Ιερό Ίππιου Ποσειδώνα στην Αρχαία Μαντίνεια

Nοτιοανατολικά της αρχαίας Μαντινείας, στο χωριό Μηλιά, έχουν αποκαλυφθεί λείψανα του Ιερού του Ίππιου Ποσειδώνα, ενός από τα σημαντικότερα ιερά της Αρχαίας Αρκαδίας. Μαζί του αποκαλύφτηκαν από νεώτερες και παλιότερες ανασκαφές νεώτερα κτίσματα, τάφοι με αρχαίες επιγραφές και διάφορα άλλα ευρήματα. Ο Ποσειδώνας υπήρξε ένας από τους πιο μεγάλους θεούς της αρχαίας Αρκαδίας. Το όνομά του στην κυριολεξία του σημαίνει «σύζυγος της γης» και υπήρξε όντως σύντροφος της Μεγάλης Μητέρας Δήμητρας. Είχε πολλά προσωνύμια, όλα δε σχετίζονταν με την ορμή του. Τον είπαν Ολετήρα, Μοχλωτήρα και Ίππιο.

Η λατρεία του Ποσειδώνα ως ίππιου, ως άρχοντα δηλαδή των αλόγων είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην αρχαία Αρκαδία και έχει τις απαρχές της σε ιππόμορφη θεότητα που λατρευόταν ήδη από την προϊστορική εποχή.

Το Ιερό ήταν κοντά στην πηγή Άρνη. Σύμφωνα με τον αρκαδικό μύθο, που διέσωσε ο Παυσανίας, ο οποίος επισκέφτηκε το ιερό, όταν η Ρέα γέννησε τον Ποσειδώνα τον άφησε να μεγαλώσει μαζί με τα κοπάδια των αρνιών που βοσκούσαν στην περιοχή της πηγής Άρνης, και παραπλάνησε τον Κρόνο λέγοντάς του ότι γέννησε άλογο και του έδωσε να καταπιεί ένα νεογέννητο πουλάρι.  

 Σύμφωνα με την παράδοση ο ναός του Ποσειδώνα αποτελούσε άβατο και μόνο στον ιερέα επιτρεπόταν να εισέρχεται σε αυτόν μια φορά το χρόνο. Στη ρωμαϊκή περίοδο ο ναός ερειπώθηκε, αλλά ο αυτοκράτορας Ανδριανός που επισκέφτηκε τη Μαντινεία το 130-131 π.Χ. φρόντισε προσωπικά για την ανοικοδόμησή του και μάλιστα διόρισε και επιστάτες που θα επέβλεπαν το άβατο του ιερού.

 Ο πρώτος ναός του Ιππίου Ποσειδώνα κτίστηκε από τους αρχιτέκτονες Τροφώνιο και Αγαμήδη από τον Ορχομενό της Βοιωτίας, που φημίζονταν πως χτίζουν για αθάνατους. Τόσο στέρεες ήταν οι κατασκευές τους. Είχαν κατασκευάσει  το θολωτό τάφο-θησαυρό του Υριέως στη Βοιωτία και τον πρώτο ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς. Ο ναός του Ίππιου Ποσειδώνα ήταν κατασκευασμένος από επεξεργασμένη και συναρμοσμένη ξυλεία δρυός. Το ιερό πρέπει να ιδρύθηκε στα τέλη του 8^ου αι. π.Χ. ή στις αρχές του 7^ου αι. π.Χ. και γνώρισε μεγάλη άνθιση τον 6^ο αι. π.Χ. Ο θεός ήταν προστάτης μιας από τις τέσσερις φυλές της Μαντίνειας, της Ποσείδαιας, οι πολεμιστές της πόλης έφεραν την τρίαινα στις ασπίδες τους.  

Το ιερό είχε ανακαλύψει ο αρχαιολόγος Fougeres, αλλά επειδή στη συνέχεια χάθηκαν όλες οι ενδείξεις του ιερού, έγινε εκ νέου ανασκαφή από τον αρχαιολόγο Θ. Σπυρόπουλο. Αποκαλύφθηκαν η βάση του ιερού, το πλέγμα των ιερών δωματίων, βάσεις από πεσσούς του πολύθυρου. Από τον κιβωτιόσχημο βυζαντινό τάφο συνάγεται πως ο ναός χρησιμοποιήθηκε από κάποιον επιφανή γαιοκτήμονα ως προσωπικός χώρος. Ήρθε στο φως επίσης το αρχαίο υδραγωγείο και πλούσιο επιγραφικό και αρχιτεκτονικό υλικό.

Η είσοδος βρίσκεται δίπλα στην ταμπέλα αλλά ο δρόμος είναι κλειστός με συρματόπλεγμα

 Σήμερα το ιερό βρίσκεται σε αγροτική περιοχή και μάλιστα το βόρειο τμήμα του έχει καταληφθεί από οικοδομή των ιδιοκτητών.

Οικοδομή στον αρχαιολογικό χώρο

 Είναι σε πλήρη εγκατάλειψη, τα ξερόχορτα έχουν σκεπάσει ότι έχει απομείνει. Είναι περιφραγμένο από την αρχαιολογική υπηρεσία αλλά δεν υπάρχει πρόσβαση να το πλησιάσεις γιατί ο χώρος γύρω του καλλιεργείται και είναι περιφραγμένος με συρματόπλεγμα. Μια ταμπέλα μέσα στο χωριό Μηλιά γνωστοποιεί την ύπαρξη του ιερού αλλά το μονοπάτι που οδηγεί στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου είναι  κλειστό γιατί περνά μέσα από καλλιεργήσιμο χωράφι. Ο επισκέπτης που θα θελήσει να φτάσει κοντά στο ιερό θα πρέπει να περάσει μέσα από αγκαθωτούς θάμνους αλλά δεν θα καταφέρει να δει και πολλά πράγματα. 

Πινακίδα για το ιερό μέσα στο χωριό Μηλιά

 Επισκεφτήκαμε το ιερό το καλοκαίρι του 2019 και με πολύ δυσκολία καταφέραμε να το βρούμε. Ρωτώντας τους κατοίκους του χωριού Μηλιά για το ιερό μας έλεγαν «Προς τα  εκεί είναι, αλλά μην πάτε δεν αξίζει, δεν έχει τίποτα», μας απέτρεπαν και όταν τους είπαμε ότι εμείς θέλουμε να πάμε και ας μην δούμε τίποτα μόνο ένας μας κατατόπισε σωστά για να το βρούμε. Πόση απαξίωση για έναν σπουδαίο θεό της Αρκαδίας!

Παλαιότερες φωτογραφίες του αρχαιολογικού χώρου από το διαδίκτυο, τότε που ο χώρος ήταν καθαρός και ίσως επισκέψιμος.  

 

Ίππιος Ποσειδώνας, φωτ. traveltripolis.gr

 

΄Ιππιος Ποσειδώνας φωτ.traveltripolis.gr

Ίππιος Ποσειδώνας φωτ. wikipedia.

 

Αύγουστος 2019 -ο επισκέπτης δεν μπορεί να δει τίποτα από τον αρχαιολογικό χώρο

Γιάννης Ρίτσος

Η κόκκινη κλωστή

Περίφημο το ιερό του Ποσειδώνα που ίδρυσαν στη Μαντινεία
ο Αγαμήδης και ο Τροφώνιος — καθόλου διάδρομοι και θύρες,
μόνο μια μάλλινη κλωστή ερυθρόχρωμη σφαλούσε τις εισόδους
που οδηγούσαν μες στο άδυτο. Κανείς δεν επιτρέπονταν να εισδύσει
εκεί που αστείρευτη πηγή αλμυρού νερού κυλούσε. Ο Αίπυτος,
ο ισχυρογνώμων βασιλιάς, έκοψε την κλωστή και μπήκε. Ωστόσο
την πλήρωσε ακριβά — βγήκε τυφλός και πέθανε σε λίγο.

Και τώρα εμείς πολύ καλά καταλαβαίνουμε τη σημασία
κείνης της κόκκινης κλωστής, γιατί, παρόλους
τους εύκολους συσχετισμούς με τις κλωστές εκείνες
της Μοίρας ή της Αριάδνης ή τις άλλες τις δικές μας
των λαϊκών παραμυθιών, ή την κλωστή στο έμπα του Μάρτη
που φτιάχνουν δαχτυλίδια, πάντοτε ανεξήγητη μας μένει.

Και πάντα απ’ το θεό μας μια κλωστή μονάχα μας χωρίζει
που τύφλωση και θάνατο σημαίνει αν θα την κόψεις.

Καρλόβασι, 26.VΙ.69

Γιάννης Ρίτσος. 1972. Πέτρες. Επαναλήψεις. Κιγκλίδωμα. Αθήνα: Κέδρος. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Γιάννης Ρίτσος. [1989] 1998. Ποιήματα Ι΄ (1963-1972). 2η έκδ. Αθήνα: Κέδρος.