Ο θεός Ποσειδώνας

Στην Ελληνική μυθολογία ο Ποσειδώνας (α.ε. Ποσειδῶν) είναι ένας από τους κύριους Ολύμπιους Θεούς, ο υπέρτατος θεός των υδάτων, (λιμνών, ποταμών, πηγών) και κατ΄ επέκταση της θάλασσας (εξ ου και Πελαγαίος καλούμενος

Αλληγορική μυθοπλασία 

Μετά το καταλάγιασμα των μεγάλων γεωλογικών αναστατώσεων που συνέβησαν κυρίως στον ελλαδικό χώρο στους απώτατους προϊστορικούς χρόνους, όπως η κατάκλυση του αιγαιακού χώρου που συνέβη μετά το λιώσιμο των πάγων και τη διάνοιξη του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, οι αρχέγονοι κάτοικοι του χώρου εγκαταλείποντας τις σωτήριες βουνοκορφές και σπηλιές όπου είχαν καταφύγει, άρχισαν όπως ήταν επόμενο να παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή τη φύση γενικά, αλλά και τις δυνάμεις των στοιχείων αυτής με ό,τι φαινόμενα τις συνοδεύουν, αποδίδοντάς τους ιερότητα και αναγνωρίζοντας αυτές ως αθάνατες θεότητες.

Έτσι με την εξαιρετική μυθοπλαστική ικανότητα των εγκατεστημένων προ-ελληνικών φυλών, δια του γνωστού αλληγορικού ανθρωπομορφισμού, δεν άργησαν να αναπτυχθούν εκπληκτικές μυθικές μορφές, ιδιαίτερα επί των υδάτων, της δυναμικής τους, της θέας αυτών, αλλά και των διαφόρων συγκινήσεων που προκαλούν. Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκε σταδιακά ένα μέγα πλήθος εξαίρετων μυθοπλαστικών πλοκών που δεν απαντώνται σε καμία άλλη μυθολογία, τονίζοντας έτσι την επί τούτου πρωτοτυπία του ελληνικού πνεύματος, όπως παρατηρεί ο P. Decharme.

Κυρίαρχη θεότητα των υδάτων και ιδιαίτερα της θάλασσας αναγνωρίσθηκε και καθιερώθηκε ο Ποσειδώνας, γενάρχης πολλών δευτερευόντων θεοτήτων, αλλά και εκπληκτικών θαλάσσιων τεράτων, πλοκαμοφόρων και ιχθύουρων, που ετυμολογούνται μάλιστα από τις διάφορες όψεις και δράσεις του υγρού στοιχείου.

Η γέννηση του θεού

Σύμφωνα με την ησιόδεια Θεογονία ο Ποσειδώνας ήταν γιος του Κρόνου και της Ρέας, ο ο οποίος είχε υποστεί και αυτός ως νεογνό την τραγική τύχη των αδελφών του, δηλαδή της κατάποσής του από τον πατέρα του. Όταν όμως ο μικρότερος αδελφός του Δίας, έχοντας κρυφά ξεφύγει της άγριας αυτής μοίρας, με τέχνασμα της μητέρας τους και έχοντας στο μεταξύ ανδρωθεί στην Κρήτη απεφάσισε να δώσει τέλος στην κυριαρχία του πατέρα τους, προχωρώντας σε ανταρσία υποχρέωσε τον πατέρα του, πριν τον καταγκρεμίσει να εξεμέσει τους αδελφούς του. Τότε επανήλθαν στο φως τόσο ο Ποσειδώνας όσο και ο Άδης ή Πλούτων.

Μετά τη μεγάλη και σφοδρή Τιτανομαχία που ακολούθησε, στην οποία έλαβε μέρος και ο Ποσειδώνας, στο πλευρό του αδελφού του, όπου κατέληξε στην περιφανή νίκη του Δία κατά των ανεξέλεγκτων δυνάμεων της φύσης, οι τρεις αδελφοί Δίας, Ποσειδών και Άδης απετέλεσαν την σπουδαία τριάδα θεών επί της κυριαρχίας του σύμπαντος κόσμου κατά την αντίληψη της εποχής.

.

Σημειώνεται ότι κατά την Ησιόδεια μυθολογία το σύμπαν διαιρείται σε τρεις ευκρινείς ζώνες - δίσκους. Την κεντρική, που κατέχει η θάλασσα επί της οποίας στηρίζεται ή επιπλέει η ξηρά, η υπεράνω αυτής που αποτελεί ο ουρανός ή αιθέρας και η κατώτερη την οποία αποτελεί ο Τάρταρος ή τα Τάρταρα, όπου και τα έσχατα πέρατα του κόσμου. Μάλιστα για την ενδιάμεση απόσταση που χωρίζει τις τρεις αυτές ζώνες, ο Ησίοδος προσθέτει τη λεπτομέρεια πως αν από την ανώτερη ζώνη, τον ουρανό, αφηνόταν να πέσει ένας χάλκινος χάρακας αυτός θα έπεφτε επί 9 ημέρες και 9 νύκτες, και μόνο τη 10η ημέρα θα έφτανε στη γη και ομοίως τον ίδιο χρόνο για να φθάσει από τη μεσαία ζώνη στη κατώτερη, τα Τάρταρα.

Έτσι μετά την ήττα των Τιτάνων και του αγώνα κατά του Τυφωέα που ήταν η τελευταία πράξη της Τιτανομαχίας ο μεν κεραύνιος Δίας εγκαθίσταται στην ανώτερη ζώνη ως μόνος πατήρ επουράνιος, ύπατος μήστωρ (= πάνσοφος), "ορατών τε και αοράτων" (κατά Αισχύλο), ο δε Ποσειδώνας αναλαμβάνει κύριος του βασιλείου της Θάλασσας που υποβαστάζει την ξηρά και μέγας επόπτης του Ταρτάρου, ενώ ο Άδης αναλαμβάνει τη βασιλεία του Κάτω Κόσμου που βρίσκεται όμως εντός του μεσαίου γήινου δίσκου.

 Στη συνέχεια με τη συγκρότηση του Δωδεκάθεου του Ολύμπου, ο Ποσειδώνας καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση, παρά το δεξιό του Δία, και μάλιστα ένθρονος και προ του θρόνου της αδελφής του Ήρας.

 Με τη νέα θεολογική τάξη και αντίληψη όπως διαμορφώθηκε, όπου οι Ολύμπιοι θεοί κατέστησαν θεματοφύλακες των εννόμων δυνάμεων της φύσης σε πλήρη μεταξύ τους αρμονία, αλλά και της επιβολής σπουδαίων ηθικών αξιών για την ανθρωπότητα, ο Ποσειδώνας ανέλαβε την πλήρη εξουσία επί των υδάτων και των περί αυτών ασχολουμένων ανθρώπων και κυρίως των ναυτιλλομένων.

Ο γάμος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης

Ιερό σύμβολο του Ποσειδώνα ήταν η Τρίαινα

Κυριότερο σύμβολο - έμβλημα του Ποσειδώνα είναι το τρίαιχμο (= με τρεις αιχμές), ή τριαινοφόρο δόρυ ή απλούστερα η τρίαινα, που αποτελούσε ταυτόχρονα σκήπτρο αναγνώρισης αλλά και μέσον ή όπλο επιβολής της θελήσεώς του. Με αυτή, κεντρίζοντας ανάλογα τη θάλασσα ή βράχους, προκαλούσε θεομηνίες, τρικυμίες, σεισμούς, καταποντισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις κ.λ.π. αλλά και αντίστροφα γαλήνη, ηρεμία, στερεότητα μέχρι και ανάδυση στεριάς, ή ανάβλυση υδάτων, εξ ου και το παράγωγο ρήμα τριαινόω (= διασείω, κινώ, αναδεύω, ανασκάπτω, ανατρέπω, καταρρίπτω, κ.λ.π. πάντα με χρήση τρίαινας).

 Ο P. Decharme επισημαίνοντας τον εξαιρετικά πλούσιο οριζόντιο διαμελισμό του ελλαδικού χώρου, που διαπλάσθηκε από τη θάλασσα, είτε με ήρεμη ενέργεια σχηματίζοντας κυκλοτερείς όρμους με αμμώδεις παραλίες, είτε ακόμη με βίαιες ενέργειες δημιουργώντας απόκρημνες και βραχώδεις ακτές, θεωρεί πολύ φυσικό οι αρχαίοι κάτοικοι του χώρου να θεωρούν τη διάπλαση αυτή έργο του Ποσειδώνα ή ιδιαίτερα σε κάθε παράλιο κρημνό, απόληξη ή αποκομμένα βράχια ή σκοπέλους εγκατεσπαρμένα φύρδην μύγδην να αναγνωρίζουν τη δράση της θεϊκής τρίαινας. Με δεδομένο ότι όλα τα ηφαίστεια της αρχαίας Ελλάδας βρίσκονταν μέσα στον αιγαιακό χώρο η δράση της τρίαινας του Ποσειδώνα στην ενεργοποίησή τους είχε καταστεί αναμφισβήτητη, εξ ου και τα σχετικά επίθετα του Ποσειδώνα (γαιήοχος, ενοσίγαιος, ενοσίχθων, σεισίχθων).

Ποσειδώνας Αμφιτρίτη, Δίας Ήρα

 Σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις που είχε περισυλλέξει ο Καλλίμαχος την τρίαινα του Ποσειδώνα είχαν κατασκευάσει οι Τελχίνες και με αυτήν ο Ποσειδώνας είχε προκαλέσει τον τρομερό κατακλυσμό στον οποίο όφειλαν την προέλευσή τους τόσο οι Κυκλάδες όσο και οι Σποράδες, όχι κατά την έννοια της αποκάλυψής τους από την υποχώρηση της στάθμης των υδάτων, αλλά από την κατακρήμνιση βουνών και την μετακύλισή τους στη θάλασσα ή θρυμματιζόμενα σε τεράστιους βράχους που έριχνε στη συνέχεια ο ίδιος ο Ποσειδώνας στη θάλασσα, όπου και εκεί ρίζωναν, όπως αποκαλύπτει ο του Καλλιμάχου "Ύμνος εις Δήλον". Η αντίληψη αυτή φέρεται περισσότερο ως προϊόν της Γιγαντομαχίας που ακολούθησε μετά τη θρυλική Τιτανομαχία.

Ταύρος, Ίππος και Δελφίνι τα ιερά του ζώα

Άλλα σύμβολά του Ποσειδώνα ήταν ο ταύρος (ιδιαίτερα επί των ποταμών), ο ίππος, και ο δελφίν ή δελφίνι.

Εξ αυτών ο ταύρος ήταν το αρχαιότερο που υιοθετήθηκε ως ιερό ζώο στη λατρεία του Ποσειδώνα, κυρίως από μεσόγειους αρχαίους πληθυσμούς, αλληγορικά, συνδυάζοντας την ορμητικότητα των χειμάρρων στο πέρασμα των οποίων τα πάντα παρασύρονται όσο και κατά την έννοια της γονιμοποίησης των εδαφών - κοιλάδων που οι ίδιοι δημιουργούν και ακολούθως διατρέχουν. Χαρακτηριστικοί είναι οι μύθοι περί του ταύρου της Κρήτης, ή εκείνου του Μαραθώνα όπου και στις δύο περιπτώσεις οι αναφερόμενοι ταύροι, όπως και ο Μινώταυρος εκτελούν ως όργανα - τιμωροί ηθικών παραβάσεων κατ΄ εντολή του Ποσειδώνα.

Ειδικότερα στη Μινωική Κρήτη ο ταύρος αποτελούσε το έμβλημα της Κνωσσού. Στις λατρευτικές τελετές των πληθυσμών αυτών προς τιμή του Ποσειδώνα συμμετείχαν ταύροι τόσο στις ιερές πομπές, όσο και στις θυσίες με χαρακτηριστικότερη εκείνη της εκατόμβης καθώς και σε αγώνες όπως ταυρομαχίες, ή τα εκπληκτικά ταυροκαθάψια που τελούνταν κυρίως στην Κρήτη.

 Όταν αργότερα η λατρεία του Ποσειδώνα πέρασε κυρίως στους παράλιους και νησιώτικους πληθυσμούς που άρχισαν να επιδίδονται στην αλιεία και το ναυτικό εμπόριο αναγνωρίζοντάς τον ως αποκλειστικό θεό της θάλασσας, ο ταύρος έγινε ιερό ζώο άλλων Ολύμπιων θεών όπως του Απόλλωνα, αλλά και της Άρτεμης το άρμα της οποίας έσερναν συζευγμένοι ταύροι.

Παράλληλα οι προϊστορικοί Έλληνες, όπως και άλλοι αρχαίοι λαοί, δεν άργησαν ν΄ αντιληφθούν και να θαυμάσουν τις εκπληκτικές ικανότητες του ίππου, ιδιαίτερα την υπέροχη παρουσία του με τη λαμπρή χαίτη του, την εκπληκτική ταχύτητά του,(του ταχύτερου εξημερωμένου ζώου της ελληνικής πανίδας), τη θεαματική του ανόρθωση και υπερπήδηση εμποδίων, την εξαιρετική υπακοή του κ.ά. της συμπεριφοράς του, καθιστώντας το κύριο μέσον ταχείας μεταφοράς, αλλά και αναγνωρίζοντάς του τελικά θεϊκή καταβολή. 

Έτσι με την εξάπλωση των δραστηριοτήτων εκείνων των κατοίκων προς παραλίες και στην όψη μάλιστα των ορμητικών ανακυλιομένων αφροστεφών θαλάσσιων κυμάτων που ξεσπούν στις ακτές συνδυαζόμενη με εκείνες του καλπασμού των ίππων ήταν φυσικό επόμενο ο ίππος ν΄ αναγνωρισθεί ιερό ζώο του θεού του χώρου και γενικά των υδάτων, του Ποσειδώνα, όπως επίσης και του Απόλλωνα, των μονίμως αρματοδρόμων Ολύμπιων θεών της ελληνικής μυθολογίας.

  Το άρμα του Ποσειδώνα

Όπως ο Ολύμπιος θεός Απόλλωνας διέτρεχε την απεραντοσύνη του ουρανού με τέθριππο χρυσό άρμα, κατά ίδια αντίληψη και ο Ποσειδώνας περιέτρεχε την απεραντοσύνη της θάλασσας στην επιφάνειά της με άρμα, ή με τεράστιο κοχύλι, που άλλοτε έσερναν κέλητες (δρομείς ίπποι) και άλλοτε Τρίτωνες, ή μυθικοί ιππόκαμποι, ή δελφίνια, που με την ορμή τους ανασήκωναν νέφος σταγονιδίων που με τη σειρά τους στεφάνωναν εξαίσια το άρμα ως πέπλο με τα χρώματα της ίριδας, συμπληρώνοντας μάλιστα ο Όμηρος τη λεπτομέρεια ότι ο άξονας των τροχών του άρματος δεν βρεχόταν από τα κύματα, δίνοντας έτσι εκπληκτική εικόνα ταχύτητας αλλά και πτήσης υπέρ αυτών. Παράλληλα αρχαίοι ποιητές παρουσιάζουν τον Ποσειδώνα να διατρέχει την επιφάνεια της θάλασσας και μετά από τρεις μεγάλους δρασκελισμούς να καταφθάνει στο επιθυμητό μέρος. 

Ετυμολογία του ονόματος και επίθετα του θεού

Το όνομα Ποσειδώνας είναι προϊόν και μόνο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και δεν έχει καμία σχέση με άλλες αρχαίες ανατολικές γλώσσες. Συνεπώς δεν πρόκειται για θεότητα που μεταδόθηκε στον αρχαίο ελλαδικό χώρο από άλλους αρχαίους λαούς. Η δε ετυμολογική έρευνα του ονόματος, παράλληλα με την αρχαιολογική σκαπάνη, αποκάλυψαν σπουδαίες πληροφορίες τόσο στην εξέλιξη της λατρείας του, όσο ειδικότερα στην πολιτισμική εξέλιξη των αρχαίων κατοίκων του εν λόγω χώρου.

Κατά τους κλασικούς χρόνους το όνομα Ποσειδών στην αττική διάλεκτο εμφανίζεται Ποσειδῶν . Στην αιολική διάλεκτο έχει τη μορφή Ποτειδάων (ονομ.), Ποτειδάωνος (γεν.), ενώ στη δωρική Ποτείδαν, ή Ποσείδαν, ή Ποτειδάων, αλλά και Ποτειδάν, ή Ποτειδᾶς. Στη δε ομηρική ελληνική γλώσσα Ποσειδάων - Ποσειδάωνος. 

Για την ετυμολογία - προέλευση του ονόματος ασχολήθηκαν τόσο αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως π.χ. ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, όσο και σύγχρονοι σπουδαίοι φιλόλογοι ελληνιστές - μελετητές και σχολιαστές της ελληνικής μυθολογίας και λατρείας.

Η πιθανότερη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος Ποσειδών – Ποσειδάων, είναι ότι είναι σύνθετο από την λέξη πόσις ή πότις που σημαίνει κύριος, σύζυγος, ιδιοκτήτης  και την λέξη Δα που αντιστοιχεί στην Αττική λέξη Γη. Ή από το πόσις και δούναι  

 

Πιθανόν αρχικά να ήταν χθόνιος θεός όπως το βεβαιώνει το όνομα  αλλά και από τα επίθετα: γαιήοχος (αυτός που κουβαλάει τη γη), ενοσίχθων, εννοσίγαιος (αυτός που σείει τη γη), αλλά και η σχέση του με τον Κάτω Κόσμο, όπως δηλώνει ο Ησίοδος ότι αυτός κλειδαμπαρώνει τους Τιτάνες στα σκοτεινά Τάρταρα. . 

Τα δε επίθετα που έφερε ο Ποσειδώνας, εκτός κάποιων τοπωνυμίων λατρείας, αποδίδουν όλες εκείνες τις θεϊκές ιδιότητες κατά την περί αυτού αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων.

Αιγαίος, Ασφάλειος, Γαιήοχος, Γενέσιος, Δαμαίος, Δωματίτης, Ελικώνιος, Εννοσίγαιος, ή Ενοσίγαιος, Ενοσίχθων, Επιλίμνιος ,Ευρυκρείων Ευρυμέδων , Επόπτης, Ίμψιος, Ίππιος, Κρηνούχος,Πατριγένειος, Πατήρ, Πατρώος, Πελάγιος, ή Πελαγαίος Πετραίος, Σεισίχθων, Σωτήρ, Ταύρειος, Φράτριος, Φύκιος, Φυτάλμιος.

Ποσειδώνας κι Αμφιτρίτη

Ο Ποσειδώνας κατοικούσε πότε στο παλάτι του, που ήταν κτισμένο από τον Ήφαιστο, στον Όλυμπο και πότε στο αστραφτερό και μαλαματένιο παλάτι του στα βάθη της θάλασσας, όπου ζούσε και η γυναίκα του, η Νηρηίδα Αμφιτρίτη. Κατά μια εκδοχή μεγάλωσε στη Ρόδο όπου, μετά την ένωσή τους με την Αλία, αδελφή των Τελχινών, γεννήθηκαν έξι γιοι και μια κόρη, η Ρόδη, που έδωσε το όνομά της στο νησί. 

Ήταν πατέρας ακόμη του Θησέα, αλλά και του Προκρούστη και του Σκίρωνα και γιγάντων: των δίδυμων Ώτου και Εφιάλτη (από την ένωσή του με την Ιφιμέδεια, κόρη του βασιλιά της Θεσσαλίας), του Τιτυού . Θεωρούνταν ακόμη εξημερωτής του πρώτου αλόγου, αλλά και γεννήτορας του μυθικού αλόγου Πήγασου.
Με τη γυναίκα του την  Αμφιτρίτη απέκτησε ένα γιο τον Τρίτωνα. 

Πήγασος

Το όνομα του θεού Nethuns είναι ετρουσκικό και υιοθετήθηκε στα λατινικά για τον Ποσειδώνα στη ρωμαϊκή μυθολογία (Νεπτούνους). Και οι δύο ήταν θεοί της θάλασσας ανάλογοι με τον Ποσειδώνα. Σύμφωνα με σωζόμενες επιγραφές, ο Ποσειδών λατρευόταν στην Πύλο και στην Ογχηστό και ιδιαίτερα στην πελοπόννησο. 

Ο Ποσειδών απέκτησε πολλά παιδιά. Υπάρχει ένας ομηρικός ύμνος στον Ποσειδώνα, ο οποίος ήταν ο προστάτης πολλών ελληνικών πόλεων, αν και έχασε το διαγωνισμό για την Αθήνα από την Αθηνά. 

Ποσειδώνας στο Gdansk Πολωνίας

Άλλες παραδόσεις για τη ζωή του Ποσειδώνα

Σε άλλους μύθους η γέννησή του είναι παρόμοια με αυτήν του Θεού Διός. Σύμφωνα με έναν από αυτούς και συγκεκριμένα της Ρόδου, λέγεται ότι η Ρέα ξεγέλασε τον Κρόνο και όταν γεννήθηκε ο Θεός Ποσειδών τον τύλιξε και τον παρέδωσε στην Καφείρα να τον μεγαλώσει και στους Τελχίνες, οι οποίοι έκαναν φασαρία για να μην ακουστεί το κλάμα του.

Σύμφωνα πάλι με τον αρκαδικό μύθο, η Ρέα έκρυψε τον νεογέννητο Ποσειδώνα σε μια φάτνη και στον Κρόνο έδωσε να καταπιεί ένα νεογέννητο πουλάρι.

Πηγές:el.wikipedia.
Ελληνική Μυθολογία του Κερένυι
Ελληνική Μυθολογία Εκδοτικής Αθηνών

Ο Ποσειδώνας και το άρμα του συντριβάνι στη Ρώμη

  

Ο Ποσειδώνας με το θαλάσσιο άλογο

 

Στη Μελενάρα στη νήσο  Γκραν Κανάρια 

Πρόκειται για ένα άγαλμα που κατασκευάσθηκε από τον καλλιτέχνη Mario Hoyos το 2012 και βρίσκεται στον βυθό του νησιού San Andres της Καραϊβικής, περίπου 800 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Κολομβίας.
Το γλυπτό είναι φτιαγμένο από φιλικά προς το περιβάλλον υλικά