Διόνυσος Ζαγρεύς

Ο Ζαγρεύς ήταν θεός των Ορφικών, γιoς του Δία και της Περσεφόνης, ο "πρώτος Διόνυσος". Γεννήθηκε από το Δία μεταμορφωμένος σε φίδι και την κερασφόρο Περσεφόνη. Ο Δίας τον προόριζε για τη διαδοχή και την κυριαρχία στον κόσμο και για να τον προφυλάξει από την Ήρα, τον εμπιστεύθηκε στον Απόλλωνα και τους Κουρήτες, οι οποίοι τον έκρυψαν στα δάση του Παρνασσού.

Η Ήρα ανακάλυψε που ήταν κρυμμένο το κερασφόρο βρέφος κι έστειλε τους Τιτάνες να το εξοντώσουν. Εκείνοι για να το ξεγελάσουν του έδωσαν παιχνίδια και στη συνέχεια του επιτέθηκαν. Τότε ο Ζαγρεύς άρχισε να αλλάζει μορφές στην προσπάθειά του να ξεφύγει. Μεταμορφώθηκε κατά σειρά σε λιοντάρι, τίγρη, άλογο, φίδι, και όταν πήρε τη μορφή ταύρου, οι Τιτάνες τον έπιασαν, τον κομμάτιασαν, έβρασαν το κρέας του σ' ένα καζάνι κι έφαγαν ένα μέρος του. Ο Απόλλωνας μάζεψε τα κομμάτια του Ζαγρέα και τα έθαψε στους Δελφούς. Την καρδιά του, η οποία είχε μείνει ανέπαφη, την κονιορτοποίησε ο Δίας και τη διέλυσε σε ένα ποτό που το πρόσφερε στη Σεμέλη. Εκείνη τότε έμεινε έγκυος κι έφερε στον κόσμο το Νεώτερο Διόνυσο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή την κονιορτοποιημένη καρδιά του την κατάπιε ο ίδιος ο Δίας, κι ήταν εκείνος ο οποίος γέννησε το Διόνυσο. Άλλοι μύθοι υποστηρίζουν ότι το θεό τον ανάστησαν η Ρέα ή η Δήμητρα αφού πρώτα συγκόλλησαν τα μέλη του.

Ο Δίας κατακεραύνωσε τους Τιτάνες κι από τις στάχτες τους δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι. Οι ορφικοί έλεγαν πως οι άνθρωποι είχαν μέσα τους το θεϊκό στοιχείο, γιατί οι Τιτάνες είχαν φάει το Διόνυσο Ζαγρέα, είχαν όμως και την "τιτανική φύση" που τους ωθούσε στο κακό επειδή είχαν πλαστεί από την στάχτη των Τιτάνων.

Σε μια άλλη εκδοχή η Θεά Αθηνά περισυνέλεξε την παλλόμενη καρδιά του και

Οι Τιτάνες κομματάζουν τον Διόνυσο

την πήγε στο Δία (γι' αυτό η Αθηνά πήρε το επίθετο Παλλάδα). Εκείνος την τοποθέτησε σε ένα γύψινο ομοίωμα του Διονύσου που ζωντάνεψε αμέσως. Οι Νύμφες ανέλαβαν τη φροντίδα του παιδιού και το κουνούσαν σε ένα λιχνιστήρι δημητριακών (λίκνο) απ' όπου ονομάστηκε Ζαγρεύς (Διόνυσος) Λικνίτης.

Σε ανάμνηση του διαμελισμού και της ανάστασης του Ζαγρέως οργανώνονταν κάθε δυο χρόνια οργιαστικές γιορτές προς τιμή του, από τις αττικές και δελφικές Θυιάδες ή τις ιέρειες του Διονύσου στο ναό του Πύθιου Απόλλωνα.

Ο Ζαγρεύς ταυτίζεται συχνά και με τον Ίακχο. Σε ερυθρόμορφα αγγεία διακρίνεται η Περσεφόνη με το μικρό Ίακχο στην αγκαλιά.

Στη λατρεία του Διόνυσου Ζαγρέα θυσίαζαν ταύρους, επειδή άρεσε στο θεό να μεταμορφώνεται σε ταύρο. Οι μύστες τρώγοντας τις ωμές σάρκες του ταύρου πίστευαν πως αφομοίωναν τη σάρκα του ίδιου του θεού κι ότι έτσι έρχονταν σε απόλυτη επικοινωνία μαζί του. Κι ότι μετά το θάνατό τους θα τους αναγνώριζε ο Διόνυσος Ζαγρέας και χάρη σ’ αυτόν θα περνούσαν μέσα σ’ άλλα σώματα, επειδή οι ορφικοί πίστευαν στη μετεμψύχωση».

      Εκτός από τις αναφορές για στον βίαιο θάνατο του Διονύσου και στο διαμελισμό του υπάρχουν παραδόσεις που έκαναν λόγο για ομαλή κατάβαση στον Άδη, προκειμένου να φέρει στον απάνω κόσμο , στον κόσμο των ζωντανών, τη μάνα του , τη Σεμέλη. 

         Η κάθοδός του γινόταν από την Αλκυονία Λίμνη  στη Λέρνα της Αργολίδας, για την οποία υπήρχε παράδοση ότι ήταν απύθμενη . Στους Δελφούς, μέσα στο άδυτο του ναού του Απόλλωνος, «παρά το χρηστήριον»  υπήρχε ο τάφος του θεού. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, που έζησε προς το τέλος του 1^ου αι. π.Χ. , μιλά για θρήνους κατά τη διάρκεια των «διονυσιακών παθών». Αλλά για τις τελετουργίες που σχετίζονται με το θάνατό του και την ανάστασή του ξέρουμε λιγοστά πράγματα. Κύρια αιτία η ευσέβεια των αρχαίων συγγραφέων που δεν ήθελαν να κοινοποιήσουν τίποτε « περί ων ου θέμις τοις αμυήτοις  ιστορείν».

Ο " Διόνυσος" σε τροχοφόρο πλοίο - Ανθεστήρια

    Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο των τελετουργιών που συνδέονται με την ανάσταση του θεού ήταν το κάλεσμά του , η «επίκλησις», από τους πιστούς του, που τον καλούσαν, ακόμη και με μικρές σάλπιγγες, να ανέβει και να παρουσιαστεί.

Στους Ίωνες η «επιφάνεια» του θεού γινόταν κατά τη διάρκεια των Ανθεστηρίων, που γιορτάζονταν κατά τη διάρκεια της άνοιξης  και ο ερχομός του θεού γινόταν πάνω σε τροχοφόρο πλοίο και αυτό γινόταν γιατί ο Διόνυσος είχε κατέβει στον κάτω κόσμο από τη λίμνη, την Αλκυονία. Με την θριαμβευτική εμφάνιση του θεού οι πιστοί του ξεσπούσαν σε ουρανομήκεις φωνές, χαρούμενα τραγούδια και ξεφάντωναν με χορούς και πανηγύρια