χρυσόθρονος, φαεσφόρος, χρυσηλάκατος…..

Πέρα από τους ιδιαίτερους ναούς της Αρτέμιδος και τους λατρευτικούς της τόπους, οι λάτρεις και οι λάτριδες της θεάς μπορούσαν και ημπορούσαν πάντοτε να της αποδίδουν τιμές παντού όπου εκτείνεται ο απέραντος ναός που είναι η Φύσης.

Ο Ηράκλειτος, για τον οποίο λέγεται ότι υπήρξε ένας άνθρωπος μελαγχολικός και μοναχικός, είναι γνωστός ως Σκοτεινός φιλόσοφος επειδή η κατανόηση του έργου του ήταν ιδιαιτέρως δύσκολη ακόμη και για τους σύγχρονούς του, αφιέρωσε το έργο του «Περί Φύσεως», το οποίο σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο, χωριζόταν σε τρία μέρη: «περί Σύμπαντος», «περί πολιτείας» και «Περί θεών». Το είχε προσφέρει ανάθημα στον περίφημο ναό της Εφεσίου Αρτέμιδος. Οι επισκέπτες που έφταναν εκεί από όλον τον κόσμο είχαν τη δυνατότητα να το δανειστούν και να το μελετήσουν με μοναδική υποχρέωση να το αφήσουν πάλι στη θέση του.

Αρχ. χώρος Βραυρωνίας Αρτέμιδος

Η Ουρανία Τουτουντζή στο βιβλίο της «Περί θεάς Αρτέμιδος» γράφει:   

«Ο Ηράκλειτος ανεγνώριζε την Αρτέμιδα μέσα στην μαρμαρυγή των άστρωνπου κοσμούν τον ουρανό τηε Ιωνίας, μέσα στη φεγγοβόλο ιωνική πανσέληνο, κι ακόμα, μέσα στις χορευτικές αναλαμπές της φλόγας που εφώτιζε τη μοναχική του κάμαρη, τις μακρές φιλοσοφικές του νύκτες. Για εκείνο τον αυστηρό μελετητή των Αιώνιων Νόμων, η φιλοσοφία είχε τη δική Της ελληνική ωραία μορφή.

Εικοσιπέντε αιώνες μετά το θάνατο του φιλοσόφου από την Έφεσο, ένας Γαλάτης στοχαστής, ποιητής και φυσικός επιστήμονας, ο Λουί Μενάρ, στο έργο του «Περί της ελληνικής Πολυθεΐας»παρουσίασε μια ολοκληρωμένη σύλληψη της φίσης και του έργου της Μεγάλης θεάς:

 «Το θηλυκό αντίστοιχο του Απόλλωνος είναι η Άρτεμις, η αδελφή του, θυγατέρα του Διός και της Λητούς, του ουρανού και της Νυκτός, που θα πρέπει να ελατρεύθει αρχικώς ως Σεληνιακή θεότης. Το όνομά της σημαίνει μάλλον την ανέπαφη ολότητα και δηλώνει συγχρόνως το γεμάτο φεγγάρι – πανσέληνος- και την αγνότητα.

 Τα συνήθη σύμβολά της, το τόξο, η φαρέτρα και η δας παραπέμπουν συγχρόνως στο φως και το κυνήγιο. Η ημισέληνος είναι το τόξο της νυχτερινής παρθένου, της ατίθασης κυνηγού που διασχίζει τρέχοντας τους μεγάλους ίσκιους και διευθύνει τον χορό των αστεριών την ώρα που τα άγρια θηρία εγκαταλείπουν τα καταφύγιά τους και που οι ωχρές σεληνιακές αχτίδες φωτίζουν με ασημένια λάμψη τα πυκνά φυλλώματα των δένδρων.

 Στο πλευρό της τρέχει γοργά το ιερό ελάφι με τα χρυσά του κέρατα, άλλο ένα σύμβολο της Σελήνης που γεμίζει. Γοργή και η ίδια ως έλαφος, υπερήφανη για την ανυπότακτη παρθενία της, βοηθά ωστόσο τις γυναίκες να γεννήσουν τα τέκνα τους αφού είναι το γέμισμα του φεγγαριού που διανοίγει στα όντα τις πύλες του βίου, κι ύστερα τρέφει αυτά τα τέκνα, τα άγει προς ενηλικίωση και κατόπιν προς το γήρας και τον θάνατο. Οι μυστηριακές επιρροές του φεγγαριού εξηγούντο διττό χαρακτήρα της που είναι, για τους θνητούς, ευεργετικός και θανάσιμος συγχρόνως: όπως ο αδελφός της, συντηρεί την ζωή αλλά σκοτώνει επίσης, όμως τα βέλη της σκοτώνουν ακαριαίως, χωρίς ωδίνες, χωρίς τα όντα να υποφέρουν. 

Στην τέχνη, αναπαρίσταται κυρίως ως προσωποποίηση του νεανικού σφρίγους. Γρήγορη, ανάλαφρη, ενδεδυμένη άλλοτε μακρύ χιτώνα, άλλοτε, όπως στο άγαλμα του Λούβρου, κοντό ιμάτιο που σφίγγει την μέση της με μία ζώνη, φορώντας κρητικά σανδάλια,  με την κόμη ανασηκωμένη και ατημέλητη, βαδίζει με μεγάλα βήματα κρατώντας στο χέρι της το τόξο και έχοντας φαρέτρα στον ώμο της, στέφει το κεφάλι με μια ζωηρή κίνηση και αναδίδει το αναζωογονητικό αιθέρα των δρυμών. Κομψή, με λεπτά αλλά δυνατά πόδια, με το κεφάλι ελαφρώς ανασηκωμένο ώστε να φαίνεται ο πάλλευκος λαιμός της, είναι η αυστηρή παρθένος που επιβλέπει την σκληρή εκπαίδευση των εφήβων, είναι η κουροτρόφος θεά. Ανάμεσα σε αυτήν και τον αδελφό της μαντεύουμε την διαφορά; στην ολοδιάφανη λάμψη της ημέρας και τις αγνές αστρικές λάμψεις της νύχτας».     

Βιβλιογραφία: Ουρανία Τουτουντζή: "Περί της θεάς Αρτέμιδος"
Ελληνική Μυθολογία Εκδοτικής Αθηνών
Ελληνική Μυθολογιά  Κάρλ Κερένυι

                                                                     Άρης και Άρτεμις - Θεόφιλος

Άγαλμα -  συντιβάνι στη πόλη του Μεξικού