Μια γεωμυθολογική προσέγγιση του ποταμού Αχελώου και των Εχινάδων νήσων (Δυτική Ελλάδα)

Η εισήγηση  των  Η. Μαριολάκου, Ι. Φουντούλη, Ι. Μπαντέκα, Δ. Θεοχάρη, Ε. Καπουράνη "Μια γεωμυθολογική προσέγγιση του ποταμού Αχελώου και των Εχινάδων νήσων (Δυτική Ελλάδα)"πραγματοποιήθηκε στο συνέδριο " Αρχαία Ελλάδα από τον κ. Ηλία Μαριολάκο

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας

Περίληψη

Παρά το γεγονός ότι πολλοί θεωρούν την Ελληνική Μυθολογία ως αποκύημα φαντασίας των ευφάνταστων Ελλήνων, εμείς πιστεύουμε ότι πρόκειται για την κρυπτογραφημένη, παλαιότατη ιστορία των κατοίκων του Αιγαιακού και Περι-

Αιγαιακού χώρου και των γειτονικών περιοχών. Στην πραγματικότητα, αντιπροσωπεύει το αγώνα τους για επιβίωση σε ένα Γεωπεριβάλλον που άρχισε να μεταβάλλεται δραματικά το 18.000 πριν από σήμερα (π.α.σ.). Αυτές οι δραστικές φυσικογεωλογικές μεταβολές, οι οποίες διήρκεσαν για 12.000 χρόνια περίπου, είχαν δραματικές επιπτώσεις όχι μόνο στις βιοτικές, αλλά και στις κοινωνικές τους ανάγκες και την ψυχολογική τους κατάσταση.

Ο μύθος που σχετίζεται με τον Αχελώο και τις Εχινάδες νήσους είναι ένας από τους πολλούς που συμπίπτουν απόλυτα με την φυσικο-γεωλογική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Ελλάδας, κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια.

 Οι περισσότεροι ποταμοί θεωρούνται θεοί από τους αρχαίους Έλληνες, απόγονοι των Τιτάνων Ωκεανού και Τηθύος. Ο Αχελώος είναι ένας από τους πιο γνωστούς ποταμούς της αρχαιότητας και τιμόταν ως θεός. Ο μύθος λέει ότι οι Νύμφες που ζούσαν στις όχθες του, ενώ προσέφεραν θυσίες σε άλλους θεούς ξεχνούσαν να τιμήσουν κι αυτόν κατά τον ίδιο τρόπο. Για να τις τιμωρήσει λοιπόν «έσυρε την περιοχή τους στη θάλασσα» (Ovid. Metamorph. VIII 576) και έτσι δημιουργήθηκαν τα νησιά Εχινάδες. Αργότερα, κάποιες από αυτές μετατράπηκαν και πάλι σε ξηρά, εξαιτίας των αποθέσεων του Αχελώου (Ηροδ., Β.10). Σήμερα, οι νησίδες αυτές βρίσκονται στο μέτωπο του Δέλτα του Αχελώου, στο ΝΔ άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας, κοντά στις ακτές του Ιονίου. Από γεωγραφικής άποψής διακρίνονται σε βόρειες και νότιες Εχινάδες.

Για την φυσικο-γεωλογική ερμηνεία του μύθου, ελήφθησαν υπόψη τα παρακάτω:

i. Η σύγχρονη διαμόρφωση του Δέλτα του Αχελώου, η δημιουργία του οποίου

ξεκίνησε μετά το Κλιματικό Optimum του Ολοκαίνου (περίπου 6000 - 4000

π.α.σ)

ii. Η κοιλάδα του άνω ρου του Αχελώου (ανάντη του χωριού Καστράκι) η οποία διαμορφώθηκε σταδιακά κατά τα τελευταία 6 εκατομ. χρόνια, ενώ κάποια τμήματά της και παλαιότερα.

iii. Οι παγετωνο-ευστατικές κινήσεις που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των

τελευταίων 18000 ετών (οπότε και η κορύφωση της τελευταίας παγετώδους

περιόδου).

Η γεωμυθολογική ανάλυση της σχέσης του Αχελώου ποταμού και των Εχινάδων νήσων αποδεικνύει τα παρακάτω:

i. Υπάρχει απόλυτη ταύτιση του μύθου με την φυσικο-γεωλογική εξέλιξη της περιοχής του Δέλτα κατά την περίοδο των τελευταίων 18000 ετών.

ii. Η Ελληνική Μυθολογία είναι πολύ παλαιά και οι περιγραφές αναφέρονται σε φυσικο-γεωλογικές συνθήκες που χρονολογούνται πολύ πριν από τη Νεολιθική Εποχή.

iii. Η Ελληνική Μυθολογία δεν είναι αποκύημα φαντασίας των ευφάνταστων

Ελλήνων.

Εάν όμως ο χρόνος σχηματισμού των νησιών Εχινάδων είναι τόσο παλαιός, σε ποιά γλώσσα η παράδοση έφτασε μέχρι την ιστορική εποχή όταν καταγράφηκε, εάν οι παλαιότεροι κάτοικοι δεν μιλούσαν μια κάποια πρωτο- Ελληνική γλώσσα;

Εισαγωγή

Γεωμυθολογία είναι ο κλάδος των Γεωεπιστημών που διερευνά τη σχέση μεταξύ της Γεωλογίας και της Μυθολογίας.

Ο «Μύθος» είναι ο προφορικός λόγος. Η Μυθολογία αποτελεί την κωδικοποίηση προφορικών διηγήσεων που αναφέρονται σε ένα μακρότατο χρονικό διάστημα στο παρελθόν, που κυμαίνεται από την απώτατη προϊστορία έως τις παρυφές της «ιστορικής εποχής». Το διάστημα αυτό χαρακτηρίζεται από τις έντονες γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές που σηματοδότησαν το τέλος της τελευταίας παγετώδους εποχής και την είσοδο της σύγχρονης θερμής μεσοπαγετώδους (Ολόκαινο).

Λόγω της επικράτησης του Homo sapiens sapiens, ήδη πριν την έναρξη της μεσοπαγετώδους περιόδου, δηλαδή πριν 18000 χρόνια, το είδος μας ήταν το μοναδικό ανθρώπινο είδος που υπήρξε μάρτυρας αυτών των συγκλονιστικών γεωπεριβαλλοντικών μεταβολών. Για το λόγο αυτό, θεωρούμε ότι ένα μεγάλο τμήμα της Μυθολογίας περιγράφει με τρόπο ποιητικό και με τη χρήση συμβολισμών, άρα κρυπτογραφημένο, όλες αυτές τις διεργασίες της κλιματικής κυρίως μεταβολής και των συνεπειών της. Οι συνέπειες των μεταβολών αυτών καταγράφηκαν στη συλλογική μνήμη των ανθρώπων και μεταδόθηκαν από γενιά σε γενιά, έως την τελική επίσημη κωδικοποίησή τους.

Στον ελληνικό χώρο είναι γνωστή η συνεχής ανθρώπινη παρουσία, τουλάχιστον από τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή, και έχει τεκμηριωθεί η Γεωπεριβαλλοντική διάσταση της Ελληνικής μυθολογίας σε πολλές περιπτώσεις (Μαριολάκος 2003, Mariolakos 2006).

Εντούτοις, από πολλούς ο «Μύθος» εκλαμβάνεται εσφαλμένα ως «παρά-Μυθος». Σύμφωνα με αυτή την άποψη η Ελληνική μυθολογία δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα, αλλά αποτελεί απλώς ένα αξιόλογο πνευματικό προϊόν των ευφαντάστων αρχαίων Ελλήνων. Ενίοτε δε, η Μυθολογία, στο σύνολό της, έχει καταγγελθεί και ως παράλογη δοξασία. Έτσι, ο Στέφανος Κομμητάς, λόγιος και κληρικός, ο οποίος ως εκδότης της «Ελληνικής Μυθολογίας» (1827) αναφέρει στην εισαγωγή: «...και το μέγιστον χρησιμεύει (η έκδοση της Μυθολογίας) εις την αλήθειαν της αγίας ημών πίστεως μανθάνωντας τας παραλόγους δοξασίες των παλαιών...». Δηλαδή, η Ελληνική Μυθολογία είναι μια συλλογή παράλογων δοξασιών των αρχαίων Ελλήνων, που η μόνη χρησιμότητα για τη σημερινή κοινωνία είναι ότι, δια της μελέτης της, αποδεικνύεται η αλήθεια της χριστιανικής πίστης. Το γεγονός ότι ολόκληρο το οικοδόμημα αυτού που σήμερα ονομάζουμε Δυτικό Πολιτισμό έχει δημιουργηθεί από ανθρώπους που το ήθος τους είχε διαμορφωθεί από τον τρόπο λειτουργίας αυτών των θεών, προφανώς δεν το θεώρησε σημαντικό να ασχοληθεί.

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια γεωμυθολογική ερμηνεία του μύθου που συνδέει τις Εχινάδες νήσους με τον ποταμό Αχελώου. Ο μύθος αυτός αναφέρεται στις πρόσφατες γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές της ευρύτερης περιοχής του κάτω ρου του παλαιο-Αχελώου και πιο συγκεκριμένα στο Δέλτα του Αχελώου και στη γειτονική συστάδα των νήσων Εχινάδων.

Λέγοντας πρόσφατες εννοούμε την περίοδο μετά την έναρξη της τελευταίας κλιματικής αλλαγής, που ξεκίνησε πριν 18000 χρόνια μέχρι τη σταθεροποίηση του κλίματος, δηλαδή μέχρι την περίοδο που είναι γνωστή ως «Κλιματικό Optimum του Ολοκαίνου».. 

Εικόνα 1: Τοπογραφικός χάρτης της περιοχής των εκβολών του ποταμού Αχελώου και των Εχινάδων νήσων.

Ο Ποταμός Αχελώος

Είναι γνωστό ότι, για τους αρχαίους Έλληνες, η πλειονότητα των ποταμών

θεωρούντο και τιμούνταν ως Θεοί. Ειδικότερα στην Θεογονία του Ησιόδου,

οι ποταμοί είναι τα πολυάριθμα τέκνα του ζεύγους του Τιτάνα Ωκεανού και

της Τιτανίδος Τηθύος. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι ποταμοί ανήκουν στην ίδια

γενιά - την τέταρτη - με εκείνη των 6 μεγάλων θεών του Ολύμπου, της γε-

νιάς του Δία και του Ποσειδώνα. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι οι τε-

λευταίοι είναι τέκνα ενός άλλου ζεύγους Τιτάνων, και συγκεκριμένα του

Κρόνου και της Ρέας.

Στην πιο κάτω ηλεκτρονική διεύθυνση θα διαβάσετε ΟΛΗ την  εισήγηση: 


https://drive.google.com/open?id=1kq4zANa_MkXpOX0eLbCGr1uRtwff1dBw