0 Ζήθος και ο Αμφίων κτίζουν τα τείχη της Καδμείας - Θήβας

Ο μύθος του Αμφίωνα και του Ζήθου

Ο Αμφίονας (Αμφίων) και ο Ζήθος γεννήθηκαν από την Αντιόπη μέσα σε σπηλιά κοντά στις Ελευθερές, κάτω από δραματικές και περιπετειώδεις συνθήκες. Η Αντιόπη καταδιωκόταν από τον πατέρα της, τον Ασωπό ή τον Νυκτέα, επειδή είχε μείνει έγκυος από τον Δία. Την είχε συλλάβει ο θείος της ο Λύκος μετά από όρκο που είχε δώσει στον πατέρα της πριν τον θάνατο του τελευταίου, και την πήγαινε στη Θήβα. Στον δρόμο την έπιασαν οι πόνοι του τοκετού και οι συνοδοί της αναγκάσθηκαν να την αφήσουν να γεννήσει στη σπηλιά τους δίδυμους Αμφίονα και Ζήθο.

O Λύκος εγκατέλειψε μόνα τα νεογέννητα σε φαράγγι του Κιθαιρώνα και έφυγε με τη μητέρα τους στη Θήβα. Τα τέκνα ανατράφηκαν από κάποιο βοσκό και μεγάλωσαν χωρίς να μάθουν τις συνθήκες υπό τις οποίες γεννήθηκαν. Κάποτε η Αντιόπη κατάφερε να δραπετεύσει και να τα βρει, αλλά εκείνα δεν ήθελαν να την αναγνωρίσουν ως μητέρα τους και την κράτησαν μάλιστα αιχμάλωτη σε καλύβα, μόνο με τη βοήθεια του Δία μπόρεσαν να την αναγνωρίσουν.

Κατά τη δεύτερη βασιλεία του Λύκου ο Αμφίων και ο Ζήθος μάζεψαν στρατό και γύρισαν στη Θήβα. Το ορμητήριο των δύο αδελφών, όταν εξεστράτευσαν κατά της Θήβας, ήταν η Εύτρησις, κοντά στα Λέυκτρα, στα νοτιοδυτικά της Θήβας. Οι δυο γιοι της Αντιόπης είχαν πριν οχυρώσει την Εύτρηση και αργότερα θα οχυρώσουν και τη Θήβα. 

 Στη μάχη σκοτώθηκε ο Λύκος και τιμώρησαν τη γυναίκα του τη Δίρκη, την οποία την έριξαν νεκρή στη πηγή του Άρη ή πηγή Παραπόρτι, που από τότε μετονομάστηκε Δίρκη.

 Ως βασιλείς οι Αμφίων και Ζήθος προσάρτησαν και την κάτω πόλη στην Καδμεία και έβαλαν το όνομα Θήβαι, από τη γυναίκα του Ζήθου Θήβη, κόρη του Ασωπού.

Το όνομα Θήβα μαρτυρείται από πινακίδεςς και σφραγίσματα (ετικέτες) Γραμμικής γραφής Β’ από τον 13^ο αι.

Ο Αμφίων παίζει τη λύρα του

Στους δίδυμους Αμφίονα και Ζήθο αποδίδει ο μύθος την ανέγερση των πρώτων τειχών της «επτάπυλης» Θήβας. Ο μεν Ζήθος διέθετε κυκλώπεια δύναµη, αφού δια της δυνάμεώς του αποσπούσε τεραστίους ογκολίθους από τα  γειτονικά βουνά και τους μετέφερε στο χώρο της περιτειχίσεως. Εκεί ο  Αμφίων με τις θείες μελωδίες της λύρας και το τραγούδι του κινούσε τις πέτρες και ανέβαιναν μόνοι τους, τοποθετούνταν και συναρμολογούνταν  τα τείχη. Τα δέντρα άφηναν τις ρίζες τους στο χώμα και παραδίδονταν στου ξυλουργούς. Ο Αμφίονας είχε μάθει αριστοτεχνικά να παίζει την επτάχορδη λύρα από τον θεό Ερμή. (Απολλόδ. Γ 5, 5. Ορατίου Ωδή ΙΙΙ, 11, 1. Παυσ. Θ 17, 7. Ευσταθ. λ 263).
  

Η Μυρώ από το Βυζάντιο, ποιήτρια επών και ελεγείων, λέει πως ο Αμφίων πρώτος ίδρυσε βωμό για τον Ερμή και σ’ αντάλλαγμα πήρε απ’ αυτόν τη λύρα.

Οι δίδυμοι ήρωες ζούσαν ευτυχισμένοι στη Θήβα μέχρι που η πολύτεκνη σύζυγος του Αμφίονα, η Νιόβη, κόρη του Τάνταλου και της  Διώνης, καυχήθηκε ότι είναι πολύ πιο ευτυχισμένη και εύτεκνη από τη Λητώ.Η καυχησιά θεωρήθηκε ύβρις για τη μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης,  οι οποίοι  σκότωσαν τα παιδιά της. Η Άρτεμις σκότωσε τα κορίτσια που ήταν μέσα στο παλάτι εκτός από τη Μελίβοια, γιατί είχε νικήσει σε αγώνες που είχε κάνει η Ιπποδάμεια. Ωστόσο, την έκανε χλωμή και από τότε ονομάστηκε Χλωρίς. Ο δε  Αμφίονας τότε αυτοκτόνησε.

Ο Παυσανίας (Θ 17, 4) μας παραδίδει ότι οι Θηβαίοι φρουρούσαν προσεκτικά τον τάφο του Αμφίονα γιατί, σύμφωνα με κάποιο χρησμό, αν οι κάτοικοι της γειτονικής πόλης Τιθορέας έπαιρναν ποτέ χώμα από τον τάφο και το μετέφεραν στον τάφο της Αντιόπης στην Τιθορέα, η περιοχή τους θα γινόταν εύφορη και η περιοχή γύρω από τη Θήβα άγονη.

Ο πόνος της Νιόβης ήταν τεράστιος. Θρηνούσε τα παιδιά της και ικέτευε τους θεούς να τα κηδέψει, καθώς επί εννιά ημέρες τα σώματά τους έμειναν άταφα και ο Δίας μαρμάρωνε όποιον προσπαθούσε να τα θάψει. Ο Δίας την λυπήθηκε και την άφησε να τους αποδώσει τις νεκρικές τιμές. Επί τρεις ημέρες, η Νιόβη καθόταν πάνω από τον τάφο τους σιωπηλή και νηστική και τα θρηνούσε.

 Αμέσως μετά αποφάσισε να επιστρέψει στη Λυδία, όπου βασίλευε ο πατέρας της. Ωστόσο, η πόλη είχε καταστραφεί και τότε ανέβηκε στο Σίπυλο και παρακάλεσε τον Δία να της πάρει τη ζωή. Ο Δίας της λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε βράχο. Αλλά ο πόνος της ήταν τόσο μεγάλος που δεν σταματούσε να κλαίει και να στάζει δάκρυα από τα μάτια της.

Στο Σίπυλο, ένα βουνό κοντά στη Σμύρνη της Τουρκίας, υπάρχει ένας βράχος που μοιάζει με τη μορφή μιας γυναίκας που θρηνεί σαν να έχει λαξευτεί από ανθρώπινο χέρι. Είναι γνωστός ως ο βράχος που δακρύζει και σύμφωνα με τη μυθολογία είναι η μαρμαρωμένη Νιόβη η οποία θρηνεί τον θάνατο των παιδιών της.

Ζήθος ονομάζεται ο μεγαλύτερος κρατήρας πάνω στον δορυφόρο Θήβη του πλανήτη Δία, ο μόνος κρατήρας της Θήβης που έχει δικό του όνομα.

 Οι επτά πύλες της Καδμείας:

1.Ηλέκτρες πύλες

2. Ομολοίδες πύλες

3 Προιτίδες πύλες

4 Ωγύγιες Πύλες ή  Βορραίες, που οδηγούσαν στο Ακραίφνιο και Λιβαδειά.

 5 Νήιτες ή Νήιστες πύλες

6   Κρηναίες πύλες

7  Υψίστες ή Ογκαίες πύλες

Ο βράχος που δακρύζει στο Σίπυλο - η Νιόβη

Προϊστορικός τύμβος Αμφίου

Τάφος του Ζήθου και Αμφίονα 

Ο τύμβος του Αμφείου, με μέγιστο σωζόμενο ύψος 2 μέτρων και διάμετρο 21 μέτρων, κτίστηκε γύρω στο 2600-2400 π.Χ. στην κορυφή του φυσικού λόφου του Αμφείου. Έχει κωνικό σχήμα και αποτελείται από δύο κατώτερες στρώσεις χώματος και μια ανώτερη στρώση που καλύπτεται από χώμα και ορθογώνια ωμά πλιθιά διαφόρων μεγεθών.

Ο τύμβος κάλυψε ένα σημαντικό παλιότερο νεκροταφείο που βρισκόταν στην κορυφή του ομώνυμου λόφου και χρονολογείται στο πρώτο τέταρτο της 3ης χιλιετία

Σε μεταγενέστερη φάση, μεταξύ 2300 – 1700 π.Χ., η κορυφή του πλίνθινου τύμβου του Αμφείου σκάφτηκε για να χτιστεί ένας μνημειώδης κιβωτιόσχημος τάφος, ο οποίος δέχτηκε μία ή περισσότερες ταφές με πλούσια κτερίσματα.

Η ακριβής χρονολογική σχέση του τύμβου με τον τάφο δεν είναι σαφής, καθώς ο τάφος βρέθηκε συλημένος, ήδη ίσως από την αρχαιότητα, ενώ τα χρυσά κοσμήματα που περισυλλέχθηκαν έξω από αυτόν είναι ό, τι ακριβώς ξέφυγε από τους τυμβωρύχους. 
Ο Παυσανίας αλλά και ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής γραμματείας, ο Αισχύλος, ο Ευριπίδης,ο Ξενοφών, ο Αρριανός, ο Πλούταρχος στον τόπο του Αμφίονα ήθελαν τον κοινό τάφο του Ζήθου και ρου Αμφίονα.   
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι το Αμφείον περιέβαλλε γιγαντιαίος περίβολος, τεραστίου πάχους. Μάλιστα αναφέρει ότι κατά την επίσκεψή του εκεί είδε στο χώρο που περιέκλειε ο περίβολος μια τεράστια ποσότητα υπολειμμάτων από θυσίες, προς τιμήν του Αμφίονος και Ζήθου, που ήταν θαμμένοι εκεί. 

Ο λόφος έχει όψη κλιμακωτής πυραμίδας με τρεις βαθμίδες, σε λόγο 1/2 του επόμενου κώνου, δηλ η επόμενη βαθμίδα ήταν το 1/2 της προηγούμενης. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο  Θ. Σπυρόπουλο ο λόφος - πυραμίδα - εσωτερικά έχει σήραγγες δαιδαλώδους σχήματος με κλίμακες, κόγχες και αεραγωγούς.