Ίσθμια και οι πανελλήνιοι αγώνες

Και στον Ισθμό, που σαν γέφυρα χωρίζει την ακάματη τη θάλασσα, στην εορτή [ερχόμαστε] όπου συνάγονται οι περίοικοι, ανάμεσα στων ταύρων τις θυσίες στον ιερό ναό του Ποσειδώνος…. Πίνδαρος

Η σημασία της Ισθμίας και η ανάδειξή της σε ιερό οφείλεται στη γεωγραφική της θέση στο άκρο του ισθμού, ακριβώς πάνω στον αρχαίο δρόμο από την Αττική και την υπόλοιπη Ελλάδα προς την Πελοπόννησο. Το ιερό απέχει 700 μέτρα από την διώρυγα και λιγότερο από 1.500 μ. από την παραλία του Σαρωνικού και 16 χιλ από τον Κορινθιακό. Το ιερό είναι πάνω σε ένα πλάτωμα στις βόρειες υπώρειες ενός λοφίσκου που ονομάζεται «Ράχη». Σύμφωνα με τις πηγές ο ιερός χώρος εκτεινόταν   ακόμα πιο βόρεια περίπου 560 μ. ως το ρέμα της Κυρά Βρύσης, Στο χώρο αυτό υπήρχε ειδυλλιακό άλσος – Ιερά Νάπη -  με μικρότερα Ιερά της  Δήμητρας και της Κόρης, του Διονύσου και άλλων θεοτήτων. Στην περιοχή αυτή ανάβλυζε μια πηγή με τρεχούμενο νερό που τροφοδοτούσε τις εγκαταστάσεις του  ιερού μέσω εκτεταμένου δικτύου ύδρευσης. 

Κοντά στην Ισθμία ήταν και η αφετηρία της Διόλκου, μέσω της οποίας οι έμποροι μετέφεραν τα προϊόντα, αλλά και ολόκληρα τα πλοία τους από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό κόλπο.   Η Ισθμία, δηλαδή,  ήταν η πύλη της Πελοποννήσου και κανείς από τους αρχαίους δεν παρέλειπε διερχόμενος να επισκεφτεί το ιερό.

Αυτός ο ρόλος της πύλης της Πελοποννήσου τεκμηριωνόταν στην αρχαιότητα με έναν ενεπίγραφο πεσσό, που σύμφωνα με τον Πλούταρχο είχε υψώσει ο Αθηναίος ήρωας Θησεύς. Στην ανατολική του   πλευρά έγραφε: «τάδ’ ουχί Πελοπόννησος, αλλ’ Ιωνία, και στη δυτική ; τάδ’ εστί Πελοπόννησος, ούκ Ιωνία".  

Ιδρυτικοί μύθοι και παραδόσεις. 

Για την καθιέρωση της γιορτής και των αγώνων των Ισθμίων επικρατούσαν κατά την αρχαιότητα τρεις μύθοι:   σύμφωνα με τον πρώτο, ο βασιλιάς της Βοιωτίας Αθάμαντας είχε αποκτήσει δυο παιδιά από τη Νεφέλη, το Φρίξο και την Έλλη, που τα υπεραγαπούσε. Όταν όμως παντρεύτηκε την Ινώ τα πράγματα άλλαξαν. Με την Ινώ απέκτησε άλλα δυο παιδιά το Λέαρχο και το Μελικέρτη. Ήθελε πολύ να γίνει ο πρωτότοκος γιος της βασιλιάς, αλλά τα σχέδιά της τα χάλαγε ο Φρίξος. Για να τον βγάλει από τη μέση κατέστρωσε σατανικό σχέδιο. Διέταξε τις γυναίκες του Ορχομενού να φρυγανίσουν κρυφά το σιτάρι που ήταν για σπορά κι έτσι δεν φύτρωσε όταν οι άντρες τους το έσπειραν. Έπεσε λιμός και δυστυχία στη χώρα του Ορχομενού και ο Αθάμας έστειλε να ζητήσει συμβουλή στο μαντείο των Δελφών. Όταν οι αντιπρόσωποί του γύρισαν, η Ινώ τους ανάγκασε να αλλάξουν τον χρησμό και να πουν στον Αθάμα ότι η μάστιγα θα έπαυε αν θυσιαζόταν ο Φρίξος και η Έλλη στο Δία.

Ο βασιλιάς πίστεψε τον ψεύτικο χρησμό κι αναγκασμένος από τους υπηκόους του, που δεινοπαθούσαν, δέχτηκε να θυσιάσει το γιο του. Τη στιγμή όμως που ο Φρίξος, πλησίαζε στο βωμό, στο βουνό Λαφύστιο, τον άρπαξε με μυστηριώδη τρόπο μαζί με την αδελφή του, η μάνα τους η Νεφέλη. Η Νεφέλη είχε ένα κριάρι προικισμένο με λόγο, με τρίχωμα χρυσό που μπορούσε να πετάει, που της είχε δωρίσει ο Ερμής. Επάνω σε αυτό το κριάρι ανέβασε τα δυο παιδιά της για να τα γλυτώσει από την Ινώ. Στη μέση της διαδρομής όμως η Έλλη ζαλίζεται, γλιστράει και πέφτει στη θάλασσα, στο στενό που έχει το όνομά της Ελλήσποντος.

Χρυσόμαλλο δέρας

Ο Φρίξος πήγε στην Κολχίδα, στην πόλη του βασιλιά Αιήτη, γιος του Ήλιου. Εκεί ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στο Δία και δώρισε το «χρυσόμαλλο δέρας» στον Αιήτη. Επειδή υπήρχε κάποιος χρησμός που έλεγε ότι αν του πάρουν το χρυσόμαλλο δέρας αυτός θα πεθάνει, το πήρε και το κρέμασε σε μια βελανιδιά και έβαλε να το φυλάνε « πύρινοι» ταύροι κι ένας ακοίμητος δράκοντας. Αυτό αργότερα θα πάρει ο Ιάσονας, σύμφωνα με το μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας, η οποία έγινε από τους Μινύες.

Πίσω στον Ορχομενό ο Αθάμας τρελάθηκε και σκότωσε το γιο του Λέαρχο γιατί τον πέρασε ελάφι. Η Ινώ φοβήθηκε και μαζί με τον άλλο της το γιο, τον Μελικέρτη, έφυγε. Όμως επειδή πέρασε πολλές κακουχίες κατά την φυγή της, έπεσε στη Μολουρίδα Πέτρα στα Μέγαρα μαζί με το γιο της. Αυτή πνίγηκε, ενώ ο γιος της σώθηκε γιατί έτυχε να περνά εκείνη τη στιγμή ένα δελφίνι. Η Ινώ από τότε έγινε προστάτιδα των θαλασσοδαρμένων με το όνομα Λευκοθέα και ο Μελικέρτης λατρεύτηκε σαν θαλάσσιος θεός με το όνομα Παλαίμων.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου η Ινώ και ο Μελικέρτης έπεσαν στις Σκυρονίδες πέτρες και πνίγηκαν και οι δυο. Ένα δελφίνι πήρε το σώμα του  και το μετέφερε στην ακτή της Ισθμίας, όπου το βρήκε ο βασιλιάς της Κορίνθου Σίσυφος- γνωστός από το μαρτύριο του Άδη - ονόμασε το παιδί Παλαίμονα, το έθαψε και ίδρυσε στη μνήμη του  αγώνες τα Ίσθμια. Οι νικητές στεφανώνονταν με στεφάνι από κλαδί πίτυος, κυπαρισσιού, διότι δίπλα σε ένα κυπαρίσσι ξεβράστηκε το πτώμα το Μελικέρτη.

 Σύμφωνα με τον Παυσανία, στην παραλία του Σχοινούντα στην οποία ξεβράστηκε ο Μελικέρτης, υπήρχε η ιερά πίτυς και ο βωμός του Μελικέρτη και θα πρέπει να βρισκόταν στο μυχό του κολπίσκου του Καλαμακίου. Στην παραλία αυτή θα πρέπει να υπήρχαν σχοίνοι ή καλάμια για αυτό και έδωσαν στον αρχαίο οικισμό το  όνομα Σχοινούντα αλλά και στο σημερινό Καλαμάκι.

Σ’ ένα κορινθιακό νόμισμα φαίνεται ο βωμός με τον Μελικέρτη πάνω σε δελφίνι και σε άλλο παριστάνεται καθιστός στη ράχη του Δελφινιού

 

Ο μύθος του Μελικέρτη – Παλαίμονα  υποδηλώνει ότι εδώ υπήρχε μια παλιά νεκρική λατρεία –πρωτολατρεία- που αργότερα υποκαθίσταται από τη λατρεία του Ολύμπιου θεού Ποσειδώνα, όπως αναφέρει ο δεύτερος μύθος.

 Σύμφωνα με αυτόν ιδρυτής της γιορτής ήταν ο Ποσειδώνας μετά από την νίκη του εναντίον του Ήλιου με τον οποίον φιλονίκησαν για την επικυριαρχία της περιοχής.Κριτής της διαμάχης αυτής ήταν ο Κύκλωπας Βριάρεως. Ο Ήλιος λατρεύτηκε μαζί με την Αφροδίτη στον Ακροκόρινθο και ο Ποσειδώνας στην Ισθμία.

Τέλος σε αντιδιαστολή με αυτέ τις δυο παραδόσεις που εκφράζουν την κορινθιακή εκδοχή, ο τρίτος μύθος αποτελεί αθηναϊκή δημιουργία: θεμελιωτής των αγώνων ήταν ο Θησεύς είτε επειδή απάλλαξε τη θάλασσα από τους πειρατές είτε κατά τον εξαγνισμό του από το φόνο του ληστή Σίνη του  Πιτυοκάμπτη, τον οποίο συνάντησε στην περιοχή της Ισθμίας κατά τη διαδρομή του από την Τροιζίνα στην Αθήνα.

 Σύμφωνα με τον Παυσανία ο Σίνις βρισκόταν εκεί που αρχίζει ο Ισθμός από την πλευρά του Σαρωνικού κόλπου, στις Κεγχρεές.

Μύθος του Θησέα και του Σίνη.

Θησέας και Σίνης

Κοντά στον Ισθμό της Κορίνθου, σύμφωνα με τον Παυσανία, βρισκόταν ο τόπος όπου ζούσε ο ληστής Σίνις ο επονομαζόμενος Πιτυοκάμπτης. Αυτός όσους διαβάτες κατάφερνε να αιχμαλωτίσει τους έδενε σε δυο αντικριστά κλαδιά (μιας κουκουναριάς η οποία υπήρχε ακόμα τον καιρό του Παυσανία σύμφωνα με τα γραφόμενα του) τα οποία είχε λυγίσει προς τα κάτω και τα οποία κατόπιν ελευθέρωνε με αποτέλεσμα το σώμα του αιχμαλώτου να διαμελίζεται. Με τον ίδιο τρόπο θανάτωσε ο Θησέας τον Σίνη.

Ο Θησεάς μετά τον φόνο του Σίνη ενώθηκε με την κόρη του Γίγαντα, την Περιγούνη, η οποία την ώρα του φόνου κρύφτηκε σε μια περιοχή που ήταν γεμάτη σπαράγγια. Καρπός αυτής της ένωσης ήταν ο  Μελάνιππος, ο οποίος και αυτός με τη σειρά του απέκτησε έναν γιό τον Ίωξο, του οποίου οι απόγονοι, οι Ιωξίδες, μεγάλη οικογένεια της Καρίας, σέβονταν ιδιαίτερα τα σπαράγγια, γιατί μέσα σ’ αυτά σώθηκε η μητέρα του προγόνου τους και σε αυτά οφειλόταν η ζωή τους άρα και η δική τους.

Αρχαιολογικός χώρος ισθμίας

 

 Ιστορία του Ιερού 

Στην Ισθμία χώρα, στην περιοχή Κυρά Βρύσης, εκεί όπου σήμερα είναι ο αρχαιολογικός χώρος, σύμφωνα με ενδείξεις έχουμε ανθρώπινη δραστηριότητα από το 1.300π.Χ. περίπου. Τον 12ο π.Χ. αι. άρχισε να κατοικείται συστηματικά από Ίωνες.

Για την πρωιμότερη ιστορία του οικισμού στηριζόμαστε αποκλειστικά στα αρχαιολογικά δεδομένα των ανασκαφών στην περιοχή. Οι παλαιότερες ενδείξεις λατρείας προέρχονται από στάχτες θυσιών, που γίνονταν στον επίπεδο βράχο όπου αργότερα κατασκευάστηκε βωμός.

Μέσα στις στάχτες βρέθηκαν οστά αιγοπροβάτων, χοίρων και πτηνών, καθώς και σπασμένα αβαφή πήλινα αγγεία, που χρονολογούνται στην Πρωτογεωμετρική περίοδο, γύρω στον 11^ο αι.

Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν κοινά γεύματα πιστών μετά τη θυσία, οι οποίοι εγκατέλειπαν επιτόπου  τα αγγεία που είχαν χρησιμοποιήσει για φαγητό και ποτό.

Οι θυσίες συνεχίστηκαν και στην Γεωμετρική περίοδο οπότε εμφανίζονται και τα πρώτα αναθήματα στο ιερό με την μορφή χάλκινων περονών, πήλινων ειδωλίων ζώων και λίγων όπλων και τριπόδων. 

Η ιστορία των αγώνων

Ας ψάλλουμε εγκώμια, ανταμοιβή της νίκης του στα Ίσθμια. Πίνδαρος. 

ιππικοί αγώνες- 4 αθλητέςιππείς

Το 502 π.Χ. οι τύραννοι της Κορίνθου οι Κυψελίδες αποφάσισαν να αναδιοργανώσουν την παλιά γιορτή και στο πλαίσιο αυτό εισήγαγαν και αγώνες κατά το πρότυπο των Ολυμπίων. Η γιορτή διεξαγόταν κάθε δυο χρόνια, την άνοιξη, και στο πρόγραμμά της εντάχθηκαν γυμνικοί και ιππικοί αγώνες, καθώς και άμιλλα νέων, ένα είδος κωπηλασίας, που δεν υπήρχε σε άλλη πανελλήνια γιορτή.

Οι αγώνες δρόμου ήταν : Στάδιον = 1 στάδιον, Δίαυλος= 2 Στάδια και Δόλιχος = 24 Στάδια και ο Ίππιος, μήκους 4 σταδίων, ίσως προς τιμήν του Ποσειδώνος, που ήταν και προστάτης των αλόγων. Στα Ίσθμια πραγματοποιούνταν και αγώνες μουσικοί, απαγγελίας και ζωγραφικής. Αργότερα το πρόγραμμα επεκτάθηκε έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει και αγώνες ιππασίας και αρματοδρομίες. 

Αγώνας τεθρίππου άρματος

Βραβείο ήταν ένα στεφάνι από πεύκο, κάτω από το οποίο σύμφωνα με το μύθο ο Σίσυφος βρήκε το πτώμα του Μελικέρτη, αλλά στην πραγματικότητα επειδή αυτό επικρατούσε στην περιοχή. Στον 5^ο αι. το βραβείο άλλαξε και έγινε στεφάνι από σέλινο, κατ’ απομίμηση των Νέμεων. Στους δε Ρωμαϊκούς χρόνους χρησιμοποιούνται στεφάνια και από τα δυο φυτά.

Σε όλη τη διάρκεια της διεξαγωγής τους την επιστασία του ιερού της είχε η Κόρινθος , που με την ιδιαίτερη γεωγραφική της θέση, τον πλούτο και τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της συνέβαλε ώστε να αναδειχτεί το ιερό σε μεγάλο θρησκευτικό κέντρο και να αποκτήσουν οι αγώνες πανελλήνια αίγλη.

Νικητής κιθαρωδός ανάμεσα στη Νίκη και κριτή

Η σημασία της Ισθμίας ως πανελληνίου κέντρου υπογραμμίζεται και από την επιλογή της ως έδρας των σημαντικότερων πολιτικών συναθροίσεων των ηγετών των ελληνικών πόλεων – κρατών. Το 481 π.Χ. έγινες το συνέδριο 31 ελληνικών πόλεων με πρωτοβουλία της Αθήνας και της Σπάρτης για την αντιμετώπιση  της δεύτερης περσικής εκστρατείας υπό τον Ξέρξη. Εδώ έγιναν και τα δυο πανελλήνια συνέδρια για να αποφασιστεί η εκστρατεία των Ελλήνων κατά των Περσών, το 336 π.Χ, από τον Φίλιππο και το 338 π.Χ. από τον Μ. Αλέξανδρο.  Ακόμη την Ισθμία επέλεξε ο Ρωμαίος Φλαμίνιος για να διακηρύξει την «ελευθερία» των Ελλήνων από τους Μακεδόνες με τον βασιλιά Φίλιππο τον Ε’ το 197 π.Χ.     

  Οι Ρωμαίοι έλαβαν το δικαίωνα συμμετοχής τους στα Ίσθμια πολύ νωρίτερα από ότι  στα Ολύμπια.  Η άδεια αυτή δόθηκε από τους Κορινθίους ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την εκκαθάριση των θαλασσών από τους πειρατές που πραγματοποιήθηκε από το ρωμαϊκό στόλο το 229 π.Χ.

 

Μαρμάρινες επινίκιες στήλες . Αριστ. ο αυλητής Κορνήλιος και δεξιά ανάγλυφα στεφάνια από διαφορετικά φυτά. 2ος αι. μ.Χ.

 
Πηγές: Ιερά και αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα- Πάνος Βαλαβάνης- εκδ. ΚΑΠΟΝ
            Αρχαία Κορινθία - Συλλογικο-  εκδόσεις Φοίνικα  
             Ελληνική Μυθολογία της Εκδοτικής Αθηνών
             Παυσανίας : Κορινθιακά - Λακωνικά