Έπαυλη του Ηρώδη Αττικού στην Εύα Δολιανών Κυνουρίας

Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Αρκαδίας είναι η Έπαυλη του Ηρώδου Αττικού στην Εύα Δολιανών Κυνουρίας, στην περιοχή της μονής Λουκούς όπου κατά την αρχαιότητα βρισκόταν το ιερό του Ασκληπιάδη Πολεμοκράτη (37.415832,22.685214). 

Η Εύα ήταν αρχαία κώμη της Κυνουρίας από την οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα λείψανα   (θραύσματα κεραμικής κ.λ.π.).

Ο Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης (103-179 μ.Χ.) υπήρξε πάμπλουτος ρήτoρας, φιλόσοφος και πολιτικός αλλά  και  λάτρης και συλλέκτης έργων τέχνης. Ο πατέρας του Αττικός είχε ήδη στην Εύα μια μικρή έπαυλη από την οποία φαίνεται να διεύθυνε τις οικονομικές επιχειρήσεις του στην Πελοπόννησο.
Ο Ηρώδης Αττικός, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του στην Ρώμη και Αθήνα και καταλάβει αρκετά αξώματα στην Ελλάδα και στην Ρώμη αποφάσισε να επεκτείνει την έπαυλη που κληρονόμησε από τον πατέρα του, εξωραΐζοντάς την με υδραγωγεία, λουτρά, αγάλματα κλπ. Στην απόφασή του αυτή φαίνεται να συντέλεσε και η πλούσια ιστορία της περιοχής, όπως και η γειτνίασή της με το διπλανό ιερό του Πολεμοκράτη, αλλά και το ωραίο και ήρεμο τοπίο, η πλούσια βλάστηση και η ποικιλία των θηραμάτων, καθώς και η ευφορία του εδάφους που απέδιδε μεγάλες ποσότητες λαδιού και κρασιού.
 Στην πολυτελή έπαυλή του της Εύας συγκέντρωσε λοιπόν ο Ηρώδης Αττικός ένα μεγάλο μέρος από τη συλλογή του σε έργα τέχνης της εποχής όπως και προγενέστερα, μετατρέποντας την έτσι σε ένα είδος Μουσείου αρχαίας τέχνης και σε καλλιτεχνικό και επιστημονικό ίδρυμα, αντάξιο των μεγάλων ιδρυμάτων της Ελληνιστικής Ανατολής.

Σήμερα η Έπαυλη του Ηρώδη Αττικού θεωρείται ένα από τα πλουσιότερα αρχαιολογικά μνημεία της Ευρώπης. Ο πλούτος των αρχιτεκτονικών, γλυπτών και ψηφιδωτών της ευρημάτων είναι εκπληκτικός. Η Έπαυλη είναι ένα τεράστιο κτιριακό και πολεοδομικό συγκρότημα που ξεπερνά τα 20.000 τ.μ. Κτίστηκε σύμφωνα με τις αρχές της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας.

Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται λίγο μετά τα Κάτω Δολιανά, στα αριστερά του δρόμου για το Άστρος και ακριβώς απέναντι από τη Μονή Λουκούς. Ο χώρος της Έπαυλης περιλαμβάνει αίθριο (αυλή) που αποτελούσε το κέντρο της έπαυλης , τεχνητή τάφρο-ποταμό, τρεις στοές με εκπληκτικά ψηφιδωτά δάπεδα, εξέδρα, Μέγαρο και  λουτρικό συγκρότημα. Σώζονται ερείπια από την έπαυλη, υδραγωγείο με δύο τόξα σε πολύ καλή κατάσταση, ιερό των Νυμφών, θεμέλια οικοδομημάτων, ψηφιδωτά δάπεδα, κίονες και διάσπαρτο οικοδομικό υλικό.

Η Έπαυλη εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1809 από τον Άγγλο περιηγητή Leake και ταυτίστηκε το 1909 από τον αρχαιολόγο Κ. Ρωμαίο. Οι συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1979 και συνεχίζονται. Τα πλούσια ευρήματα από την Έπαυλη εκτίθενται στα Αρχαιολογικά Μουσεία της Τρίπολης και του ’Αστρους, ενώ άλλα παραμένουν σε αποθηκευτικούς χώρους του τελευταίου. 

 

Σήμερα, Αύγουστος του 2019, ο αρχαιολογικος χώρος δεν είναι επισκέψιμος. Μπορεί ο επισκέπτης να δει κάποια πράγματα μέσα από το συρματόπλεγμα.