Αρχαία Στείριδα

Η Στείριδα (ή Στίριδα) ήταν αρχαία Φωκική πόλη που βρισκόταν στις δυτικές πλαγιές του Ελικώνα, κοντά στο σημερινό χωριό Στείρι, και συγκεκριμένα  στα δεξιά του δρόμου  Διστόμου – Κυριακίου   στρίβοντας δεξιά περίπου στα 1200 μ.

Το τμήμα αυτό του Ελικώνα στην αρχαιότητα ονομαζόταν Νυσαίον όρος. Σύμφωνα με την παράδοση, ιδρυτής της πόλης ήταν ο Πετεώς, γιος του Ορνέα και εγγονός του Ερεχθέα.   

Ο λόφος της ακρόπολης της Στείριδας

 

Η πόλη κτίστηκε από τον Πετεώ και Αθηναίους που τον ακολούθησαν, όταν τον έδιωξε από την Αθήνα ο Αιγέας, πατέρας του Θησέα, από τον οποίον είχε διεκδικήσει το Βασίλειο των Αθηνών. Η πόλη έλαβε το όνομα Στείριδα, από τον δήμο καταγωγής (Στείρις) των περισσότερων εκπατρισμένων Αθηναίων.

Κατοίκησαν σε ύψωμα πετρώδες και το καλοκαίρι τους έλλειπε το νερό. Τα πηγάδια ήταν λίγα και δεν

Ο λόφος του Οσίου Λουκά

ήταν κατάλληλα για πόσιμο, γι’ αυτό έφερναν νερό από μια πηγή που βρισκόταν χαμηλότερα, σε απόσταση 4 περίπου σταδίων. Ήταν σκαμμένη μέσα σε βράχο.  Αυτή η πηγή χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την ύδρευση του μοναστηριού.

Από την αρχαία Στείριδα ελάχιστα κατάλοιπα διασώζονται, αφού μεγάλο μέρος των ερειπίων της χρησιμοποιήθηκε κατά τον μεσαίωνα στην ανοικοδόμηση της τοπικής μονής του Οσίου Λουκά.

Η αρχαία πόλη βρίσκεται στη θέση Παλιοχώρι, ενώ η ακρόπολή της πάνω σε λόφο του Αγίου Νικολάου,  στο κέντρο της κοιλάδας, απέναντι από τη μονή Οσίου Λουκά.

Το φωκικό Τ

Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην Στείριδα υπήρχε μεγάλος ναός αφιερωμένος στην θεά Δήμητρα, κατασκευασμένος από ωμές πλίνθους, με δυο αγάλματα, το ένα από πεντελικό μάρμαρο, όπου η θεά κρατά δάδες και δίπλα του ένα αρχαιότερο άγαλμα τηε θεάς σκεπασμένο με υφασμάτινες λουρίδες   που ονομαζόταν  στιρίτις με δύο μεγάλα αγάλματα.

Η ακρόπολη στην δυτική και βορειανατολική της πλευρά είναι οχυρωμένη με φυσικούς απότομους βράχους.

 Στην ανατολική πλευρά σώζεται τεχνητή οχύρωση από ακατέργαστες πέτρες, ύψους περίπου ενός μέτρου. Στην ίδια πλευρά διακρίνονται επίσης δύο πύργοι, ένας ημιτετράγωνος και ένας ημικυκλικός καθώς και δύο πύλες.

Στην ανατολική πλευρά της ακρόπολης υπάρχει λαξευμένο στο βράχο ένα τεράστιο κεφαλαίο Τ. Το Τ και το Φ ήταν τα σύμβολα που οι Φωκείς χάρασσαν στα νομίσματά τους. Στο εσωτερικό της ακρόπολης σώζονται δυο στέρνες, λίθινες γούρνες και οικιστικά κατάλοιπα που δηλώνουν ότι η πόλη εκτεινόταν και πάνω στην ακρόπολη .

Στην ανατολική πλευρά υπάρχει νεκροταφείο με λαξευτούς ταφικούς θαλάμους, πιθανόν μυκηναϊκής εποχής. Ξεχωρίζει τάφος λαξευμένος σε βράχο, με ορθογώνιο άνοιγμα, κυβοειδή αίθουσα και τρεις τυφλές αψίδες στους τρεις άλλους τοίχους. Είναι το λεγόμενο Ασκηταριό, επειδή εκεί ασκήτεψε ο Όσιος Λουκάς ο εν τω Στειρίω.

Μέσα στην ακρόπολη υπήρχε ναός του Αγίου Νικολάου,  Στα ερείπια  οποίου βρέθηκαν επιγραφές ενδεικτικές ύπαρξης Ασκληπιείου στη θέση αυτή.  Μία επιγραφή αναφέρεται σε απελευθερωτική πράξη και αφιέρωση στον Ασκληπιό.

..άρχοντες εν Στείρει Φίλωνος του Φιλοκράτους…Σωτηρίδας Ξένωνος,δελφός,αφίητι ελευθέρους Ξένωνα και Παράμονον τους ιδίους θρεπτούς, παραμείναντες Σωτηρίδα πάντα τον τας ζωάς χρόνον, και ανατίθητι αυτούς τω θεώ τω Ασκλαπιώ τω εν Στείρει.

 

Το 346 π.Χ., κατά τον Γ' Ιερό πόλεμο, καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β΄ τον Μακεδόνα, μαζί με άλλες φωκικές πόλεις. Σημαντικότερο ιστορικό στοιχείο για την αρχαία Στείριδα αποτελεί επιγραφή που βρήκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Μπωντουέν (1881), που αναφέρεται στην ένωση της Στείριδας με την κοντινή πόλη Μεδεώνα, στον κόλπο της Αντίκυρας. Πρόκειται για μια πολιτική και θρησκευτική ένωση που στηρίχθηκε στην αρχή της ισοτιμίας (γύρω στο 200 π.Χ.)

Τμήμα του σωζόμενου τοίχους

Η απόδοση του αρχαίου κειμένου:

Ο θεός δίνει καλή τύχη. Όταν ήταν στρατηγός των Φωκέων ο Ζεύξιος τον έβδομο μήνα, έγινε συμφωνία ανάμεσα στην πόλη των Στειρίων και την πόλη των Μεδεωνίων. Οι Στείριοι και οι Μεδεώνιοι είχαν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα έχοντες τα ιερά, την εξοχή, τα λιμάνια, όλα ελεύθερα γι΄αυτούς.

Ας είμαστε όλοι εμείς δηλ. οι Μεδεώνιοι ίσοι και όμοιοι με όλους τους Στειρίους και να συμμετέχουμε στην εκκλησία του δήμου και να εξουσιάζουμε μαζί με τους Στειρίους και να δικάζουμε στις δίκες που γίνονται σε όλες τις πόλεις τους ενήλικες. Ας προΐσταται κι ένας ιεροταμίας από τους Μεδεωνίους, αυτός που θυσιάζει στους πατροπαράδοτους θεούς των Μεδεωνίων.

Ας μην είναι αναγκαίο να συμμετέχουν στις δημόσιες λειτουργίες στο Στείρι όσοι Μεδεώνιοι έχουν γίνει άρχοντες στην πόλη τους, ξενοδίκες, πρακτήρες, τεχνίτες, ιερείς, ιεράρχες και από τις γυναίκες όσες ήσαν ιέρειες, εάν τυχόν δεν το επιθυμούν με τη θέλησή τους. Ας προΐστανται από τους Μεδεωνίους και τους Στειρίους όσοι δεν έχουν αξιώματα και να χρησιμοποιούν (λειτουργούν) τα ιερά όπως ορίζει ο νόμος.

Και η χώρα τόσο των Μεδεωνίων όσο και Στειρίων να είναι κοινή σε όλους. Να συμμετέχουν από κοινού σε όλες τις θυσίες, να μην είναι δυνατόν να αποσχιστούν από την συμμαχία, ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Στην περίπτωση δε που κάποιος από τους δύο δεν μείνει πιστός στους όρους της συνθήκης, να πληρώσει δέκα τάλαντα πρόστιμο. Να γραφτεί η συμφωνία σε στήλη και να αφιερωθεί στο Ιερό της Αθηνάς. Να δοθεί η συμφωνία σφραγισμένη και σε ιδιώτες, μάλιστα στον Θράσωνα τον Λιλέα, μάρτυρες... (ακολουθούν τα ονόματα ενός Ελατέα, ενός Λιλέα, γιου του Θράσωνα που θα φύλαγε την ομολογία σφραγισμένη και ενός από την Τιθορέα).

Κείμενο: Γεώργιος Αθανασόπουλος

Η αρχαία πόλη κατείχε σημαντική θέση στην κοιλάδα, αφού έλεγχε τους δρόμους που οδηγούσαν από τα παράλια στην ενδοχώρα όπως και μια μεγάλη περιοχή των συνόρων με την Βοιωτία.

Στα νοτιοδυτικά, επικοινωνούσε με τα φωκικά παράλια και τον Μεδεώνα μέσω του φαραγγιού της Κλεισούρας, μήκους 6 χλμ, στη δυτική πλευρά του οποίου υπήρχε αρχαίο μονοπάτι, το οποίο μέχρι τη δεκαετία του 50 ήταν ο κυριότερος δρόμος επικοινωνίας των Στειριωτών και της μονής του Οσίου Λουκά με τον Κορινθιακό κόλπο.Ο δρόμος αυτός, μετασκευασμένος μεταγενέστερα με αναλήμματα, προσφέρεται και σήμερα για πεζοπορία.


 Σήμερα κανένας δρόμος πια δεν οδηγεί στην αρχαία Στείριδα. Ξεχασμένη από την αρχαιολογική υπηρεσία και την τοπική κοινωνία. Ο αναζητητής της αρχαίας Στείριδας θα δυσκολευτεί να βρει το δρόμο για να την επισκεφτεί, εκτός και αν βρεθεί στο δρόμο του κανένας αγρότης που έχει εκεί κοντά τα χτήματά του και του υποδείξει το δρόμο. Αξίζει τον κόπο,το τοπίο μαγευτικό, μέσα στον γαλήνιο ελαιώνα, θα αντικρίσει ένα μικρό κομμάτι της ακρόπολης μιας και ο λόφος είναι σε πολλά σημεία απροσπέλαστος από τη βλάστηση. 

                                                                                                                                                                                                     

  Ό,τι απόμεινε από την οχύρωση της Ακρόπολης της Στείδας                                                                      

                                                                                                                                                                            

                              

Αρχαίος λαξευτός τάφος όπου ασκήτευσε ο Όσιος Λουκάς

                          

                              

       

Ο 2ος λαξευμένος τάφος στην ακρόπολη της  Στείριδας

                                                                                                                                                   

Αρχαίοι λίθοι σε πηγάδι στο  Οσίου Συμεών του Στυλίτη( πολιούχος του Στειρίου)

 

 

 

Πέτρινη γέφυρα στοφαράγγι της Κλεισούρας