Εξόρυξη και εμπλουτισμός μεταλλευμάτων στο αρχαίο Λαύριο και Θορικό

Λαύριο – Λαρευωτική

Επίπεδο πλυντήριο στο Θορικό

 Η λέξη Λαύριο βγαίνει από τη λέξη «λαύρα» που σημαίνει στοά μεταλλείου βραχώδης ή από τη μινωική λέξη «λάβρυς» που σημαίνει διπλός πέλεκυς από όπου και η λέξη λαβύρινθος.

Λόγω της γεωλογικής δομής της Λατρεωτικής, υπάρχουν πολλά εκμεταλλεύσιμα πετρώματα όπως Αργυρούχος Μόλυβδος που βρίσκεται στο ορυκτό Γαληνίτης και Κερουσίτης και πολλά άλλα. Μεταξύ των ορυκτών υπάρχει και ένα που βρίσκεται μόνο στο Λαύριο, ο Λαυρεωνίτης.

Η εκμετάλλευση άρχισε κατά την περίοδο της τελικής Νεολιθικής εποχής την 4^η χιλιετία π. Χ.

Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι:

1 Στο Λαύριο εφαρμόστηκε για πρώτη φορά η καθετοποίηση της Βιομηχανίας, αφού στην ίδια θέση γίνεται η εξόρυξη του μεταλλεύματος, ο εμπλουτισμός και η παραγωγή του μετάλλου.

2 Η κατασκευή των τριηρών που χρησιμοποιήθηκαν στη Σαλαμίνα 480 π.Χ. χρηματοδοτήθηκε από τον άργυρο του Λαυρίου και συνεπώς

3 αν δεν υπήρχε το Λαύριο, ίσως οι Αθηναίοι να μην ήσαν νικητές, οπότε η όλη Ελληνική και κατ’ επέκταση η Παγκόσμια Ιστορία ίσως ήταν διαφορετική.

Η Λαυρεωτική κατοικείται από τους Προϊστορικούς χρόνους, αφού στο σπήλαιο του Κίτσου έχουν βρεθεί αδιάψευστα τεκμήρια παρουσίας του ανθρώπου. Από την Παλαιολιθική εποχή έχουν βρεθεί εργαλεία εξωτερικού χώρου. Από την Νεότερη Νεολιθική εποχή 5.300 -4.500 π.Χ. από εγκαταστάσεις που βρέθηκαν στο εσωτερικό του. 

Η εκμετάλλευση των μεταλλευμάτων 

Από όλα τα ορυκτά, τους αρχαίους ενδιέφεραν μόνον ο γαληνίτης, δηλαδή ο θειούχος μόλυβδος, και ο κερουσίτης, δηλαδή ο ανθρακικός μόλυβδος, επειδή τα ορυκτά αυτά ήταν τα μόνα αργυρούχα. Έχει διαπιστωθεί ότι η περιεκτικότητα σε Άργυρο του μεταλλεύματος κυμαίνεται από 500 έως 5000 gr ανά τόνο.

Πού υπάρχει το μετάλλευμα;

Η βασική κοιτασματολογία, όπως πιστοποιήθηκε από σύγχρονους μεταλλευτές, ξεχωρίζει ιζηματογενείς μεταμορφωμένους σχηματισμούς μαρμάρων και σχιστόλιθων. Κατά σειρά αυξανόμενης γεωλογικής ηλικίας και από πάνω προς τα κάτω έχουμε:

Τον ανώτερο σχιστόλιθο

 Το ανώτερο μάρμαρο

Τον κατώτερο σχιστόλιθο 

Το κατώτερο μάρμαρο

 Κάθε στρώμα από τα προηγούμενα είναι σε επαφή με το κατώτερο και σχηματίζει μία επιφάνεια επαφής (contact). Εμφανίζονται λοιπόν κατά σειρά

Η Πρώτη επαφή μεταξύ ανώτ. σχιστόλιθου και ανώτερου μαρμάρου.  - Ι

Η Δεύτερη επαφή μεταξύ ανώτ. μαρμάρου και κατώτερου και σχιστόλιθου - ΙΙ

Η Τρίτη επαφή μεταξύ κατώτερου σχιστόλιθου και κατώτερου μαρμάρου και που συμβολίζεται ως ΙΙΙ

Τα πάχη των σχηματισμών αυτών ποικίλουν όπως και η γεωλογική τους εποχή. Οι επαφές αυτές είναι μεγάλης σημασίας, καθώς αποδείχθηκε ότι σχεδόν μόνο σ’ αυτές μπορεί να υπάρχει μετάλλευμα. Αυτό θα βρίσκεται στην επαφή μέσα στο μάρμαρο. Κατά σειρά ποσοτήτων το μετάλλευμα βρίσκεται περισσότερο στις επαφές ΙΙΙ και Ι και λιγότερο στην επαφή ΙΙ.

Παρατήρησαν τελικά ότι το μετάλλευμα ήταν πάντοτε ανάμεσα σε επαφή μαρμάρου και σχιστόλιθου.

Από τις τρεις επαφές, μόνο η πρώτη (Ι) φτάνει στην επιφάνεια. Αυτό συμβαίνει, κυρίως, γιατί ο ανώτερος σχιστόλιθος βρίσκεται σε πολλά σημεία διαβρωμένος, έτσι ώστε το ανώτερο μάρμαρο να προβάλλει το μετάλλευμα στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα να γίνεται εύκολα αντιληπτό το έντονο (κόκκινο ή κίτρινο) χρώμα του οξειδίου του σιδήρου ή η μεταλλική λάμψη του γαληνίτη.

Αρχαίο μεταλλείο αργύρου φωτ. Ν. Λελούδας - σπηλαιολόγος

Έτσι είναι λογικό να δεχτεί κανείς ότι οι αρχαίοι μεταλλευτές ανακάλυψαν το μολυβδούχο μετάλλευμα στις εμφανίσεις του στην επιφάνεια μέσω της πρώτης επαφής. Με τον τρόπο αυτό ξεκίνησαν να σκάβουν, από τα προϊστορικά χρόνια, κυρίως στην περιοχή του Θορικού. Οι εκσκαφές αυτές ήταν κάθε μορφής και έφταναν πολλές φορές σε διαστάσεις επιφάνειας 300 m2 και σε αρκετά μέτρα βάθος. Με τον τρόπο αυτό οι αρχαίοι θα έπαιρναν ό,τι ήταν εξαιρετικά πλούσιο σε μόλυβδο και κατά προτίμηση το οξειδωμένο μετάλλευμα μολύβδου. Η εκμετάλλευση του μεταλλεύματος ανάγκασε τους αρχαίους μεταλλευτές, με τη βοήθεια νέων τεχνικών, να προχωρήσουν βαθύτερα μέσα στη γη, χρησιμοποιώντας στοές.

Οι στοές αυτές ήταν μικρής ορθογώνιας και θολωτής διατομής, περίπου 0,70x0,85 m. Το μικρό μέγεθος των στοών εξηγείται από το γεγονός ότι δημιουργούνταν με σφυρί και καλέμι αλλά και διότι οι αρχαίοι επιθυμούσαν να φτάνουν το ταχύτερο δυνατό στο μετάλλευμα. Το μικρό ύψος των στοών υποχρέωνε τους μεταλλευτές να εργάζονται γονατιστοί ή μισοξαπλωμένοι και να προχωρούν μπουσουλώντας.

Σε κάθε στοά εργαζόταν μόνο ένας εργάτης. Μόλις αυτός κουραζόταν τον αντικαθιστούσε άλλος εργάτης, ώσπου να μπορέσει να συνεχίσει με την ίδια απόδοαση. Για αυτό το σκοπό χρησιμοποιούσαν δυο ή τρεις εργάτες, έτσι ώστε η στοά να προχωράει με τη μέγιστη ταχύτητα όλο το 24ωρο. Οι αθηναίοι έδιναν τεράστια σημασία στην ταχύτητα όρυξης, διότι ήταν ο κύριος παράγοντας επιτυχίας και κέρδους. 

  Ο ορυκτής - εργάτης- θα χρειαζόταν 10 με 14 καλέμια για κάθε 12 ώρες. Παιδιά μετέφεραν έξω τα παλιά καλέμια και τα αντικαταστούσαν με καινούρια. Με κοφίνια μετέφεραν τα παιδιά έξω το μετάλλευμα.  Χρησιμοποιούσαν παιδιά για τις μεταφορές διότι ήταν μικρότερα σωματικά και έτσι μπορούσαν να κινηθούν με μεγαλύτερη άνεση και ταχύτητα μέσα στις στοές.

Η εργασία όμως στις στοές ήταν επίπονη και ο αέρας γινόταν συχνά ασφυκτικός από την ελάττωση του οξυγόνου. Αυτή οφειλόταν τόσο στους ανθρώπους, όσο και στη λάμπα και την αιθάλη του καπνού της λάμπας που χρησιμοποιούσαν. 

Η λάμπα αυτή ήταν απλή από ψημένη άργιλο και βαθιά για να χωράει αρκετό λάδι, ενώ η αυτονομία της διαρκούσε 8-10 ώρες. Φυσικά ο ορυκτής έπαιρνε μαζί του κάποιο δοχείο με λάδι, μυτερό προς τα κάτω, ώστε να εισχωρεί στη γη. 

Μέτωπο εξόρυξης αρχαίας στοάς μεταλλείου αργύρου, 4ου-5ου αιώνα π.Χ., ύψους 90 εκατ. φωτ. Ν. Λελούδας- σπηλαιολόγος

Φρέατα

 Η χρήση όμως των στοών για μεγαλύτερη εκμετάλλευση, προσέκρουσε στην ανάγκη αερισμού των στοών. Ως μόνη λύση φαινόταν η κατασκευή φρεάτων στην άκρη των στοών, βάθους 80 - 110 μέτρων. Έτσι πραγματοποιήθηκαν τα πρώτα φρέατα.Έχει υπολογιστεί ότι για να σκαφτεί ένα  φρέαρ διατομής 2 τετρ. μέτρων εργάζονταν 3 εργάτες, τότε για την κατασκευή  ενός φρέατος 100μ. βάθους, απαιτείται ένας χρόνος ή 1,5.

Πώς όμως πραγματοποιείται ο αερισμός με τη δημιουργία ενός φρέατος; Όταν το στόμιο ενός φρέατος είναι σε διαφορετικό υψόμετρο από το στόμιο μίας στοάς τότε δημιουργείται ένα ρεύμα αέρα. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε ένα φαινόμενο διαφορετικής θερμοκρασίας του αέρα μέσα στο φρέαρ και στο ύπαιθρο. Για το σκοπό αυτό, όταν οι αρχαίοι ήθελαν να ενισχύσουν τον «ελκυσμό», δηλαδή την υποπίεση που προκαλεί το ρεύμα του αέρα, άναβαν φωτιά στον πυθμένα του φρέατος. Επίσης για να ενισχυθεί το φαινόμενο αυτό σε μία και μόνο στοά, έκλειναν τις γύρω στοές με κινητές ξύλινες πόρτες που ονόμαζαν «ψυχαγώγια». Ένα φρέαρ όμως δεν εξυπηρετεί μία μονή στοά, αλλά και ένα σύμπλεγμα στοών ή και μία ολόκληρη περιοχή εξόρυξης. Γι’ αυτό το λόγο οι στοές ήταν ενωμένες μεταξύ τους με κλάδους στοών που κατασκεύαζαν οι αρχαίοι με αυτόν το σκοπό. Γίνονταν εξάλλου περισσότερα από ένα φρέατα αερισμού.

Στην πρώτη αίθουσα - είσοδο - μεγάλου δαιδαλώδους αρχαίου μεταλλείου αργύρου, 4ου-5ου αιώνα π.Χ. - Διακρίνονται οι φυσικές 'κολώνες' που άφηναν οι αρχαίοι μεταλλωρύχοι για υποστυλώσεις

Ο μεγάλος αριθμός, καθώς και η ποικιλία των φρεάτων και των στοών μπορούν να εξηγήσουν τη δαιδαλώδη μορφή των μεταλλείων στις αρχαίες υπόγειες εργασίες. Για να μη χάνονται σε αυτούς τους «λαβύρινθους» χρησιμοποιούσαν σήματα, για τα οποία δυστυχώς δε γνωρίζουμε ακόμα τίποτα. Υπάρχουν όμως αποδείξεις ότι χρησιμοποιούσαν και κάποιο είδος χάρτη. Ο Βέλγος καθηγητής Η. F.Mussche βρήκε λαξευμένο στο βράχο κοντά στην είσοδο μεταλλείου, λίγα μέτρα από το θέατρο του Θορικού, ένα στοιχειώδες σχέδιο μιας κύριας στοάς με τα γυρίσματά της. Το σχέδιο αυτό αποτελούσε καθοδήγηση για τον εισερχόμενο στο μεταλλείο. Είναι λοιπόν πιθανό, οι αρχαίοι να έκαναν κάτι ανάλογο και για πιο περίπλοκες περιπτώσεις, δηλαδή απλούς χάρτες σε πλάκες από ψημένη ή ωμή άργιλο. 

Επείδή τα 100μ. είναι μεγάλο βάθος σημαίνει ότι ήταν αναγκαίος ο αερισμός των φρεάτων. Μια μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ήταν να χωρίζουν κατακόρυφα στη μέση τα φρεάτια με ένα ξύλινο κατακόρυφο επίπεδο. Το επίπεδο αυτό στηριζόταν στα δυο απέναντι πλάγια του φρέατος σε εγκοπές Επειδή, όμως, τα δύο τμήματα του φρέατος επικοινωνούσαν κοντά στον πυθμένα όπου γίνονταν οι εργασίες, δημιουργούταν ένα ρεύμα αέρα. Για να ενισχύσουν το ρεύμα αυτό, πολλές φορές προέκτειναν το ένα τμήμα του φρέατος στο στόμιο με μία ξύλινη προέκταση μορφής «καμινάδας». Μία άλλη, λιγότερο δημοφιλής, μέθοδος ήταν η χρήση μεγάλων φυσερών. Τα φυσερά αυτά χρησιμοποιούνταν, από τους αρχαίους, για να στέλνουν αέρα στον πυθμένα του φρέατος με τη βοήθεια υφασμάτινων σωλήνων

 Φρέατα εξαγωγής : Τα φρέατα, όμως, εκτός από αερισμού, χρησιμοποιούνταν και για τη μεταφορά του μεταλλεύματος, η οποία μπορεί να γινόταν είτε με σκάλες είτε με σχοινί. Τις σκάλες τις χρησιμοποιούσαν στις περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι ανεβαίνοντας μετέφεραν κοφίνια με μετάλλευμα ή όπου άνθρωποι σταθεροί περνούσαν το κοφίνι ο ένας στον άλλο.

Η ανέλκυση με σχοινί πραγματοποιούταν είτε με τα χέρια είτε με μηχάνημα (με τροχαλία ή βαρούλκο). Ένα φρέαρ εξαγωγής με ανέλκυση με σχοινί είχε πάντα και σκάλες για την διακίνηση των εργατών, τοποθετημένες έτσι ώστε να μην εμποδίζουν την ανέλκυση.  

 Φρέαρ zig-zag: Πρόκειται για κατασκευή που ξεκινά με κατακόρυφο φρέαρ, συνεχίζεται με την εναλλαγή κεκλιμμένου, κατακόρυφου και κεκλιμένου και ολοκληρώνεται με το τελευταίο κατακόρυφο. Το συνολικό του βάθος είναι 90 m (σχέδ.III)

Φρέατα ερευνητικά: Αυτά ήταν βαθιά αλλά δεν έφταναν μέχρι τις στοές και ήταν μόνο για διερεύνηση του μεταλλεύματος.

 Δίδυμα φρεάτια: Υπήρχαν δυο φρεάτια το ένα δίπλα στο άλλο, σε απόσταση λίγων μέτρων. Το ένα ανοίγματος 2,15τ.μ. και το άλλο 1,5 τ.μ. και βάθους 100μ. Δεν υπήρχαν σκάλες , ούτε λάξευση για τοποθέτηση σκάλας, άρα εδώ υπήρχε ανέλκυση με σκοινί μέσω μηχανήματος, δηλ στο ένα στόμιο ήταν η τροχαλία που γινόταν η εξαγωγή του μεταλλεύματος και στο άλλο υπήρχε ένα αντίβαρο, το οποίο λειτουργούσε ως κινητήρια δύναμη (σχ. VII)

Διάφορα είδη φρεάτων

Μέθοδος εξόρυξης συσσωρευμένου μεταλλεύματος

Με τους μηχανισμούς που προαναφέρθηκαν (στοές και φρέατα) οι αρχαίοι μπορούσαν να εντοπίσουν κοιτάσματα, αλλά και να φτάσουν στους κύριους όγκους του μεταλλεύματος.

Επειδή κατά την αφαίρεση του μεταλλεύματος ελλόχευε ο κίνδυνος καταπτώσεων από την οροφή. Γι’ αυτόν το σκοπό σε ορισμένες αποστάσεις, αναλόγως των πετρωμάτων, κατασκεύαζαν «κολόνες» (στύλους) από το ίδιο μετάλλευμα. Στην περίπτωση κατά την οποία, το μετάλλευμα ήταν πολύ πλούσιο και ήταν ασύμφορο να το αφήσουν, κατέφευγαν στην υποστύλωση με ξερή τοιχοποιία.

Αναφέρεται επίσης, ότι οι αρχαίοι δε χρησιμοποίησαν (παρά μόνο σπανιότατα) την ξύλινη υποστήριξη. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί μέχρι και σήμερα, λαξευμένα ίχνη για μία τέτοια υποστήριξη. Στην επιλογή τους αυτή φαίνεται να συνεπικούρησε η μεγάλη αξία της ξυλείας καθώς και η δυσκολία μεταφοράς της μέσα στο μεταλλείο συνοδευόμενη από τη σχετική ευκολία των άλλων λύσεων.

 Κλασική αρχαία (5ου-4ου αιώνα π.Χ.) μεταλλευτική στοά αργύρου, "επενδεδυμένη" με σταλακτιτικό υλικό ! -  φωτ, Ν. Λελούδας

Εργαλεία εξόρυξης

Αρχαία στοά

Τόσο τις στοές όσο και τα φρέατα τα κατασκεύαζαν με σφυρί και καλέμι (βελόνι) .Τα εργαλεία αυτά αποτελούνταν από σίδηρο. Είναι όμως προφανές, ότι δε θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν το σύνολο των εργασιών τους μόνο με αυτά. Υπάρχουν ευρήματα που δικαιολογούν τη χρήση μεταλλικής αξίνας (τσάπας) που αποτελούταν από ένα κομμάτι σίδηρο με τη μορφή του κεφαλαίου γράμματος Γ. Με την αξίνα κατάφερναν να σκάβουν σε πιο σκληρά πετρώματα γιατί ήταν ισχυρότερη από τα υπόλοιπα εργαλεία. Για τη μεταφορά του μεταλλεύματος χρησιμοποιούσαν κοφίνια και φτυάρια.

Επίσης χρησιμοποιούσαν ξύλινες κινητές πόρτες αλλά και φυσερά εφοδιασμένα με υφασμάτινους σωλήνες ως εργαλεία αερισμού.

Ο εμπλουτισμός στο αρχαίο Λαύριο

Εμπλουτισμός μεταλλεύματος είναι ο διαχωρισμός των πλούσιων κόκκων του μεταλλίτη" από τους φτωχούς στείρους κόκκους. Ο εμπλουτισμός στηριζόταν στη διαφορά του ειδικού βάρους του κόκκου του "μεταλλίτη" από τους κόκκους του "στείρου". Ο εμπλουτισμός στην αρχαιότητα γινόταν με νερό και ήταν "Βαρυμετρικός εμπλουτισμός", δηλαδή διαχωρισμός με βάση το διαφορετικό "ειδικό βάρος" των κόκκων του μεταλλεύματος.

Ο εμπλουτισμός του μεταλλεύματος ήταν από τις σημαντικότερες εργασίες στο αρχαίο Λαύριο. Γινόταν για τα κομμάτια του μεταλλεύματος με χαμηλή περιεκτικότητα σε μόλυβδο (7%-30%), τα οποία ήταν ασύμφορο να σταλούν κατευθείαν στην κάμινο τήξεως.

Η διαδικασία του εμπλουτισμού ήταν η εξής:

Στην αρχή γινόταν η θραύση του μεταλλεύματος, στη συνέχεια η λειοτρίβησή του στα τριβεία και ύστερα έπλεναν το τριμμένο μετάλλευμα σε ειδικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού, τα πλυντήρια. Εκεί το νερό τρέχοντας σε ειδικά ξύλινα ρείθρα (λούκια) με εγκοπές, παρέσερνε τους ελαφρύτερους κόκκους, που ήταν άχρηστο υλικό, και άφηνε στις εγκοπές τους βαρύτερους οι οποίοι ήταν πλούσιοι σε μόλυβδο (40%-50%).Το στείρο υλικό το ονόμαζαν «πλυνίτες» και το μάζευαν σε σωρούς.

Τα πλυντήρια είχαν ανάγκη από πολύ νερό. Επειδή στο Λαύριο δεν υπήρχαν ποτάμια ή πηγάδια νερού, οι αρχαίοι κατασκεύασαν μεγάλες δεξαμενές όπου συγκέντρωναν το νερό της βροχής από τις πλαγιές των λόφων. Γι’ αυτό και τα πλυντήρια ήταν στις κοιλάδες και στις χαράδρες.

ελικοειδές πλυντήριο

Τα πλυντήρια ήταν εγκαταστάσεις όπου γίνεται επεξεργασία και εμπλουτισμός του μεταλλεύματος μετά τη λειοτρίβηση που γινόταν στους μύλους. Υπήρχαν 2 ειδών πλυντήρια τα επίπεδα και τα ελικοειδή:

1. Τα επίπεδα πλυντήρια με ρείθρα και δεξαμενή νερού δίπλα ή πολύ κοντά

2. Τα ελικοειδή των οποίων τα ρείθρα τους ήσαν κυκλικά και λαξευμένα πάνω σε μάρμαρα.

Το πλυντήριο αποτελεί τεχνολογική εξέλιξη αφού πολλαπλασίασε τα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα του Λαυρίου.

Η επινόηση του πλυντηρίου υπήρξε ορόσημο στην μεταλλευτική δραστηριότητα στην Λαυρεωτική επειδή κατέστησε εκμεταλλεύσιμα ακόμα και τα πιο φτωχά τα αργυρούχα κοιτάσματα,.

Τα πλυντήρια πολλαπλασίασαν τον «ορυκτό θησαυρό των Αθηναίων» (Αισχύλος: Πέρσαι).

Αναπαράσταση εμπλουτισμού μεταλλέυματος

Νερό και Δεξαμενές

Η Λαυρεωτική από αρχαιοτάτων χρόνων είναι από τις πιο άνυδρες περιοχές της Ελλάδας. Το νερό που ήταν αναγκαίο για τα πλυντήρια, αρχικά, το έπαιρναν από τα μικρά ποτάμια ή ρυάκια. Αργότερα, όταν αυξήθηκε η εκμετάλλευση, κατασκεύασαν δεξαμενές (μέχρι 600 κυβ. μέτρα) όπου συγκέντρωναν το νερό της βροχής.

Οι δεξαμενές είναι κτισμένες με διαφορετικούς τρόπους. Άλλες είναι λαξευμένες εν μέρει στο πέτρωμα, άλλες κτισμένες ολόκληρες με τοιχοποιία. Οι περισσότερες είναι κυκλικής διατομής. Οι δεξαμενές συνήθως έχουν εσωτερικά μια σκάλα, η οποία χρησίμευε για τον καθαρισμό της δεξαμενής.

Για να μην έχουν απώλεια νερού κάλυπταν τα τοιχώματα της δεξαμενής με ειδικό υδραυλικό κονίαμα. Το κονίαμα το έστρωναν σε όλες τις επιφάνειες ακόμη και σε εσοχές με τη βοήθεια πινέλου. Για να αποφύγουν την εξάτμιση του νερού το καλοκαίρι κάλυπταν τη δεξαμενή με οροφή, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις βάσεις των κιόνων που βρίσκονται στον πυθμένα των δεξαμενών. Οι κίονες αυτοί στήριζαν την οροφή. 

Ελικοειδές πλυντήριο

Τήξη του μεταλλεύματος σε κάμινο

Η κάμινος ήταν κτισμένη από σχιστόλιθους και όχι από μάρμαρο επειδή αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες.

 

Εσωτερικά την άλειφαν με άργιλο, που όταν ψηθεί μετατρέπεται σε πυρίμαχο υλικό. Με φυσερά ανέβαζαν την θερμοκρασία. Έτσι έλιωνε το μέταλλο και παρήγετο ο αργυρούχος μόλυβδος Η τροφοδοσία γινόταν συνεχώς, μέρα – νύχτα.

Η λειτουργία είναι συνεχής. Από πάνω τροφοδοτείται το μετάλλευμα και το κάρβουνο και στο κάτω μέρος της καμίνου βγαίνουν λιωμένα προϊόντα, ο αργυρούχος μόλυβδος και η σκωρία. 

Καμινάδες οι οποίες ανήκαν σε διαφορετικούς ιδιοκτήτες οι οποίες χωρίζονταν με μικρούς τοίχους

 

Ο διαχωρισμός του αργύρου από τον αργυρούχο μόλυβδο γινόταν με την κυπέλλωση.

  Κατά την κυπέλωση  οξειδώνεται ο αργυρούχος μόλυβδος με ισχυρό ρεύμα αέρος, και μετατρέπεται σε λιθάργυρο ενώ ο άργυρος μένει απρόσβλητος.  Η κυπέλλωση γινόταν σε χαμηλούς θολωτούς φούρνους. Ο τελικός καθαρισμός του αργύρου, μετά την απομάκρυνση του λιθαργύρου, γινόταν με συνεχή θέρμανση του αργύρου μέσα στο κύπελλο.

 

 Οι δούλοι 

Το θέμα της δουλειάς τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. είναι μεγάλης σημασίας, γιατί

Δούλοι στα μεταλλεία

χάρη στους δούλους υπήρξε δυνατή η γεωργική, η βιομηχανική και μεταλλευτική ανάπτυξη της Δημοκρατίας της Αθήνας.

Ο αριθμός των δούλων στο Λαύριο στα κλασικά χρόνια ήταν μεταξύ 15.000 και 20.000 άτομα ενώ ο αριθμός των ελευθέρων πολιτών της Αθήνας κυμαινόταν μεταξύ 20.000 και 30.000 πολίτες. Συνεπώς, η παραγωγή του αργύρου στο Λαύριο θα ήταν αδύνατη αν στηριζόταν στους ελεύθερους πολίτες, οι οποίοι ασχολούνταν με την πολιτική, τον πόλεμο και την φιλοσοφία. Ο θεσμός της δουλείας, διαδεδομένος τότε στο γνωστό κόσμο, υπήρξε πολύτιμος για την πραγματοποίηση του μεγάλου πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην Αθήνα.

Η συμπεριφορά των ελεύθερων Αθηναίων στο Λαύριο προς τους δούλους δεν ήταν απάνθρωπη ούτε ανάλογη με τη συμπεριφορά των Αιγυπτίων ή αργότερα των Ρωμαίων. Οι Αθηναίοι είχαν από παράδοση έθιμα τα οποία σημάδεψαν τον πολιτισμό τους με ορισμένες βασικές ηθικές αρχές πέρα και από τους νόμους της πολιτείας, όπως την απαγόρευση χρήσεως βασανιστηρίων για τους ελεύθερους πολίτες ή την υποχρέωση στις μάχες της ταφής των νεκρών.

Σύμφωνα με μελέτη του καθηγητή αρχαιολόγου κ.Κονοφάγου βρέθηκε ότι οι αναγκαίοι δούλοι για ετήσια παραγωγή 20 tn αργύρου τον 5° αιώνα δεν ήταν περισσότεροι από 15000 εκ των οποίων οι 11.000 ήταν για τα μεταλλευτικά και μεταλλουργικά έργα.

Αναπαράσταση λειτουργίας καμίνων

Ιδιοκτησία και νομοθεσία μεταλλείων

Τα μεταλλεία («μέταλλα») ανήκαν στο κράτος αποκλειστικά. Τα επιφανειακά εδάφη όπως και οι μεταλλουργικές εγκαταστάσεις που χτίζονταν σε αυτά (δεξαμενές, κάμινοι, πλυντήρια) ήταν ιδιωτικές ιδιοκτησίες.

 Το κράτος μπορούσε να πουλήσει τις μεταλλευτικές παραχωρήσεις στους ιδιώτες μεταλλευτές και συγκεκριμένα στους ελεύθερους πολίτες. Αυτό γινόταν με «πωλητήρια συμβόλαια» από επιτροπή που αποτελούταν από 10 «πωλητές». Τα συμβόλαια αυτά αποτελούσαν επιγραφές σε στήλες που τοποθετούσαν στην Αγορά της Αθήνας και πρόκειται ουσιαστικά περί παραχωρήσεων». 

Η διάρκεια της πώλησης έφτανε τα 3 χρόνια για τα «εργάσιμα» (γόνιμα) μεταλλεία ενώ κυμαινόταν από 7 έως 10 χρόνια για τα «συγκεχωρημένα» (προχωρημένα και φτωχά). 

Πηγές: "Μεταλευτική Δραστηριότητα στο Λαύριο κατά την Αρχαιότητα μέσα από Σωζόμενα παραδείγματα" των ΛάππαςΒ. - παπαδάκη Αν.- Τέγος Νικ. 
Λαυρεωτική. Το αρχαιότερο μεταλλευτικό κέντρο της Ευρώπης: Μαριολάκος Ηλίας

 

«ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΕΣ  ΓΛΑΥΚΕΣ» Με το όνομα αυτό ήσαν γνωστά  στην αρχαιότητα τα αθηναϊκά τετράδραχμα που έφεραν την κεφαλή της Αθηνάς και τη γλαύκα. Τα νομίσματα αυτά χάρη στην καθαρότητα του λαυρεωτικού αργύρου από τον οποίο ήσαν καμωμένα, είχαν σταθερή αγοραστική αξία και εθεωρούντο στην αρχαιότητα από τα πιο ισχυρά διεθνή νομίσματα 

Διαβάστε γιατο αρχαίο Θορικό στην πιο κάτω ηλεκτρονική διεύθυνση : https://ligeas.blogspot.com/2019/05/blog-post_31.html

 Αναπαράσταση μεταφοράς μεταλλεύματος από τις στοές

αναπαράσταση κυπέλωσης