Προμηθέας

Ένας από τους Τιτάνες της ελληνικής μυθολογίας, γιος του Ιαπετού και της Κλυμένης, αδερφός του Άτλαντα, του Μενοίτιου και του Επιμηθέα. Σύμφωνα με άλλους μύθους ήταν γιος της Ήρας και του Ευρυμέδοντα ή της Τιτανίδας Θέμιδας ή της Γης χωρίς να αναφέρουν το όνομα του πατέρα του. Έτσι για κάποιους ο Προμηθέας ήταν Τιτάνας και για κάποιους άλλους ήταν γιος Τιτάνα. Το όνομά του σημαίνει «συνετός», «προνοητικός». Παράγεται από την πρόθεση «προ» και το ουσιαστικό «μῆτις» (=σκέψη). Ένας άλλος μύθος δέχεται ότι ανήκε στο λαό των Καβείρων και ότι η Δήμητρα τον μύησε στα μυστήρια. 

Προμηθέας και Τιτανομαχία
 

Τιτανομαχία

Στην Τιτανομαχία ο Προμηθέας, είπαν οι πιο πολλοί, ήταν εναντίον του Δία. Όμως υπάρχουν και κάποιοι που έλεγαν πως πολέμησε στο πλευρό του Δία. Υπήρξε σύμβουλος του Δία πριν όσο και μετά την επικράτησή του. Λέγεται ότι όταν άρχισε η διχόνοια μεταξύ εκείνων που ήθελαν να διώξουν τον Κρόνο και εκείνων που δεν ήθελαν το Δία βασιλιά τους, ο Προμηθέας – δασκαλεμένος από τη μάνα του τη Γη πως ο αγώνας δεν επρόκειτο να κριθεί με τη δύναμη, αλλά με την τέχνη και με την πονηριά- πήγε και βρήκε του Τιτάνες και τους εξήγησε πως αυτός, με τα δικά του σχέδια και τεχνάσματα, μπορούσε να τους βοηθήσει να νικήσουν το Δία. Όμως οι Τιτάνες, πιστεύοντας πως η δύναμή τους, έφτανε και περίσσευε και πως δίχως κόπο θα έπαιρναν στα χέρια τους την κατάσταση, δεν έδωσαν καμιά σημασία στα λόγια του Προμηθέα. Τότε  αυτός πήρε τη μάνα του και πήγαν να παρασταθούν στον Δία.  Έτσι με τις συμβουλές του Προμηθέα και της Γης νίκησε ο Δίας και έκλεισε τους Τιτάνες στα Τάρταρα και έγινε βασιλιάς του ουρανού.

Λέγεται μάλιστα πως μαζί με τον Ήφαιστο, βοήθησε στη γέννηση της Αθηνάς, χτυπώντας το κεφάλι του Δία με δίκοπο τσεκούρι. Η ίδια η Αθηνά τον δίδαξε αρχιτεκτονική, αστρονομία, μαθηματικά, ναυσιπλοΐα, ιατρική, μεταλλουργεία και άλλες χρήσιμες τέχνες, που εκείνος με τη σειρά του τις δίδαξε στους ανθρώπους. 

Ο Προμηθέας προστατεύει τους ανθρώπους

 

Αφού ο Δίας νίκησε τους εχθρούς του και ανέβηκε στο θρόνο του πατέρα του, κάλεσε τους θεούς και τους μοίρασε τιμές και εξουσίες, στον καθένα ανάλογα με τη δύναμή του και τη σοφία του. Για τους ανθρώπους δεν σκέφτηκε τίποτα και αρκέστηκε να πει πως άμα ξεκληριστεί το γένος τους, αυτός θα πλάσει νέο. Ο Προμηθέας ήταν ο μόνος που ήρθε αντιμέτωπος με την απόφαση του  Δία και αποφάσισε να σώσει τους ανθρώπους.  Έβαλε μέσα στο νου τους πολλές ελπίδες και έκανε με αυτές να μη βλέπουν σε κάθε βήμα το χαμό τους. Ύστερα τους έφερε τη φωτιά, που αποδείχτηκε   «κοινό ωφέλημα για τους θνητούς», «μεγάλη ευκολία και δάσκαλος κάθε τέχνης». 
Ως τότε οι άνθρωποι ζούσαν δίχως φρόνηση, έβλεπαν και δεν έβλεπαν, άκουγαν και δεν άκουγαν,  ήταν σαν μορφές βγαλμένες μέσα από τα όνειρα, έσερναν τη ζωή τους στην τύχη, δεν είχαν σπίτια, δεν δούλευαν το ξύλο, ζούσαν μέσα σε τρύπες, της γης ανήλιαγες σαν τα μυρμήγκια, σημάδια του χειμώνα και της καλοκαιριάς, του καρπίσματος και της σοδειάς δεν είχαν, κάθε τους πράξη ήταν δίχως γνώση. Ο Προμηθέας τους πήρε υπό την προστασία του και τους έδειξε τις ανατολές και τις  δύσεις των άστρων, πρώτος ζευγάρωσε τα καματερά στο αλέτρι, έδεσε  τα’ άλογα στο άρμα, επινόησε τα πλεούμενα, τα φάρμακα για τις αρρώστιες, τα κρυμμένα στα βάθη της γης «ωφελήματα» χρυσό, ασήμι, χαλκό , σίδηρο. Με λίγα λόγια «όλες οι τέχνες ήταν από τον Προμηθέα».

Ο Προμηθέας δημιουργός του ανθρώπινου γένους

Στις ιστορίες ο Προμηθέα δεν παρουσιάζεται μόνο ως φίλος και ευεργέτης του ανθρώπινου γένους αλλά και ο δημιουργός του. Έλεγαν πως σε συνεργασία με την Αθηνά έπλασαν τους ανθρώπους  από πηλό και φωτιά και τους είχαν δώσει μορφή παραπλήσια με τη μορφή των θεών.

Αθηνά και Προμηθέας φτιάχνουν τους ανθρώπους

Στον Πανοπέα της Φωκίδας μάλιστα, έδειχναν μέσα σε μια χαράδρα λίθινους όγκους με χρώμα πηλού και οσμή από σώμα ανθρώπου, ιστορώντας πως ήταν απομεινάρια από το υλικό που είχε φτιάξει ο Προμηθέας το ανθρώπινο γένος.

Άλλοι έλεγαν πως στον καιρό που στον κόσμο υπήρχαν μόνο αθάνατα όντα. Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα του Πλάτωνα οι θεοί έπλασαν τις μορφές όλων των ζώων μέσα στη γη από χώμα και φωτιά. Όταν τα έφεραν στο φως, ανέθεσαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να αναλάβουν να τα εξοπλίσουν με δυνάμεις κατάλληλες για τον καθένα, ώστε να μπορούν να επιζήσουν. Τότε ο Προμηθέας είπε στον αδελφό του  να κάνει τη διανομή  και ύστερα εκείνος θα επιθεωρούσε  για να δει αν έγιναν όλα όπως έπρεπε.

Ο Επιμηθέας ονομάτισε και απέδωσε στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που ήθελε ο ίδιος, με τρόπο ώστε να μην μπορούν να αλληλοκαταστραφούν (αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, Πλάτων, Πρωταγόρας 321α). Όταν έφτασε στο τέλος η ώρα του Ανθρώπου, δεν είχε να του δώσει παρά λίγες τρίχες και νύχια ευπαθή και ανίσχυρα. Από αυτό το λάθος ο Προμηθέας ανέλαβε την προστασία του Ανθρώπου.

Όταν ο Προμηθέας είδε τον άνθρωπο γυμνό και ανυπεράσπιστο, σκέφτηκε, έτρεξε στο εργαστήρι του Ήφαιστου  και της Αθηνάς και έκλεψε τη φωτιά και μαζί  όλες τις σχετικές τέχνες, ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος με αυτά τα όπλα να επιβιώσει. Γι αυτή του την πράξη όμως, δικάστηκε αργότερα από τους θεούς.  

  

Οι θυσίες

Όταν έμαθαν οι άνθρωποι να κάνουν θυσίες στους θεούς τέθηκε θέμα για το ποια κομμάτια του ζώου θα άνηκαν στους θεούς και ποια στους θνητούς. Τότε ο Δίας συμφώνησε με τον Προμηθέα να δώσει το λόγο του πως όποιο μερίδιο διαλέξει, αυτό θα παίρνουν οι θεοί και το άλλο οι άνθρωποι. Έτσι, κατά μια μαρτυρία στη Μηκώνη (Σικυώνα) κατέβηκε ο Δίας να κάνει το ξεδιάλεγμα. Όμως ο Προμηθέας έντεχνα στο ένα μερίδιο έβαλε κόκκαλα και τα σκέπασε με λαχταριστό λίπος και στο άλλο κρέας που το σκέπασε με δέρμα. Ο Δίας κατάλαβε το σχέδιο του Προμηθέα, καμώθηκε όμως πως δεν ήξερε, επέλεξε αυτό με το λίπος και τα κόκκαλα  και άφησε το άλλο με το ψαχνό. Τότε ο Προμηθέας τα πρόσφερε στους ανθρώπους, κάνοντας έτσι την αρχή στη συνήθεια να τρώνε οι άνθρωποι τα ψαχνά από τα ζώα της θυσίαςκαι να καίνε τα λίπη και τα κόκκαλα για προσφορά στους θεούς. Όμως ο Δίας οργίστηκε πολύ και με τον Προμηθέα και με τους προστατευομένους του, τους ανθρώπους, για να τους τιμωρήσει  στέρησε  τη φωτιά από τους ανθρώπους. 

Ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά από τον Δία

 Ο Προμηθέας ζητά από την Αθηνά να τον βοηθήσει να ανέβει στον Όλυμπο από κάποιο παραπόρτι, και αυτή του έκανε τη χάρη. Μόλις έφτασε στον Όλυμπο ο Προμηθέας άναψε ένα δαυλό, από το πύρινο άρμα του Ήλιου και σε λίγο έκοψε από αυτόν ένα αναμμένο κάρβουνο που το έβαλε στην εσωτερική ψίχα ενός κουφόξυλου. Ύστερα αφού έσβησε το δαυλό, το έσκασε χωρίς να τον ανακαλύψουν, και έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους.  

 
Η Πανδώρα

Οργισμένος ο Δίας ζητά από τον Ήφαιστο να του φτιάξει μια Γυναίκα. Έτσι δημιουργείται η Πανδώρα, από ξηρά και θάλασσα. Ονομάστηκε έτσι επειδή έλαβε πολλά χαρίσματα και δώρα από τους θεούς.  Μαζί με αυτά παρέλαβε και ένα πιθάρι. Τέλος ο Ερμής την οδήγησε στον Επιμηθέα και εκείνος, παρά την συμβουλή του αδελφού του να μην δεχτεί δώρο από τον Δία, την έκανε γυναίκα του. Όταν η Πανδώρα άνοιξε το πιθάρι ξεχύθηκαν όλα τα δεινά που μπορούσαν να πλήξουν τους ανθρώπους , όπως γηρατειά, κούραση, αρρώστια, τρέλα, κακία πάθος. Πετάχτηκαν σαν σύννεφο έξω από το πιθάρι και έπεσαν επάνω στους ανθρώπων και μέσα έμεινε μόνο η ελπίδα.  Για την Πανδώρα λέγεται ότι ήταν η πρώτη γυναίκα από την οποία προήλθε το γυναικείο φύλο, γιατί μέχρι τότε δεν υπήρχαν οι γυναίκες.

Η Πανδώρα

 

Ο Δίας τιμωρεί τον Προμηθέα

Ο Προμηθέας για την πράξη του αυτή τιμωρήθηκε από τους θεούς ως εξής: ο Ήφαιστος, κατά άλλους ο Κράτος και η Βία, τον έδεσε πάνω σε έναν πάσαλο με αλυσίδες σε μια κορυφή του Καύκασου, ενώ με διαταγή του Δία ένας αετός κατέτρωγε όλη τη μέρα το συκώτι του, το οποίο όμως ανανεωνόταν τη νύχτα. Η τιμωρία που είχε καθοριστεί να είναι αιώνια, έληξε με το φόνο του αετού από τον Ηρακλή,όταν πέρασε από εκεί πηγαίνοντας για τα μήλα των Εσπερίδων . Αυτός με το τόξο του σκότωσε τον αετό και στη συνέχεια έλυσε τον Προμηθέα από τα δεσμά του. 
Στην απελευθέρωση του Προμηθέα δεν εναντιώθηκε ο Δίας , μόλο που δεν είχε ξεχάσει την κακή του συμπεριφορά. Γι’ αυτό υπάρχουν πολλές εξηγήσεις. Μία από αυτές είναι ότι ο Ηρακλής κάποτε άθελά του τραυμάτισε τον Κένταυρο Χείρωνα με ένα βέλος στο πόδι του και βασανιζόταν χωρίς να παθαίνει μιας και ήταν αθάνατος, ο Δίας έκανε την παραχώρηση να ανταλλάξει τη ζωή του Χείρωνα  με τη ζωή του Προμηθέα, οπότε ο Προμηθέας έγινα αθάνατος.  

Τιμούν τον Προμηθέα

Στην Αττική τιμούσαν τον Προμηθέα που χάρισε τη φωτιά στους ανθρώπους  με λαμπαδηδρομίες. Από το μύθο αυτό εμπνεύστηκε ο Αισχύλος το σατυρικό δράμα «Προμηθεύς πυρκαεύς» από τον οποίο εμπνεύστηκαν πολλού αγγειογράφοι.  

Η Ήρα καλωσορίζει τον στεφανωμένο και με σκήπτρο βασιλικό Προμηθέα στον Όλυμπο - αγγείο 480-470π.Χ. Παρίσι

Ο Ηρακλής σκότωσε τον αετό - Νικολά Μπρετάν

Άγαλμα του προμηθέα στο Τόκιο

Carl Bloch

Στην εικόνα οι Σάτυροι Κώμος, Σίκκινις και Σίμος χορεύουν κρατώντας τις δάδες τους, έκθαμβοι για το δώρο του Προμηθέα, που στέκεται δεξιά κρατώντας το νάρθηκα απ’ όπου ξεπετάγεται η φωτιά. Τα ονόματα αναγράφονται. Ερυθρόμορφος κρατήρας 420-410 π.Χ. Οξφόρδη

Βιβλιογραφία: 

• Ελληνική Μυθολογία: Εκδοτική Αθηνών
• Οι Ελληνικοί Μύθοι:  Ρόμπερτ Γκρείβς
• Βικιπαίδεια