Λύκαιο όρος, η Ιερή Κορυφή των Αρκάδων, ο Αρκαδικός Όλυμπος

Το όρος Λύκαιο  βρίσκεται στα σύνορα σχεδόν των νομών Αρκαδίας και Μεσσηνίας, κοντά στη Μεγαλόπολη (56 χιλ.) και δεσπόζει με τον όγκο του στη δυτική πλευρά του λεκανοπέδιου της. Αρχίζει από την αριστερή όχθη του Αλφειού ποταμού και φτάνει σχεδόν κοντά στα παράλια του κόλπου της Κυπαρισσίας.

Η ψηλότερη κορυφή του ο Προφήτης Ηλίας,(1382 μ.), η Ιερή Κορυφή των Αρκάδων, ο Όλυμπος  της Αρκαδίας - χαρακτηριστικά κωνική όπως τα περισσότερα ελληνικά βουνά - είναι φωτεινότατη, κυριολεκτικά λουσμένη στο φως του Πελοποννησιακού χώρου τις περισσότερες μέρες του χρόνου . Οι ντόπιοι το λένε σήμερα και Διαφόρτι δηλαδή "πέρασμα του Διός". Σε τέτοιες ψηλές βουνοκορφές ο άνθρωπος αισθανόταν ότι επικοινωνούσε καλύτερα με το θείο.(37.45781,21.97464)

Παράλληλα, η θέα που προσφέρει στον επισκέπτη είναι μοναδική και τον αποζημιώνει καθώς του χαρίζει την αίσθηση της εξουσίας του μισού Μοριά, με ένα ορίζοντα διαυγή και πανοραμικό: τη γόνιμη λεκάνη του Αλφειού ανατολικά, το όρος Μύνθη, τους ορεινούς όγκους του Μαινάλου και του Ταϋγέτου, την κοιλάδα του Αλφειού μέχρι το Ιόνιο, την Κυλλήνη και τον Ερύμανθο.

Ο υπέρλαμπρος ήλιος που λούζει την κορυφή του φαίνεται να γέννησε και το όνομά του βουνού κατά την αρχαιότητα. "Λύκαιο" σημαίνει λαμπρό και άφθονο φως και προέρχεται από την πανάρχαια ρίζα "λύκ" (από όπου προέρχονται οι λέξεις λυκόφως, κ.α.). Λύκαιο σημαίνει εκείνο που φωτίζει, από το οποίο πηγάζει φως, εκείνο που εκπέμπει φως, το φωτεινό…".

Η ανθρώπινη δραστηριότητα στην κορυφή υπήρχε πολύ πριν το 1500 πΧ, τουλάχιστον από το 4000 πΧ και εξής.

Θέα από το βωμό

Το Λύκαιο με την αρχαία πόλη Λυκόσουρα και τις άλλες μικρότερες αρκαδικές κώμες (όπως η Τραπεζούντα και η Βασιλίς) στις γόνιμες πλαγιές του, ήταν το λίκνο των αρχαίων Αρκάδων βασιλέων και του αρκαδικού πολιτισμού από τα προϊστορικά χρόνια. Συγχρόνως όμως υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο όπου λατρευόταν ο Δίας, ο Απόλλων, ο Πάνας και η Δέσποινα. Με το πλούσιο φως του, τα ποικίλα χρώματά του και το άφθονο πράσινο στις πλαγιές του ήταν το ιερό βουνό των αρχαίων Αρκάδων, οι οποίοι είχαν αναπτύξει για την κορυφή του μια πολύ σημαντική λατρευτική μυθολογία, και μια πλούσια πολιτιστική ιστορία.

Ο Παυσανίας αναφέρει: "Στά αριστερά του ιερού της Δεσποίνης βρίσκεται το βουνό Λύκαιον. Μερικοί Αρκάδες το ονομάζουν και Όλυμπο, άλλοι Ιερή κορυφή. Και λένε ότι ο Ζεύς σ' αυτό το βουνό ανατράφηκε. Υπάρχει κιόλας στο Λύκαιο και μία περιοχή που την λένε Κρητέα -αυτή η Κρητέα βρίσκεται αριστερά από το άλσος του λεγόμενου Παρρασίου Απόλλωνος- και οι Αρκάδες υποστηρίζουν ότι η Κρήτη, όπου κατά την Κρητική παράδοση ανατράφηκε ο Ζεύς, είναι αυτός ο τόπος και όχι το νησί."

  Σύμφωνα με τον μύθο η  Ρέα όταν γεννήθηκε ο Δίας θέλησε να τον λούσει αλλά η Αρκαδία ήταν άνυδρη και δεν έβρισκε νερό, τότε κτύπησε στο χώμα και βγήκε νερό, το ποτάμι που δημιουργήθηκε ήταν η Νέδα, έτσι τον παρέδωσε στις νύμφες Αγνώ, Θεισόα και τη Νέδα οι οποίες τον έλουσαν εκεί. Η Νέδα αργότερα τον θήλασε και τον ανέθρεψε.

Από τη Θεισόα έχει τ'  όνομά της μια πόλη της Παρρασίας, που επί των ημερών του Παυσανία ήταν κώμη στην περιοχή της Μεγαλόπολης, από την Αγνώ η πηγή Αγνώ  στο Λύκαιο όρος και από τη Νέδα ο Νέδας ποταμός.

  

Ο βωμός με τις βάσεις των δύο κιόνων

Ο ΒΩΜΟΣ

Σ' αυτή την κορυφή λατρευόταν ο Λύκαιος Δίας και υπήρχε ο περίφημος βωμός των θυσιών, "το χώμα γης" του Παυσανία, καθώς και το άβατο τέμενος του θεού.  Αποτελούσε το μεγάλο υπαίθριο Iερό, το σπουδαιότερο και σεβαστότερο σε όλη την Αρκαδία, γι' αυτό και η κορυφή αυτή λεγόταν και Αρκαδικός Όλυμπος. Επιστεύετο μάλιστα πως εδώ η ύλη έχανε τον ίσκιο της και έφεγγε αυτόφωτα, ανατρέποντας έτσι κάθε εξήγηση των φυσικών φαινομένων. Σ' αυτό το βωμό και το τέμενος του Λύκαιου Δία, απαγορευόταν η είσοδος των κοινών θνητών. Ο χωμάτινος βωμός δημιουργήθηκε στην επίπεδη κυκλική επιφάνεια της κορυφής του λόφου, που είχε διάμετρο 50 μ. περίπου

Εδώ  συγκεντρωνόταν ο αγροτοποιμενικός πληθυσμός της ευρύτερης περιοχής και εκδήλωνε την ευλάβειά του προς τη θεότητα με θυσίες ζώων προς τιμήν της. Τα διαδοχικά στρώματα - αποθέσεις που περιλαμβάνουν στάχτες από τις φωτιές για τις θυσίες, τα υπολείμματα από τα καμένα οστά ζώων και το χώμα σχημάτισαν με το πέρασμα του χρόνου τον Βωμό τέφρας που αντικρίζει κανείς ακόμα και σήμερα στην κορυφή. Αυτός ο υπαίθριος βωμός διατηρήθηκε σε αυτή την αρχέγονη μορφή ως το τέλος της αρχαιότητας. Ποτέ δεν απόκτησε μία μνημειακή αρχιτεκτονική μορφή, γεγονός που υποδεικνύει την ύψιστη ιερότητά του.

Εκείνο που είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι οι λατρευτικές εκδηλώσεις πάνω στον Βωμό δεν σταμάτησαν μετά την κατάρρευση των περίφημων μυκηναϊκών ανακτόρων, δηλαδή μετά το 1100 πΧ, αλλά συνεχίστηκαν κανονικά και στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, δηλαδή από τον 11ο έως τον 9ο αιώνα πΧ. Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες τέτοιες περιπτώσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε και να τεκμηριώσουμε τις λατρευτικές τελετουργίες από μία χρονική περίοδο σε μία άλλη». Και αργότερα; «Σύμφωνα με τα νεότερα ανασκαφικά στοιχεία, από τον 7ο αι. πΧ και εξής η λατρευτική δραστηριότητα αρχίζει να επεκτείνεται και πέρα από την κορυφή. Αναπτύσσεται ένα μεγάλο ιερό μέσα στην κοιλάδα, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από την κορυφή του όρους, στο οποίο ιδρύονται οικοδομήματα που εξυπηρετούσαν τους αθλητικούς αγώνες οι οποίοι ελάμβαναν χώρα στην περιοχή κάθε τέσσερα χρόνια: στοά, διοικητήριο, ιππόδρομος, στάδιο χώροι προετοιμασίας των αθλητών κλπ. Αυτό το λεγόμενο "Κάτω ιερό", όπως είναι γνωστό στην έρευνα, ήταν αφιερωμένο στον Πάνα, τον κατεξοχήν Αρκάδα αρχαίο θεό. Πρέπει, εδώ, να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με την αρκαδική παράδοση, ο Παν ήταν δίδυμος αδελφός του Αρκάδα, του επώνυμου ήρωα της χώρας, και οι δυο γιοι του Δία. Επομένως, στο Λύκαιο Όρος έχουμε μία δίδυμη λατρεία, του Δία στην κορυφή και του Πάνα στην πεδιάδα».

   

Στο περιφραγμένο χώρο του βωμού βρέθηκε θαμμένος σκελετός

Αναφέρει ο Παυσανίας: 

"Το όρος Λύκαιον έχει να επιδείξει και άλλα αξιοθαύμαστα και προπάντων το ακόλουθο. Υπάρχει εκεί ένα τέμενος του Λυκαίου Διός στο οποίο δεν επιτρέπεται να μπει άνθρωπος. Αν κάποιος παραβεί τον κανόνα και μπει μέσα, είναι αναπότρεπτο να μη ζήση πάνω από χρόνο. Έλεγαν ακόμα ότι όλα όσα θα τύχαινε να βρεθούν μέσα στο τέμενος, είτε ζώα είτε άνθρωποι, δεν έριχναν σκιά. Και στην Συήνη, δώθε από την Αιθιοπία, συμβαίνει να μη σχηματίζεται σκιά ούτε από δέντρο ούτε από κανένα ζωντανό, όσον καιρό ο ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό του Καρκίνου, αλλά στο τέμενος του Λυκαίου ποτέ δεν υπάρχουν σκιές, σ' όλες τις εποχές του έτους.

Στην ψηλότερη κορυφή του βουνού είναι ένας σωρός από χώμα, βωμός του Λυκαίου Διός, από όπου φαίνονται τα περισσότερα μέρη της Πελλοπονήσου, μπροστά στον βωμό ανατολικά, υψώνονται δύο κίονες όπου υπήρχαν άλλοτε επίχρυσοι αετοί. Πάνω στον βωμό γίνονταν θυσίες για τον  Λύκαιο Δία, για τις οποίες δεν μου είναι ευχάριστο να πολυπραγμονήσω, ας γίνονται όπως γίνονται κι όπως γίνονταν από την αρχή". Ο Παυσανίας δεν θέλει να αναφερθεί στο τρόπο με τον οποίο γίνονταν οι θυσίες ίσως γιατί οι ευλαβείς πιστοί πίστευαν πως η ιεροπραξία θα ατονίσει αν φανερωθούν ιερά μυστικά τους. 

Λένε ότι όταν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου που έπεφταν στα φτερά των επιχρυσωμένων αετών  αντανακλώνταν και έπεφταν στο μπρούτζινο  κεφάλι του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες, σχηματίζοντας φωτοστέφανο. Η απόσταση σε ευθεία γραμμή Λύκαιου όρους και  Επικούρειου  Απόλλωνας  είναι 5 χιλιομ. Ο ένας αετός κοιτούσε την ανατολή και ο άλλος τη Δύση.

ΤΟ ΑΣΥΛΟ

Κοντά στο ιερό του Διός υπήρχε κατοικία για τον ιερέα, ένα τμήμα της οποίας χρησιμοποιούσαν σαν ξενώνα, αλλά και σαν κατοικία εκείνων που καταδιωγμένοι ζητούσαν άσυλο και προστασία από το θεό.

Ο ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ

Πιο χαμηλά,σε ένα οροπέδιο θεϊκής γαλήνης και ομορφιάς, το "Ελληνικό", ή "Κάτω Κάμπος", υπάρχουν τα ερείπια του ιερού του Πάνα με άλσος γύρω, του ξενώνα, της μεγάλης στοάς, των κρηνών, των δεξαμενών καθώς και του σταδίου,  στο οποίο διακρίνονται και σήμερα οι πέτρες της αφετηρίας,  ο  ιππόδρομος του οποίου διακρίνονται τα λίθινα εδώλια. Στο χώρο του σταδίου  και στο ιπποδρόμιο γίνονταν οι αθλητικοί, ιπποδρομικοί και μουσικοί αγώνες, τα Λύκαια.

   Ο Παυσανίας είδε και βάθρα ανδριάντων, χωρίς τους ανδριάντες. Σε ένα από τα βάθρα υπήρχε ελεγείο χαραγμένο που αναφέρει ότι η γλυπτική εικόνα ήταν του Αστυάνακτα και πως ο Αστυάναξ ήταν από τη γενιά του Αρκάδα.   

Η πηγή Αγνώ

"…της δε Αγνούς, ή εν τω όρει τω Λυκαίω πηγή κατά τα αυτά ποταμώ Ίστρω πέφυκεν ίσον παρέχεσθαι το ύδωρ εν χειμώνι ομοίως και εν ώρα θέρους". (Παυσ. Η΄ 38,4)
["Από δε την (νύμφη) Αγνώ (ονομάσθηκε) η πηγή στο όρος Λύκαιο η οποία όπως και ο ποταμός Ίστρος βγάζει την ίδια ποσότητα νερού χειμώνα καλοκαίρι."]

 Αναφέρει ο Παυσανίας για την πηγή : " Αν επικρατήσει μακροχρόνια ξηρασία και αρχίσουν να ξεραίνονται τα σπαρτά και τα δέντρα, τότε ο ιερέας του Λύκαιου Δία, αφού προσευχηθεί στο νερό και αφού θυσιάσει σε αυτό ό,τι είναι συνήθεια, ταράσσει την επιφάνεια του νερού με κλαδί βελανιδιάς, χωρίς να το βυθίζει στην πηγή. Μόλις ανακινηθεί το νερό, υψώνονται υδρατμοί σαν ομίχλη που σε λίγο σχηματίζουν σύννεφα. Το σύννεφο προσελκύουν άλλα σύννεφα και προκαλείται βροχή στη γη των Αρκάδων".   

Όταν ο ήλιος γείρει στην Ιερή κορυφή, το ελαφρό δροσερό βοριαδάκι που κουβαλάει μαζί με το μύρο του χόρτου σα θυμίαμα και χιλιάδες πανάρχαιους μυστηριακούς ψίθυρους, σκορπά ρίγη στο σύγχρονο προσκυνητή. Ίσως... αν σταθεί ακίνητος, να δει τον ιερέα του Λυκαίου Δία να κατεβαίνει μουρμουρίζοντας προσευχές από την ιερή κορυφή μετά τη θυσία, να αναταράξει τα νερά της Αγνούς.

O πολιτισμός του Λυκαίου και της αρχαίας Παρασσίας χάνεται στους προϊστορικούς χρόνους, όπου ο μύθος συμπλέκεται με την Ιστορία. Σε κάθε περίπτωση όμως το βουνό είναι στενά δεμένο με την ιστορία της Αρκαδίας. Μέσα στο φως του Λυκαίου όρους πολύ πριν τα Ολύμπια και τα Παναθήναια δημιουργήθηκε το "Κοινό των Αρκάδων", και αναπτύχθηκε το "Αρκαδικόν Ιδεώδες". Είναι αυτό που δίνει ένα μήνυμα αισιοδοξίας για την ανθρώπινη ζωή. Ήταν αυτό που ενθουσίασε τον ποιητή Fredrich Schiller, ώστε να ομολογήσει το: "et ego in Arkadia"και εμψύχωσε τόσο βαθιά τους μακρινούς περιηγητές ώστε να δώσουν στην Αρκαδία το συνώνυμο του Παραδείσου.