Αρκαδικόν ιδεώδες -" Et in Arkadia ego = έζησα και εγώ στην Αρκαδία"

Η Αρκαδία ανέκαθεν εθεωρείτο ο επίγειος παράδεισος του ποιμενικού, ανέμελου βίου και της απόλυτης ελευθερίας. Έτσι στην Ευρώπη επικράτησε η φράση «έζησα και εγώ στην Αρκαδία» (Et in Arkadia ego). Η φράση που βρέθηκε ως επίγραμμα στον τάφο ενός  βοσκού στην Αρκαδία και αποτελούσε τιμή.

Από την Αναγέννηση και μετά το όνομα της Αρκαδίας συνδέθηκε σταθερά με την ευτυχισμένη και ελεύθερη ζωή της υπαίθρου και έτσι διαδόθηκε το 

 « Αρκαδικό ιδεώδες» ή «Αρκαδισμός» που σημαίνει ευρίσκομαι έξω από τον ταραγμένο κόσμο της βίας, εκμετάλλευσης, εχθροπραξίας, εγωκεντρισμού και παραμένουν σταθερά σε έναν κόσμο αιώνιας αθωότητας, γαλήνης που στηρίζεται στην αμοιβαία αγάπη, την αγαθή συνεργασία και την ευγενική άμιλλα. 

Εμπνευσμένοι άνθρωποι, διανοητές και αδούλωτα πνεύματα, επιστήμονες καλλιτέχνες γνώριζαν ότι για να βγουν από το τέλμα της βαρβαρότητας και για να απαλλαγούν από την τρομερά Ιερά Εξέταση , η μόνη οδός ήταν η Ελληνική γραμματεία, η ελεύθερη Ελληνική σκέψη, ο υπέρλαμπρος πολιτισμός του παρελθόντος. Έτσι στράφηκαν προς τη θεογέννα και ανθρωπογέννα Αρκαδία με τους πανάρχαιους μύθους της, τον μυστικισμό και τα μυστήριά της.  

Σημαντική ήταν η προσφορά   των Μεδίκων της Φλωρεντίας. Η καταγωγή των Μεδίκων ήταν Ελληνική και χάνεται στα βάθη του χρόνου και στις σκοτεινές δεκαετίες των σταυροφοριών. Μέδικος = Medico = ιατρός. Πράγματι ο πρώτος των Μεδίκων ήταν ιατρός – Medico, που είχε καταφύγει στην Τοσκάνη, του οποίου οι απόγονοι έγιναν κύριοι της περιοχής και ίδρυσαν τον περίφημο για πολλούς λόγους οίκο των Μεδίκων.

Οικόσημο των Μεδίκων

Ο Μέδικος Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής (1449-1492) υπήρξε μέγας προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών, δημιούργησε μια τεράστια βιβλιοθήκη και ανασύστησε την «Νεοπλατωνική Ακαδημία». Συγκέντρωσε τους καλύτερους Έλληνες καθηγητές της φιλολογίας και φιλοσοφίας, καθώς και τους καλύτερους καλλιτέχνες της εποχής του, οι οποίοι δημιούργησαν τα υπέροχα έργα τους, που τα θαυμάζουμε σήμερα στα μουσεία του κόσμου.  Οι αθάνατες αυτές δημιουργίες στηρίχτηκαν επάνω στην αρχαία Ελληνική Αρχιτεκτονική, την Γλυπτική και τη Ζωγραφική της κλασσικής εποχής, τα δε έργα τους τα ονόμασαν φυσικά νεοκλασικά.

Η σημαντικότερη προσφορά του Λαυρεντίου ήταν η αναβίωση των Αρχαίων Ελληνικών μυστηρίων, που προσομοίαζαν με τα Ελευσίνια Μυστήρια και που ήταν για λίγους, τους άξιους τους ικανούς και τους ταγούς.

Στην ακμή της η δυναστεία των Μεδίκων γοητευμένη κι αυτή από τον αποκρυφισμό, τα μυστήρια και τις μυήσεις, στράφηκαν με ζήλο στον θεογονικό Αρκαδικό μύθο.

Τη σκυτάλη την πήραν οι μεγάλοι ζωγράφοι και γλύπτες της εποχής, που προσέγγισαν τον μυστικισμό της Αρκαδίας με τα θαυμάσια αλληγορικά και συμβολικά έργα τους, που μιλούσαν δικαιολογημένα στις ψυχές και τις καρδιές των μυημένων.  

Επηρεασμένοι από την Αρκαδία πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων για να την τιμήσουν ίδρυσαν το 1690 στη Ρώμη – 14 λόγιοι και ποιητές- Ακαδημία με το όνομα «Αρκαδία». Η έδρα της ήταν στο λόφο Τζανικίλο και την αποκαλούσαν  « Παράσιον άλσος» από την Παρασία, αρχαία πόλη της Δ. Αρκαδίας. Από το 1941 έδρα της Ακαδημίας της Αρκαδίας είναι η βιβλιοθήκη Αντζελέτα της Ρώμης.   

Στην  Ιταλική Αρκαδική Ακαδημία της Ρώμης  ξεκίνησε  ένα αξιόλογο πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα υπό την κηδεμονία της Βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας. Η Χριστίνα, έχοντας ασπαστεί τον καθολικισμό και παραιτηθεί του θρόνου, εγκαταστάθηκε στη Ρώμη το 1655 όπου υποστήριξε ένθερμα τις τέχνες. Το ρεύμα αυτό πήρε την τελική μορφή και ονομασία του το 1690, ένα χρόνο μετά το θάνατό της. Η Ακαδημία είχε σαν συμβολική κεφαλή της την βασίλισσα και σαν έμβλημα τον αυλό του Πανός. Όλα της μάλιστα τα μέλη έφεραν ποιμενικά ονόματα. 

Βασίλισσα Χριστίνα

Η Ακαδημία μέσα από τα προγράμματα και τις εκδηλώσεις της θα σημειώσει έντονη δραστηριότητα και θα ενθαρρύνει τη δημιουργία νέων σημαντικών ποιητικών, δραματικών και μουσικών έργων ποιμενικής έμπνευσης. Στους κόλπους της θα φιλοξενήσει επιφανείς εκπροσώπους της ευρωπαϊκής διανόησης από τους χώρους των γραμμάτων, της ζωγραφικής και της μουσικής μπαρόκ. Μεταξύ των επιφανών μελών της ήταν οι συνθέτες Μπερνάρντο Πασκίνι  (1637 - 1710), ο Αλεσσάντρο Σκαρλάτι (1660 - 1725) και Aρχάγγελο Κορέλι (1653 - 1713), ενώ μαζί της συνεργάστηκε και ο Γκέοργκ Φρήντιχ Χάιντελ  (1685-1759). 

Στα 30 πρώτα χρόνια λειτουργίας της η Ακαδημία συγκέντρωνε 1300 μέλη, ενώ διατηρούσε 114 "αποικίες" εκτός Ρώμης. Η Αρκαδική Ακαδημία διήρκεσε δύο περίπου αιώνες.

Επίσης με το όνομα Ακαδημία ιδρύθηκε το 1756 μια πορτογαλική φιλολογική ακαδημία στη Λισαβόνα η « Αρκαδία Λουσιτίνα».

Στο   Ρίο Ιανέιρο γύρω στο 1860 ιδρύθηκε μια άλλη Ακαδημία με το όνομα     « Ακαδημία ουτραμαρίνα».

Αλλά και η Ισπανία οφείλει το όνομά της στην Αρκαδία. Οι Αρκάδες ίσως ήταν οι πρώτοι της κάτοικοι την οποί ονόμασαν Πανία , όπως ονομαζόταν και η Αρκαδία. Όταν κάποιος Αρκάς πήγαινε στην Πανία έλεγε «υπάγω ες Πανία», το ες ενώθηκε με το Πανία  και έγινε Εσπάνια, όπως προφέρετε η Ισπανία  από τους Ισπανούς.   
Σαράντα πόλεις στον κόσμο φέρνουν το όνομα Αρκαδία μεταξύ τους, η Αρκαδία Καλιφορνίας,  η Αρκαδία Φλόριντας κ.α.

Εt in arcadia ego

Η Ανάσταση του Κυρίου

Η πρώτη αναπαράσταση της φράσης αυτής βρίσκεται στον πίνακα « Η Ανάσταση του Κυρίου» του Guercino (Γκουερτσίνο) του 1618 μ.Χ., οποίος γνώριζε πολλά για την παράδοση του αποκρυφισμού, όπως και ο Μιχαήλ άγγελος αλλά και αυτός είχαν περάσει από την Ακαδημία της Φλωρεντίας.

Ο πίνακας αυτός αναπαριστά δυο ποιμένες να κοιτάζουν προς ένα τάφον επάνω στον οποίο είναι τοποθετημένο ένα κρανίο. Επάνω στον τάφο είναι χαραγμένες οι εξής λέξεις: ET- IN- ARCADIA – EGO. Ένα μικρό ποντίκι μόλις διακρίνεται δίπλα στο κρανίο.

Στην Ελληνική Μυθολογία ο Απόλλων μερικές φορές παίρνει τη μορφή ποντικού, ΜΥΣ –ΜΥΩ, ΜΥΣΤΡΙΑ-ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ! Ο Απόλλωνας ήταν και προστάτης των ποιμένων.  

Οι βοσκοί της Αρκαδίας - Πουσσέν

Ο Γάλλος ζωγράφος Νικολά Πουσσέν δημιουργεί με τη σειρά του δύο πίνακες που τους ονομάζει «Οι βοσκοί της Αρκαδίας». Ο πρώτος χρονολογείται το 1627 και ο δεύτερος γύρω στα 1637 (την εποχή δηλαδή που ο ζωγράφος βρίσκονταν στη Ρώμη).

Ο πίνακες παρουσιάζουν 3 βοσκούς με αρχαϊκές ενδυμασίες που βρίσκονται από τη μια και από την άλλη πλευρά ενός τάφου. Φαίνεται να τους απασχολεί η φράση «Et in Arcadia ego» που είναι χαραγμένη στον τάφο. Δίπλα τους στέκεται μια γυναικεία μορφή.

Οι βοσκοί της Αρκαδίας - Πουσσέν

Η φράση αυτή αποδίδεται στον Βιργίλιο. Όμως ακόμα και οι βιογράφοι του δεν έχουν την ίδια άποψη για το τι ακριβώς εννοούσε. Αν λάβουμε ως δεδομένο ότι η Αρκαδία αντιπροσώπευε μια ουτοπία για τους πολλούς και έναν ιδεατό παράδεισο επί της γης για τους λίγους, τότε η φράση μπορεί να δηλώνει την νοσταλγική επιθυμία ενός ανθρώπου να βρεθεί εκεί.  Στη φράση αυτή δεν υπάρχει ρήμα για να μην υπάρχει χρονικός περιορισμός  και προσδιορισμός, έτσι είναι διαχρονική και πάντα επίκαιρη.

Οι καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν αυτή την επιγραφή  που ήταν και το κυρίως θέμα των έργων των, γνώριζαν και ήξεραν ότι δεν ήταν μια απλή ρομαντική ιστορία και ιδέα, που την έντυσαν με την αλληγορική ζωγραφική τους.

Αυτοί οι καλλιτέχνες αλλά και οι εντολείς τους ήταν σημαντικοί κρίκοι σε μια πνευματική, μυστηριακή και μεταφυσική αλυσίδα, που εκφράστηκε και έγινε γνωστή σαν Αρκαδικό  «φαινόμενο». 

Η Αρκαδία- το αρκαδικό ιδεώδες εξυμνήθηκε από πληθώρα ποιητών και πεζών έργων βουκολικής έμπνευσης. Πατέρας της βουκολικής ποίησης θεωρείται ο Έλληνας ποιητής Θεόκριτος (310-250 π.Χ.) από τις Συρακούσες. Ο Θεόκριτος είχε καταγωγή από τη νήσο Κω και έζησε στην Αίγυπτο στην εποχή του Πτολεμαίου ΙΙ. Ήταν μάλιστα ο τελευταίος ποιητής που έγραψε στη δωρική διάλεκτο. Στα ποιήματά του με τίτλο "Ειδύλλια" (Idylls), που έγραψε ενώ ήταν στην αυλή του Πτολεμαίου στην Αλεξάνδρεια, χρησιμοποίησε ανταλλαγή στίχων μεταξύ μυθιστορηματικών ποιμένων. Αν και άνθρωπος της πόλης ο ίδιος, στο έργο του αναπολεί τη φύση και αναφέρεται με νοσταλγία στους βοσκούς της παιδικής του ηλικίας και στην όμορφη εξοχή της πατρίδας του. Οι ιδεατοί ποιμένες που χρησιμοποιεί αφηγούνται τις ερωτικές τους περιπέτειες και εξυμνούν την αγαπημένη τους ποίηση και τους τραγουδιστές που θαυμάζουν.

 

Τρεις αιώνες αργότερα ο Βιργίλιος (70-19 π.Χ.), ο μεγαλύτερος Ρωμαίος ποιητής, εμπνεύστηκε από τα "Ειδύλλια" για να γράψει στα Λατινικά δέκα ποιητικά αριστουργήματα της βουκολικής ποίησης, γνωστά σαν  "Eclogues" ή "Βουκολικά" - "Bucolics".   Αντίθετα από τον Θεόκριτο, ο οποίος  είχε τοποθετήσει τους ποιμένες του στη Σικελία, ο Βιργίλιος τους επανέφερε στην Αρκαδία, μια Αρκαδία όμως που έμοιαζε εντυπωσιακά με την Βόρεια Ιταλία, όπου ο ίδιος γεννήθηκε.  Η πρώτη εμφάνιση του "Τάφου στην Αρκαδία" εμφανίζεται στο έργο αυτό (V, 42ff):

Οι Δάντης, Πετράρχης και Βοκκάκιος θα γράψουν βουκολικά ειδύλλια προσαρμόζοντάς τα στο αναγεννησιακό πνεύμα της Ιταλίας.

Την Αρκαδία  και το αρκαδικό ιδεώδες έρχεται να τιμήσει  ο Γκαίτε στο έργο του Φάουστ. Αναφορά στην Αρκαδία και το αρκαδικό ιδεώδες κάνουν ο Σίλερ και ο Νίτσε. Στην νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία και δραματουργία δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν εμπνευστεί από αυτήν. 

 

Στο Staffordsihire, στο  Shugbotough Hall
υπάρχει μια επιτύμβια ανάγλυφη μαρμάρινη στήλη με τη φράση
ET IN ARCADIA EGO

Βουκολικά ποιήματα  απομίμησης των ποιημάτων του Θεόφραστου

ArcadiaSir Philip Sidney, 1580             «ΑΡΚΑΔΙΑ» – 1502  Τζάκομο Σανναζάρο