Αρχαία Θίσβη

Το ιστορικό της όνομα το έλαβε από την κόρη του Ασωπού ποταμού της οποίας το όνομα ήταν Θίσβη. Η Θίσβη καταδιώχθηκε από τον Πύραμο, που την είχε ερωτευθεί. Οι θεοί τη μεταμόρφωσαν τότε σε πηγή, όπως και τον Πύραμο. Σύμφωνα όμως με άλλη εκδοχή του μύθου για τον ίδιο έρωτα, όταν η Θίσβη κατάλαβε ότι είχε μείνει έγκυος αυτοκτόνησε. Τότε ο Πύραμος αυτοκτόνησε και αυτός. Στη συνέχεια οι θεοί έκαναν τον Πύραμο ποταμό και τη Θίσβη πηγή. Ο Πύραμος διέρρεε τη χώρα των Κιλίκων, ενώ το νερό της Θίσβης γινόταν ρυάκι και συναντούσε τον ποταμό αυτό, όπου και χυνόταν.

Οι Ρωμαίοι παράλλαξαν αυτό τον μύθο, ο οποίος καταγράφηκε από τον Υγίνο (περιληπτικά) και τον Οβίδιο (αναλυτικότερα) ως εξής:

Οι Θίσβη και Πύραμος ζούσαν σε γειτονικά σπίτια (μεσοτοιχία) στη Βαβυλώνα επί βασιλείας Σεμιράμιδος και, καθώς οι γονείς τους τους είχαν απαγορεύσει να παντρευτούν, επικοινωνούσαν ηχητικά από μία ρωγμή στον κοινό τοίχο. Τελικώς συμφώνησαν πως μια νύχτα θα συναντιόνταν κρυφά στον «Τάφο του Νίνου», ύψωμα έξω από την πόλη, όπου υπήρχε πηγή. Η Θίσβη έφθασε πρώτη εκεί, αλλά κρύφτηκε επειδή είδε μια λέαινα που πήγε να ξεδιψάσει στην πηγή αφού είχε φάει. Το πέπλο όμως της Θίσβης είχε πέσει κάτω και η λέαινα το έπαιξε και το λέρωσε με το ματωμένο στόμα της. Στο μεταξύ ήρθε ο Πύραμος, είδε τις πατημασιές της λέαινας και το ματωμένο πέπλο, και νόμισε ότι η Θίσβη είχε φαγωθεί από το λιοντάρι. Γεμάτος απόγνωση και ενοχή επειδή είχε συμφωνήσει να συναντηθούν σε επικίνδυνο μέρος, αυτοκτόνησε με το σπαθί του. Η Θίσβη, όταν βγήκε από την κρυψώνα της και είδε τον Πύραμο νεκρό, αυτοκτόνησε με το ίδιο σπαθί.

Ο αστεροειδής 88 Θίσβη (88 Thisbe), που ανακαλύφθηκε το 1866, πήρε το όνομά του από το μυθικό αυτό πρόσωπο.

Στο λεξικό Σούδα διαβάζουμε τα εξής: Θίσβη, όνομα κύριο που σημαίνει και η σορός αλλά ερμηνεύεται και ως σωρός. Η ερμηνεία της λέξης Θίσβης ως σορός δηλαδή νεκρός μας φέρνει στο νου και τους λατρευτικούς χώρους των λαξευμένων βράχων που βρίσκονται στην περιοχή.

Η αρχαία Θίσβη εκτεινόταν ανάμεσα στο λόφο του Παλαιοκάστρου στα βόρεια και στην άκρη της πεδιάδας που ορίζεται στα νότια από τον Ελικώνα και καλείται Νεόκαστρο. Ως λιμάνι της Θίσβης χρησίμευε ο προς δυσμάς ασφαλής όρμος Βαθύ, 4 χλμ, από τη Θίσβη, στα δυτικά του Αγ. Γιάννη.   Ο Παυσανίας  μας πληροφορεί ότι υπήρχε ιερό του Ηρακλή με μαρμάρινο άγαλμά του που τον παρίστανε όρθιο και τον τιμούσαν με τη γιορτή Ηράκλεια. Ο Όμηρος την αναφέρει ως «πολυτρήρων Θίσβη», επειδή στα βράχια της φωλιάζουν περιστέρια.

Η Θίσβη τα ιστορικά χρόνια ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Βοιωτίας. Το εμπόριο άνθισε στη Θίσβη γιατί βρισκόταν πάνω σε ένα σημαντικό εμπορικό δρόμο. Οι ερχόμενοι από το νότο, μέσω του Κορινθιακού Κόλπο χρησιμοποιούσαν τα δυο λιμάνια της στον στο όρμο Βαθύ και Αγίου Ιωάννη και για να προχωρήσουν προς βορά.

Η ακρόπολη της στο λόφο Παλαικαστρο ήταν οχυρωμένη. Τμήματα της οχύρωσης διατηρούνται ως σήμερα.  Το πάχος του τείχους είναι 2,30 μ. περίπου και έχει την εσωτερική και την εξωτερική όψη του χτισμένες στο βόρειο τμήματα με ακανόνιστη πολυγωνική τοιχοποιία, ενώ το τμήμα του τείχους  της κάτω πόλης  είναι κτισμένο με  ισόδομο  σύστημα, με μεγάλες ορθογώνιες πέτρες, και εσωτερικό παραγέμισμα μικρών λίθων και χωμάτων. Στο τείχος υπάρχει πύλη που προστατεύεται από τετράγωνο πύργο. Το συνολικό μήκος των τειχών υπολογίζεται στα 2,5 χιλιόμετρα. Η βασική οχύρωση φαίνεται πως έγινε το 4^ο αι. π.Χ.

Από την αρχαία πόλη προέρχονται εκατοντάδες ανάγλυφα και επιγραφές, που χρονολογούνται από τον 5ο αι. π.Χ. έως τον 3ο αι. μ.Χ. Κάποια από αυτά φυλάσσονται στο Μουσείο Θηβών και άλλα είναι εντοιχισμένα σε κτήρια του σημερινού χωριού. Η κεραμική από τον χώρο εκτείνεται χρονικά από τους μυκηναϊκούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Τα ευρήματα που βρέθηκαν εντός και εκτός περιβόλου μας πληροφορούν για τη διαχρονική πορεία της Θίσβης από το 1500 π.Χ. ως το τέλος της Ρωμαΐκής εποχής.

Προστάτης Θεός της ήταν ο Ηρακλής Αλεξίκακης. Λατρεύονταν επίσης η Άρτεμις ,ο Ερμής, ο Ασκληπιός. Στη Θίσβη βρισκόταν ένας επιβλητικός ναός, αφιερωμένος στον Ηρακλή με ένα αξιόλογο μαρμάρινο άγαλμα. Προς τιμήν του γίνονταν οι μεγαλοπρεπείς εορτές με την ονομασία Ηράκλεια.

λαξευτός τάφος

Τη Θίσβη στη διάρκεια των Ηρακλείων την επισκέπτονταν χιλιάδες κάτοικοι από γειτονικές πόλεις, για να παρακολουθήσουν τις πολλές και ποικίλες εκδηλώσεις. Στη Θίσβη υπήρχε επίσης και ο ιερός ναός της Αρτέμιδος Ειλειθυϊας. Οι πάρα πολλές επιγραφές που έχουν διασωθεί, μαρτυρούν την υψηλή πολιτική, θρησκευτική και εμπορική κίνηση που αναπτύχθηκε στη Θίσβη την περίοδο αυτή.

Υπάρχουν άπειροι ταφικοί χώροι λαξευμένοι στα βράχια της ακρόπολης αλλά και του βουνού, στις υπώρειες του οποίου βρίσκεται σήμερα το χωριό.  

Αριστερά και δεξιά του δρόμου που οδηγεί στον Άγιο Ιωάννη, νότια της Θίσβης σώζονται οι τοίχοι που συγκρατούσαν αρχαίο ανάχωμα των αποστραγγιστικών έργων   το οποίο βρίσκεται κάτω από το οδόστρωμα του δρόμου Θίσβης - Άι -  Γιάννης.

Η δεύτερη "πόρτα"  εισόδου ή εξόδου μεταφοράς του νερού 

Ο Παυσανίας γράφει: «Η κοιλάδα ανάμεσα στα δυο βουνά θα ήταν λίμνη εξαιτίας της ποσότητας των υδάτων, αν δεν είχαν κατασκευάσει ένα ισχυρό πρόχωμα στο μέσον. Κάθε δεύτερο χρόνο εκτρέπουν τα νερά στην άλλη πλευρά του προχώματος και καλλιεργούν την εδώ πλευρά.» Ο Παυσανίας πρόφτασε να το δει το έργο σε λειτουργία.  Το ισχυρό πρόχωμα διατηρείται ακόμη και σήμερα, κυρίως γιατί γίνονταν συχνές επιδιορθώσεις

ο δρόμος είναι πάνω στο ανάχωμα των αποστραγγιστικών έργων

αρχαίοι λίθοι του αναχώματος δίπλα στο δρόμο

 Ο Γερμανός μελετητής Knauss ( Κνάους) μας λέει ότι το πρόχωμα της Θίσβης έχει μήκος 1200 μέτρα και σταθερό ύψος 2,5 μέτρα. Από το ανάγλυφο της περιοχής ο Knauss συμπεραίνει ότι στην ανατολική πλευρά του προχώματος υπήρχε τεχνική λίμνη. Ο χώρος εισροής έχει καλυφθεί σήμερα κατά ένα περίπου μέτρο από χώμα και δεν λειτουργεί όπως στην αρχαιότητα. Σήμερα εκεί υπάρχει ένα φράγμα πρόσφατης κατασκευής που κλείνει τη στενή κοιλάδα του ρέματος «Κάβουρα», που έρχεται από τον Ελικώνα, λίγο πριν την λεκάνη. Κάτω από το νέο φράγμα βρίσκεται μια αποξηραμένη  μεσαιωνική κατασκευή, και κάτω από αυτή βρίσκεται το επίσης αποξηραμένο, μικρότερο αρχαίο φράγμα, που μας λέει ο Παυσανίας. Και στις τρεις περιπτώσεις το νερό κατευθυνόταν είτε μέσα από την παλαιά κοίτη του ρέματος, είτε μέσω τεχνικού αγωγού στην πρώην τεχνική λίμνη της μυκηναϊκής εποχής.

Η πορεία του τεχνικού αγωγού παραμένει επί χιλιετίες η ίδια. Κάτω από ένα σύγχρονο αυλάκι από μπετόν βρίσκονται τα τείχη του μεσαιωνικού αγωγού και κάτω από αυτά οι ογκόλιθοι της ελληνιστικής εποχής ή τα κυκλώπεια τείχη του αρχαίου ή προϊστορικού έργου.

Η  μια από τις "πόρτες" του νερού

Όταν έβρεχε πολύ η κοιλάδα της Θίσβης κινδύνευε να πλημμυρίσει  ανατολικά από τη ροή του Περμισσού ποταμού, γι’ αυτό υπήρχε άλλο φράγμα, μήκους 220 μ. και ύψος 4 έως 5 μ., που την προστάτευε Και σε τούτο το φράγμα έγιναν επιδιορθώσεις και αναμορφώσεις για να σωθεί το έργο.

Οι δυο τεχνικές λίμνες της αρχαιότητας συγκρατούσαν συνολικά 6 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Πολλές φορές όμως οι ποσότητες του νερού ήταν μεγαλύτερες και δεν μπορούσαν να τις συγκρατήσουν με αποτέλεσμα το μικρό φράγμα να υποστεί ρήγματα. Πρόκειται για τη μέχρι τώρα μοναδική περίπτωση καταστροφής κάποιου προϊστορικού υδραυλικού έργου. Η τεχνική λίμνη του μικρού φράγματος, στα ανατολικά, που έπαψε να λειτουργεί, ονομαζόταν την εποχή του Παυσανία Δόναξ, δηλ. καλαμωτή σύραγξ.  

            

Αρχαίος Πύργος Θίσβης

Οι διαστάσεις του πύργου είναι 6,10x6,10μ. με πάχος τοίχου 1,36μ. το οποίο βαίνει μειούμενο προς τα πάνω.

Διατηρείται σε ύψος 7,20μ, όμως το αρχαίο τμήμα είναι μέχρι τα 4,5 μέτρα, ενώ το υπόλοιπο κομμάτι είναι μεταγενέστερες -μεσαιωνικές- συμπληρώσεις.

Στο κέντρο της νοτιοανατολικής πλευράς υπάρχει η πόρτα της εισόδου που δημιουργήθηκε κατά τη φράγκικη περίοδο με την αφαίρεση ενός λίθου της αρχαίας φάσης.

Εσωτερικά ο πύργος έχει επενδυθεί με πρόσθετους τοίχους πάχους 70εκ. Που σχηματίζουν καμάρα για τη στήριξη της οροφής. Στην οροφή υπάρχει το σύνηθες άνοιγμα για την επικοινωνία του ισογείου με τους άλλους ορόφους.

Μεσαιωνικός Πύργος Θίσβης

Στα ΝΑ του τετράγωνου αρχαίου πύργου, ο οποίος αποτελεί τμήμα της οχυρωμένης κάτω πόλης και σε απόσταση 300 μέτρων, βρίσκεται κυκλικός πύργος των μεσαιωνικών χρόνων.

Κατασκευασμένος πιθανότατα τον 13ο αι. μ.Χ. στα θεμέλια παλαιότερου πύργου είναι έργο της φράγκικης ή καταλανικής περιόδου. Είναι κυκλικής διατομής με εξωτερική διάμετρο περίπου 5 μ. και σωζόμενο ύψος 4 μ. Είναι κατασκευασμένος από ακατέργαστους λίθους και θραύσματα κεραμίδων με χρήση κονιάματος για συνδετικό υλικό.

Στην εσωτερική του πλευρά, μπορούμε να διακρίνουμε μικρά εντοιχισμένα τμήματα ξύλινων δοκών, που πιθανόν να αποτελούσαν ορισμένα από τα στηρίγματα του δώματος του πύργου.

Βρίσκεται απομονωμένος στον χώρο χωρίς να εντάσσεται σε άλλη οχύρωση. Πιθανόν ο λόγος που κατασκευάστηκε να ήταν ο έλεγχος του ανατολικού περάσματος του λόφου, αφού από τον τετράγωνο πύργο λόγω της θέσης του, υπήρχε κενό του οπτικού του πεδίου.

Λιμένας Θίσβης

 Ο Στράβων αναφέρει το λιμάνι της Θίσβης σε βραχώδη περιοχή και γεμάτο περιστέρια (Στράβ. 9,2,28). Το ιδιωτικό λιμάνι χτίστηκε από την ΕΤΒΑ πάνω στις αρχαιότητες του όρμου Νούσας του Κορινθιακού κόλπου, στο πλαίσιο ελληνορωσικής επένδυσης για τη δημιουργία εργοστασίου αλουμίνας τη δεκαετία του ‘80. Δημιουργήθηκε με αμφιλεγόμενες κυβερνητικές αποφάσεις στο χώρο του αρχαίου μηκυναϊκού λιμανιού, το οποίο και κατέστρεψε.

 

 

Λαξευτοί τάφοι-                                    εσωτερικό τάφου

Οι σημερινοί κάτοικοι του αρχαιολογικού χώρου της Θίσβης!

Αρχαιολογικός χώρος Θίσβης!