Τα μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια

Τα μεγάλα Ελευσίνια μυστήρια διαρκούσαν εννέα ημέρες, από την 14η μέχρι την 22η Βοηδρομιώνος και συμβόλιζαν την περιπλάνηση της Θεάς Δήμητρας.

Ένα από τα μεγαλύτερα και ευρέως γνωστά μυστήρια της ελληνικής θρησκείας είναι αυτά που οι έλληνες καθιέρωσαν προς τιμήν της Θεάς της γονιμότητας της, Δήμητρας. 

Τα μυστήρια πήραν το όνομα τους από την περιοχή της Ελευσίνας και περιείχαν δυο βασικά στοιχεία. Από το ένα μέρος ήταν το αγροτικό στοιχείο, το οποίο αποτελεί και την βασικότερη δικαιοδοσία της Θεάς, ως Θεάς της γεωργίας και δότειρας όλων των αγαθών που βγαίνουν για τους ανθρώπους από τα σπλάχνα της μητέρας Γης. Από το άλλο μέρος, βρισκόταν το εσχατολογικό στοιχείο, με την ίδια την Δήμητρα να εγγυάται στους μύστες μια ευτυχισμένη μεταθανάτιο ζωή. Το δεύτερο αυτό στοιχείο θεωρείτε νεώτερο και από μια δεδομένη χρονική περίοδο είχε καταλάβει σημαντική θέση στις πνευματικές αναζητήσεις των Ελλήνων.

Καρυάτις με την ιερή κύστη στο κεφάλι της

Για την ασφαλή τέλεση των Μυστηρίων γινόταν  Εκεχειρία δύο μηνών.  Πριν από την έναρξη έστελναν τους Σπονδοφόρους σε όλες τις ελληνικές πόλεις για να προσκαλέσουν τον κόσμο στα Μυστήρια.

Όλες οι ελληνικές πόλεις αποδέχονταν την πρόσκληση και έστελναν τις καλούμενες θεωρίες ή θεωρία (αποστολή επισήμων) μαζί με τα πρωτόλεια- πρώτοι καρποί της συγκομιδής των - για να τιμήσουν τις ελευσίνιες θέαινες, οι οποίες χάρισαν τον σίτο και δίδαξαν στους ανθρώπους την καλλιέργεια της Γης. 

  

Το Τελετουργικό των Μεγάλων Μυστηρίων:

 

Μια μέρα πριν την επίσημη έναρξη μετέφεραν με πομπή τα ιερά σκεύη μέσα στην  Μυστική  Κύστη σκεπασμένα με άνθη, στην Αθήνα.  Θυσίαζαν πρώτα στον περίβολο του Ελευσίνιου Ιερού, «τα προθύματα» στους θεούς, έκαναν τις προκαταρκτικές θυσίες και κατόπιν έπαιρναν τη  Μυστική  Κίστη - την Κάλαθο, στην οποία φυλάσσονταν τα ιερά αντικείμενα που τα γνώριζαν μόνο οι μυημένοι.

ιερά οδός στο Μετρό του Αιγάλεω

Η μεταφορά αυτών των ελευσινιακών κυστών, ήταν καθήκον των ιεροφαντών της Δήμητρας και της Κόρης, οι οποίες τα μετέφεραν στην Αθήνα ανεβασμένες σε άρμα που έσερναν βόδια. Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία πληροφορία για την ακριβής πορεία που ακολουθούσε η πομπή των ιερών για να φτάσει από την Ελευσίνα στην Αθήνα.  

Στην περιοχή των Ρειτών περίμεναν έφηβοι με μαύρες χλαμύδες, ασπίδες και δόρατα για να συνοδέψουν την πομπή  μέχρι την Αθήνα. Από την στιγμή που η πομπή έφτανε σε απόσταση δυο χιλιομέτρων από το Δίπυλο των Αθηνών, σταματούσε. Ένα άτομο που συμμετείχε στην πομπή και ήταν αφιερωμένο στην υπηρεσία των δυο Θεαίνων, γνωστός και ως Φαιδρυντής, έμπαινε από το Δύπιλο στην Αθήνα με σκοπό να συναντήσει την ιέρεια της Αθηνάς και να της αναγγείλει την άφιξη των ιερών και την είσοδο τους στην πόλη της Παλλάδος. 

  Την ημέρα εκείνη ολόκληρη η πόλη συγκεντρώνονταν για να υποδεχτεί και να τιμήσει τα ιερά. Όλοι οι αξιωματούχοι και οι πολίτες των Αθηνών με τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους πήγαιναν προς συνάντηση των ιερών της Θεάς και τα συνόδευαν μέχρι τον τόπο διαμονής τους, που ήταν το Ελευσίνιο των Αθηνών, στους πρόποδες της Ακρόπολης, όπου εναπόθεταν τα ιερά σκεύη.

1^η  μέρα – στα μέσα του Βοηδρομιώνος 15^η ή 19^η :  Ο άρχων των Αθηνών που είχε την ευθύνη των μυστηρίων καλούσε όλο τον κόσμο στη Ποικίλη Στοά της Αθηναϊκής αγοράς, ενώπιον του Ιεροφάντη και του Δαδούχου ο Ιερός Κήρυξ έκανε την επίσημη εξαγγελία της έναρξης των Τελετών και εκκαλούσε τους πάντες να συμμετέχουν δηλ. γινόταν ο αγυρμός και στη συνέχεια γινόταν η πρόρρηση, (η επίσημη ανακοίνωση όλων εκείνων για τους οποίους απαγορευόταν η μύηση στα μυστήρια της Θεάς).

 

2^η μέρα:  λάμβανε χώρα η τελετή “Αλαδε μυσται” δηλαδή “Οι μύστες στην θάλασσα”.

Οι υποψήφιοι συγκεντρώνονταν και σχηματίζοντας πομπή έφταναν στην θάλασσα του Φαλήρου. Κάθε υποψήφιος έφερε μαζί του και ένα μικρό γουρουνάκι. Οι μελλοντικοί μύστες όταν έφταναν στην θάλασσα, πραγματοποιούσαν μια τελετουργία που θεωρείτε πως είχε ως στόχο της τον καθαρμό των μυστών ώστε κατάλληλα προετοιμασμένοι και αρεστοί στην Θεά, να μπορούν να συμμετάσχουν στα μυστήρια της. Η τελετουργία περιελάμβανε την εμβάπτιση των υποψήφιων στο θαλασσινό νερό καθώς και των ζώων που έφεραν μαζί τους και εν συνέχεια την σφαγή των μικρών γουρουνιών. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, η ημέρα αυτή εκτός από ημέρα καθαρμού ήταν και ημέρα νηστειών, κατά την οποία οι μύστες μετά την επιστροφή τους στην Αθήνα παρέμεναν στα σπίτια τους νηστεύοντας.

Κέρνος, τελετουργικό σκεύος 

3^η μέρα:  τελείται μεγάλη θυσία προς τιμή του Θεού Ασκληπιού στο εν άστει Ελευσίνιο των Αθηνών.

 Την ημέρα αυτή οι Αθηναίοι υποδέχονταν τις εξέχουσες ξένες προσωπικότητες που έρχονταν στην Αθήνα για να μυηθούν στα μυστήρια. Η εορτή προς τιμή του Θεού έφερε την ονομασία Επιδαύρεια. Η σύνδεση των Επιδαυρείων με τα Ελευσίνια μυστήρια βασίζετε σε μύθο κατά τον οποίο, ο Ασκληπιός, ο Θεός της ιατρικής, έφτασε στην Αθήνα μετά την έναρξη των μυστηρίων. Για να μπορέσει και αυτός να μυηθεί, θεσπίστηκε δεύτερη θυσία ανάλογη με εκείνη της προηγούμενης ημέρας. Την ημέρα αυτή άρχιζαν και οι μύστες να πίνουν τον Κυκεώνα (μίγμα χοντροκομμένου κριθάλευρου , νερό, φλισκούνι( γλήχων) και ίσως σπόροι παπαρούνας). Υπήρχαν πολλά ελευσίνια ανάγλυφα με φυτό παπαρούνας.  Για μερικούς ερευνητές τα Επιδαύρεια  τελούνταν την  5^η μέρα.

4^η μέρα – 18^η Βοηδρομιώνος : Η Μεγάλη θυσία στο εν άστει Ελευσίνιο ιερό με την ευχή υπέρ της Βουλής και του Δήμου των Αθηναίων και υπέρ της ευδαιμονίας όλων των ελληνικών πόλεων.

Ο καθένας θυσίαζε το χοίρο που είχε φέρει και οι ιερείς χόρευαν τελετουργικούς κυκλικούς χορούς δίνοντας ευχές Μετά τη θυσία έψηναν τα ζώα και τα  έτρωγαν σε κοινό δείπνο. 

5^η μέρα: Λαμπαδηφορία.

Κατά την επικρατέστερη παράδοση την 5^η μέρα οι μύστες σχημάτιζαν  πομπή και ανά δύο με αναμμένους πυρσούς εισέρχονταν στο ναό της Δήμητρας με επικεφαλής τον Δαδούχο ιερέα. Η πομπή ήταν σιωπηλή.

6^η μέρα: Ίακχος.

Με το άγαλμα του Διονύσου στεφανωμένο με μυρσίνη ( πένθους) και με την ιερή Κίστη σχηματιζόταν πομπή από  το αθηναϊκό ιερό του Ίακχου, το Ιακχείον, με προορισμό την Ελευσίνα. Εντός του ιερού υπήρχε ένα  περίφημο γλυπτό έργο  του Πραξιτέλη που αναπαριστούσε τη Μητέρα, την Κόρη και τον Ίακχο Δαδούχο. 

γέφυρα Κηφισού - γεφυρισμοί

Πολλές χιλιάδες άνθρωποι αποτελούσαν την πομπή φορώντας στεφάνια από μυρσίνη στο κεφάλι τους. Οι γυναίκες κρατούσαν με το χέρι τους στο κεφάλι ένα αγγείο με το ιερό ποτό των Ελευσινίων, τον Κυκεώνα.

Στη γέφυρα του Κηφισού οι κάτοικοι της Ελευσίνας υποδέχονταν την πομπή με σκωπτικά λόγια, τους γεφυρισμούς για να κάνουν τους μύστες να γελάσουν σε ανάμνηση της Βαυβούς που έκανε τη Δήμητρα να γελάσει με άσεμνες χειρονομίες.  Τότε έπιναν και τον κυκεώνα. Μετά ακούγονταν χαρούμενες ιαχές  « Ίακχος, Ίακχος».

Περνούσαν από το ιερό της Αφροδίτης στην Αφαία Σκαραμακά, στο ναό με ντουλαπάκια, εσοχές δίπλα από την Ιερά οδό, από το ναό του Δαφναίου Απόλλωνα, που σήμερα είναι η Μονή Δαφνίου. 

Στην περιοχή των Ρειτών οι Κροκωνίδες έδεναν μια ταινία στα πόδα και στα χέρια των μυστών, τον κρόκο. Τέλος η πομπή κατέληγε στο Ιερό της Ελευσίνας κατά τη δύση του ήλιου.  Οι μύστες κραύγαζαν Ίακχος, Ίακχος. Η κάλαθος και τα ιερά σκεύη τοποθετούνταν στη θέση τους.

Σχετικώς με την πομπή του Ίακχου, γράφει ο Κάρλ Κερένυι: «Ήταν ένα είδος πομπής πνευμάτων, καλυμμένο από ένα πέπλο μυστικότητας, που πύκνωνε καθώς και οι μύστες πλησίαζαν στην Ελευσίνα»    

 7^η μέρα: τη νύχτα προς την 7^η μέρα ήταν η Ιερή Νύξ , αυτή οδηγούσε στο τελικό στάδιο της μύησης, την Εποπτεία, την 9^η μέρα. Εκείνη τη νύχτα ένα μεγάλο σύννεφο καπνού και μια μεγάλη φωτιά έβγαινε από την ανοιχτή οροφή του Τελεστηρίου.

8^η και 9^η μέρα: Οι επόμενες μέρες που ακολουθούσαν ήταν συνέχεια της ιερής νύχτας και την ένατη μέρα πραγματοποιούνταν η θεαματική επιφάνεια της θεάς Περσεφόνης που ανερχόταν από τον Άδη. 

Πλημμοχόη

Βγαίνοντας από το χώρο μύησης γινόταν η τελετή των πλυμμοχόων. Κατά την τελετή αυτή ανύψωναν δυο δοχεία (πλημμοχόες) ένα προς την ανατολή και ένα προς την δύση και έχυναν το περιεχόμενο τους προφέροντας μυστικές φράσεις, Ύε – βρέξε και Κύε- κάρπισε..

Η θεά Δήμητρα δίδαξε στον Τριπτόλεμο την καλλιέργεια της γης