Καβείριο Θήβας - Καβείρια

Το ιερό των Καβείρων τοποθετείται 8 χλμ. δυτικά της Θήβας.

Συντεταγμένες: 38.318343,23.255523

 

 Ήταν αφιερωμένο σε δύο θεότητες άγνωστης προέλευσης, τον Κάβειρο και τον Παίδα, στους οποίους η Δήμητρα αποκάλυψε κάποιες μυστικές τελετές που αποσκοπούσαν την ενίσχυση της παντοειδούς γονιμότητας (καρπών, ζώων, ανθρώπων).

 Οι Κάβειροι λατρεύονταν ως προστάτες του αμπελιού και της ευγονίας των ζώων, γι'αυτό και βρέθηκαν εκεί πάνω από 1400 ζωϊκές απεικονίσεις ταύρων.

Η λατρεία στο ιερό αρχίζει τουλάχιστον από την αρχαϊκή περίοδο (700-500 π.Χ.) και συνεχίζεται αδιάσπαστη ως τα ρωμαϊκά μεταχριστιανικά χρόνια (4ος αιώνας. μ.Χ.).

Τυπική είναι ακόμη και η κεραμεική του ιερού, κυρίως κάνθαροι, που διακοσμούνται με γκροτέσκες μορφές. Η εύρεση ωστόσο λιγοστών νεολιθικών οστράκων (6000-3000 π.Χ.) κάτω από το ναό αποδεικνύει μία ακόμη πρωιμότερη κατοίκηση στο χώρο, προτού αυτός μετατραπεί σε θρησκευτικό κέντρο.

Φαίνεται, όμως, ότι στο Καβείριο λάμβαναν χώρα διαβατήριες τελετές, δηλαδή μυητικές ιεροπραξίες, οι οποίες σηματοδοτούσαν τη μετάβαση από την παιδική στην εφηβική ηλικία και από την εφηβεία στη ζωή του ενηλίκου.

Έτσι ερμηνεύονται τα παιχνίδια και τα ομοιώματά τους, τα οποία βρέθηκαν στο ιερό, π.χ. στρόβιλοι (σβούρες), αστράγαλοι, κουδουνάκια και μικρογραφικά αγγεία καθώς και άφθονα πήλινα ειδώλια παιδιών και νέων, πιθανότατα αναθηματικές εικόνες όσων είχαν προσέλθει στο ιερό για τα διαβατήρια έθιμα.

Οι παραστάσεις κυνηγιών και αθλητικών δρωμένων ερμηνεύονται ως δηλωτικές των μυητικών δοκιμασιών των εφήβων.

 Η μύηση γινόταν σε διονυσιακή ατμόσφαιρα, δεδομένου ότι ο προστάτης θεός είχε τη μορφή και το χαρακτήρα του Διονύσου και ως ιερό αγγείο κάνθαρο συγκεκριμένου τύπου.

Το ιερό αποκαλύφθηκε τυχαία το 1887, όταν μολύβδινα ειδώλια ταύρων που προέρχονταν από την περιοχή βρέθηκαν να πωλούνται στην αγορά της Αθήνας. Η ανασκαφή του Καβειρείου έγινε το 1888-9 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο.

Aπό τον Παυσανία μαθαίνουμε ότι στο Καβείριο υπήρχε άλσος της Δήμητρας της Καβειρίας και της Κόρης.  Η τοποθεσία του ιερού των Καβείρων των Θηβών μοιάζει προς τις τοποθεσίες και των άλλων λατρευτικών κέντρων των Καβείρων.

Κάβειρος -5ος αι. π.Χ.

Από τα μέχρι τώρα γνωστά ερείπια των Καβειρίων Ιερών, σε διάφορες περιοχές, προκύπτει το συμπέρασμα ότι το Ιερό ιδρυόταν πάντοτε δίπλα στη μία όχθη ενός ρυακιού.  Το Ιερό των Θηβών βρίσκεται στην ανατολική όχθη ενός ρυακιού, που σήμερα όμως δεν έχει νερό.

Οι Θηβαίοι έλεγαν ότι τα παλιά χρόνια υπήρχε κοντά, εκεί που χτίστηκε το ιερό, μια πόλη που την κατοικούσαν κάτοικοι με το όνομα “Κάβειροι” ή “Καβειραίοι”. Σ’ αυτή την πόλη ήρθε η Δήμητρα κι έδωσε σαν δώρο το θεσμό των Μυστηρίων σ’ έναν από τους Καβείρους, τον Προμηθέα και τον γιό του Αιτναίο.  Τα μυστήρια αυτά ήταν απόκρυφα και άρρητα και μόνο οι μυημένοι ήξεραν γι’ αυτά και τα “δρώμενα” που γίνονταν στο Καβείριο.  Στην πληροφορία αυτή για τον Κάβειρο Προμηθέα και το γιό του Αιτναίο είναι φανερή η σχέση με το θεό της φωτιάς και της μεταλλουργίας, τον Ήφαιστο      (Αιτναίος- ηφαίστειο Αίτνας).

Αρχ. χώρος Καβειρίων - αεροφωτ.Γιώργος  Στάνζτος

Τα σημαντικότερα μνημεία του Καβειρείου είναι:

Ο Ναός, αφιερωμένος στους θεούς Κάβειρους. Σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχε αρχικά, κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., ένα ιερό με το όνομα «Αλεξίαρος», το οποίο βέβαια δεν είχε κτιστεί από πέτρα και ο οποίος καταστράφηκε από τους Πέρσες.  Κατά τον 5^ο αι. π.Χ. κτίστηκε πέτρινος ναός, ορθογωνίου σχήματος,  στη θέση του πρώτου, ο οποίος καταστράφηκε από τους Μακεδόνες.  Τα σημερινά σωζόμενα θεμέλια ανήκουν σε νεότερο ναό που οικοδομήθηκε κατά το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.

Το Θέατρο, το οποίο κτίστηκε κατά την ελληνιστική περίοδο (3ος-1ος αιώνας π.Χ.) στον ίδιο άξονα με το ναό από την ανατολική του πλευρά. Δεν είχε σκηνή, διέθετε δέκα κερκίδες στο κοίλο και βωμό στο κέντρο της ορχήστρας. Εξυπηρετούσε στην παρακολούθηση των "δρωμένων" που σχετίζονταν με τη μύηση των πιστών.

Οι πιστοί τιμούσαν τους θεούς στο Καβείριο με οινοποσία και θυσία ταύρων. Ενδιαφέρον είναι ότι γύρω από το μεγάλο βωμό, που αποτελεί το κέντρο του συγκροτήματος του Καβειρίου, είναι χτισμένο το θέατρο. 

Θέατρο και ναός - αεροφ. Γιώργος Στάντζος

  Η στοά, μακρόστενο οικοδόμημα μήκους 40 μ. στα Ν.Α. του θεάτρου. Εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες του ιερού. Κτίστηκε περί τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ.

Τα κυκλικά και ελλειψοειδή κτήρια, από τα οποία βρέθηκαν αρκετά σε ολόκληρο το χώρο του ιερού. Διέθεταν βόθρους για τις αιματηρές θυσίες και τους τελετουργικούς καθαρμούς καθώς και κτιστό πάγκο στο εσωτερικό για τους πιστούς. 

Η εύρεση λιγοστών νεολιθικών οστράκων (6000-3000 π.Χ.) κάτω από το ναό αποδεικνύει μία αρχαιότερη κατοίκηση του χώρο, πριν αυτός μετατραπεί σε θρησκευτικό κέντρο.

 

Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως η λατρεία των Καβείρων έφθασε στην κυρίως Ελλάδα από τους Πελασγούς : «Τα Καβείρια όργια, τα Σαμοθρήικες επιτελούσι παραλαβόντες παρά Πελασγών».

Αν στηριχθούμε σε μια θηβαϊκή  παράδοση, που αναφέρει ο Παυσανίας, η Θήβα είναι από τις αρχαιότερες Ελληνικές πόλεις, και υπήρχε πριν από τον πρώτο κατακλυσμό, που γνωρίζουμε από τη μυθολογία, τον κατακλυσμό του Ωγύγου, οι κάτοικοί της ήσαν Πελασγοί οι οποίοι μετά τον κατακλυσμό μετοίκησαν και στη Σαμοθράκη. Έτσι είναι πιθανόν η λατρεία των Καβείρων να προήλθε από τη Θήβα και να διαδόθηκε στις υπόλοιπες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας.

Στα Καβείρια μυστήρια μυούνταν άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Η συμμετοχή δεν εξαρτιόταν από τις διαφορές φύλου, ηλικίας ή κοινωνικής θέσης.  Η μύηση περιελάμβανε τον καθαρμό, το θρονισμό, τη νηστεία και τον ιερό χορό.

Καθαρμός: Απαγόρευση της εισόδου στους εγκληματίες και τους φλύαρους. Σωματικός και ψυχικός καθαρμός με εξομολόγηση των μυημένων από τον ιερέα Κόη.

Κατά τη μύηση έβαζαν τον υποψήφιο πάνω σε θρόνο γι’ αυτό και η μύηση ονομαζόταν θρονισμός.

Στο κεφάλι του μυούμενου έβαζαν στεφάνι ελιάς και γύρω από την κοιλιά μία κόκκινη λωρίδα που θα τον προφύλαγε από κάθε κίνδυνο.

Μετά έπρεπε να κάνουν νηστεία. Παράλληλα, τους υποχρέωναν να παρουσιάσουν και τον κηδεμόνα τους για να βεβαιώσει πως είχαν καλή διαγωγή και για να εγγυηθεί για αυτούς στο μέλλον.

Στη συνέχεια ακολουθούσε ο ιερός χορός, όπου οι μυημένοι χόρευαν γύρω του. Στο τέλος, οι μυούμενοι ορκίζονταν πως θα κάνουν ενάρετη ζωή και πως θα τηρήσουν για πάντα αυτά τα μυστικά.

Σύμφωνα με τον Φιλόστρατο κάθε χρόνο και σε ορισμένο χρόνο στην Λήμνο κατά την διάρκεια των εορτών των τελετών, έσβηναν όλα τα Φώτα στο νησί επί εννέα ημέρες, μέχρι να έρθει με πλοίο από την Δήλο το νέο πυρ. Γι αυτό τον λόγο και η λαμπάδα ήταν το σύμβολο των Καβείρων. 

Συνήθως η γιορτή γινόταν από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Η τελετή μύησης γινόταν νύχτα υπό το φως των δαυλών. Το αξίωμα των ιερέων ήταν κληρονομικό, και ονομάζονταν Καδμίλοι. Τα Καβείρια Μυστήρια διατηρηθήκαν περισσότερο χρόνο  των Ελευσινίων Μυστηρίων.

Οδυσσέας – η Κίρκη με το μαγικό φίλτρο  5ος αι. π.Χ. Ο Κάβειρος, ως Διόνυσος, ξαπλωμένος κρατώντας  κάνθαρο, μπροστά του ο Παις που βγάζει με την οινοχόη κρασί από τον κρατήρα. Πιο πέρα τρεις μορφές γελοιογραφικά ζωγραφισμένες. Πρώτα ένα παιδί με την επιγραφή «Πρατόλαος» και παραπέρα μια γυναίκα, η Κράτεια, αγκαλιασμένη ερωτικά μ’ έναν άνδρα με γένι, το Μίτο. Ίσως το σύμπλεγμα αυτό να συμβολίζει την ένωση της αρσενικής με τη θηλυκή δύναμη από την οποία βγήκε ο πρώτος άνθρωπος ( ο Πρατόλαος) Αεροφ. Γιώργος Στάντζος