Κώπες, το σημερινό Κάστρο Βοιωτίας

Ο Παυσανίας αναφέρει στα Βοιωτικά, "διασχίζοντας κανείς τη λίμνη με πλοίο φτάνει στις Κώπες,  πολίχνη παραλίμνια αναφερόμενη από τον Όμηρο στον Κατάλογο, ότι πήρε μέρος στον πόλεμο της Τροίας μαζί με την γεμάτη τότε περιστέρια Θίσβη".

Αρχαίες Κώπες - Κάστρο

Η πόλη Κώπαι, όπου υπήρχαν ιερά της Δήμητρας, του Διονύσου και του Σάραπι, κατοικήθηκε αδιάλειπτα από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια και εικάζεται ότι η θέση της ταυτίζεται με του οικισμού Τοπόλια. Στη σλαβική διάλεκτο τόπολι σημαίνει λεύκα, κατ’ άλλους όμως γλωσσολόγους η λέξη προέρχεται απ’ τη συνένωση των όρων τόπος και ελιά. Σήμερα επίσημα ονομάζεται Κάστρο. 

Είχε κτισθεί σε παραλίμνιο λόφο, ο οποίος σε περιόδους που πλημμύριζε  η λίμνη γινόταν χερσόνησος αλλά και νησί. Ελάχιστα όμως είναι τα λείψανα του πολυγωνικού προϊστορικού τείχους της. 

Χάρτης με αρχαίους παραλίμνιους οικισμούς - Κώπες

Μετά τα αποστραγγιστικά έργα των Μινύων ο Κηφισός περνούσε νότια των Κωπών. Την εποχή εκείνη δημιουργήθηκε και ένας άλλος οικισμός, ο οποίος είχε την κοίτη του Κηφισού προς βορρά, και σώζονται κι από εκείνον ελάχιστα ευρήματα από τα προϊστορικά του τείχη.

Ο Στράβων μας λέει κάποτε  οι Κώπες κινδύνεψαν να καταστραφούν από τα πολλά νερά του Κηφισού, τότε «χάσμα γεννηθέν προς τη λίμνη πλησίον των Κωπών ανάωξεν υπό γης  ρείθρον όσον τριάκοντα σταδίων και εδέξατο τον ποταμόν, είτα εξέρρηξεν εις την επιφάνειαν κατά Λάρυμναν της Λοκρίδος την άνω».  Και με την υπόγεια αυτή διώρυγα, που αυτόματα άνοιξε  τότε, γλύτωσαν οι Κώπες, αλλά συνεχίζει: «πάλιν εγχουμένων των πόρων, ο μεταλλευτής Κράτης ανήρ Χαλκιδεύς ανακαθαίρειν το εμφράγματα επαύσατο στασιασάντων των βοιωτών…». Αλλά ξαναφράχτηκε η σήραγγα και τότε επεχείρησε ο μηχανικός Κράτης από την Χαλκίδα να την αποφράξει, μα διέκοψε το έργο, γιατί στασίασαν οι Βοιωτοί. Από τότε παρέμειναν τα νερά στη λίμνη Κωπαΐδα.  

Στην περιοχή έχει βρεθεί ένα μαρμάρινο κομμάτι από αέτωμα ναϊσκόμορφου κτίσματος, που παριστάνει μια πληγωμένη αμαζόνα  πεσμένη στο έδαφος, η οποία στηρίζεται στον αριστερό της αγκώνα και προσπαθεί με το δεξί της χέρι να βγάλει το βέλος από τη φαρέτρα. Αυτό το κομμάτι χρονολογείται το 515 π.Χ. και  βρίσκεται στο Μουσείο της Θήβας.

Αρχαία νομίσματα επίσης που βρέθηκαν έχουν από τη μια πλευρά την ασπίδα των Βοιωτών κι απ’ την άλλη ταύρο με τη λέξη  ΚΩΠΑΙΩΝ

Νόμισμα με τη βοιωτική ασπίδα

  Επίσης, σε εκκλησία του χωριού ανακαλύφθηκε εντοιχισμένη αναθηματική επιγραφή «ΔΑΜΑΤΡΑ ΤΑΥΡΟΠΟΛΩ». Τη θεά Δήμητρα με το επίθετο αυτό τη θεωρούσαν προστάτιδα των βοδιών  με τα άροτρα.

Ακόμα εντοπίστηκε μια επιγραφή χαραγμένη σε βράχο, ανάμεσα στις Κώπες και το Ακραίφνιο, τα όρια των οποίων καθόριζε το κοινό των Βοιωτών,  επειδή οι κάτοικοι είχαν συνοριακές διαφορές ακόμη και σε ό,τι αφορούσε την αλιεία των χελιών στην λίμνη.

Τα χέλια, ένα ιδιαίτερα αγαπητό έδεσμα, που μάλιστα μερικές φορές τα στεφάνωναν σαν σφάγια και τα θυσίαζαν στους θεούς, τα προμηθεύονταν οι Αθηναίοι από τις Κώπες. 

 

Επίσης στις Κώπες, τεχνίτες κατασκεύαζαν αυλούς από ένα ειδικό καλάμι που φύτρωνε στους βάλτους και οι έμποροι τους μετέφεραν στην Αλίαρτο, που γινόταν το μεγάλο παζάρι, με πλωτά μέσα διασχίζοντας τα ήρεμα νερά της λίμνης. 

Αυλός του Πανός

Όμως μια άλλου τύπου κατασκευή είναι εκείνη που συνδέθηκε με το όνομά της: είναι ακριβώς οι  κώπες, δηλαδή τα κουπιά και κατ’ επέκταση οι βάρκες. Από εκεί πήρε το όνομα της η πόλη, Κώπες, η  δε λίμνη  επικράτησε να λέγεται Κωπαΐδα ακόμα και μετά την αποξήρανση της, κι έτσι  ονομάζεται ολόκληρη η πεδιάδα μέχρι σήμερα.

Ψάρεμα στη λίμνη

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας στις Κώπες που τότε ονομάζονταν Τοπόλια ή Τοπόλιτσα  έγινε το Σεπτέμβρη του 1822 μια αξιόλογη ναυμαχία σύμφωνα με τον Τσεβά.  Πάνω στο νησάκι του Γλα – Παλαιόκαστρο- της άλλοτε λίμνης  Κωπαΐδας είχαν καταφύγει 300 Έλληνες επαναστάτες.  

 Περνώντας από εδώ ο Μουσταφάμπεης  επί κεφαλής 1000 τούρκων  θέλησε να τους αιχμαλωτίσει. Πήρε 16 βάρκες από την ακρολιμνιά, έβαλα 50 άντρες  του σε κάθε μια και ξεκίνησε από τα Τοπόλια για το νησάκι του Γλα.  
  

Ο λόφος Γλα - το νησί Γλα στην εποχή της λίμνης 

Οι επαναστάτες σαν τους είδαν μπήκαν και αυτοί στις βάρκες τους , αλλά λίγοι σε κάθε μια, και πριν προλάβουν οι τούρκοι να αποβιβαστούν στο νησί τους επιτέθηκαν και καθώς τους βρήκαν στοιβαγμένους, χωρίς να μπορούν να κινηθούν και να χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους, βύθισαν 12 βάρκες με τους άνδρες τους και τους άλλους τους κυνήγησαν.  

Βιβλιογραφία: Παυσανίου Περιηγήσεις - Βοιωτικά- Εκδοτική Αθηνών 
Θύμιος Δάλκας: Ιστορικού περίπατοι τόμος Γ'